Covid-19 илдетинен каза болгондордун саны боюнча дүйнөдө биринчи орунга Италия чыгууда. Анда бир күндө 600дөн ашык адам  көз жумганы маалыматтарда айтылып келет. Ал эми  учурдагы абал тууралуу билүү үчүн Италияда жашаган мекендештерге суроо салып, жооп алдык.

Курал Осмонов:

"Италияда азык-түлүккө болгон баалар кандай кырдаал болбосун өзгөрбөйт " 

-Саламатсызбы? Италияда учурда абал кандай?

-Биз Италиянын Казарте деген шаарында жашайбыз. Учурда абал тынч. Бул шаарда катталды деген маалымат уга элекпиз. Бир айдан бери шаарга карантин киргизилип, азыр үйдө отурабыз. Сыртка чыкканга болбойт. Шаарда дезинфекция иштери жүрүп жатат.  Базарда соода кылчубуз. Учурда базарлар жабылып, иш токтоду. Бир айдан бери күнүмдүк тамак-аш, квартира акысына мурда жыйнап жүргөн акчаларыбызды иштетип, ошол менен жашоодобуз. Карантин 3-апрелге чейин киргизилген. Бирок, өлүмдүн көп катталганына байланыштуу майдын ортосуна чейин созулат го деп ойлоп атабыз. Күнүмдүк керектелүүчү тамак-аштардын баасы өзгөрүүсүз. Себеби бул жакта мыйзамга баш ийүү күчтүү болгондуктан, андай система жок. Кандай кырдаал болбосун дайым бир баада.

"Үйдөн чыкпасаң, сенде да маселе жок, башка бирөөгө да маселе жаратпайсың"

Covid-19 илдети күндөн күнгө тамырын жайып барууда. Аны менен күрөшүүдө алдыңкы державалар да алсыздык кылууда. Дүйнөнүн 182 өлкөсүндө катталды. Бүгүнкү күндө илдетке кабылгандардын саны боюнча алдыңкы үч илтикте Кытай, Италия жана Америка турат. Америкадагы мекендештерибиздин учурдагы абалын билүү үчүн Чикагодо жашаган Гүлайым Мурзаевага байланыштык. Ал өз сөзүндө төмөндөгүлөрдү билдирди.

Гүлайым Мурзаева, журналист, АКШда жашайт:

"Америкада онлайн иштөө системасы абдан өнүккөндүктөн,  ишканалардын бардыгы үйдөн иштөөдө"


-Учурда 13-марттан баштап Америкада карантин. Ошол күндөн тарта эрежеге баш ийип, биз да үйдөбүз. Эч жакка чыкмай жок. Конокко баруу, конок тосуу токтотулду. Окуу жайлар, мектептер жабылды. Америкада онлайн иштөө системасы абдан өнүккөндүктөн,  ишканалардын бардыгы үйдөн иштөөдө. Үйдөн иштөө жумушка эч кандай кедергисин тийгизбейт. Офисте кандай иштесең, үйдөн деле так ошондой иштерди жасап, айлык акы алсаң болот. Окуу системасы да онлайн жүрүүдө. Мугалимдер күн сайын тапшырмаларды ата-энелердин электрондук дарегине жөнөтүп турушат. Биз балдарыбызга окутуп, тапшырмаларды аткарып, кайра жиберебиз. Күн сайын текшерилип, аткарылбай калган көнүгүүлөр болсо, кайрадан жөнөтүшөт.
Ошондой эле  программа боюнча эки күндө бир видео аркылуу бардык окуучуларды кошуп талкуулашат, суроолорго жооп беришет. Бул абдан жакшы. Балдар окуу программасынан калбай билим алышууда. Убактысын да туура пайдаланышууда.

"Зарыл учурда гана көчөгө чыгууга болот"

-Тамактанчу жайлар да ишин токтоткон. Бир гана жеткирип берүү үчүн иштеп жатышат. Транспорттор да көчөдө азайды. 22-марттан баштап кечки саат 5тен кийин көчөгө чыгууга тыюу салынды. Бир гана зарыл болгон учурда даары канага, ооруканага, азык-түлүк алуу үчүн маркеттерге же бензин куюу үчүн чыкса болот.

"Баягы кооз, шаңдуу  шаар жок"

-Жер-жерлерде полиция кызматкерлери абдан активдүү иш алып барышууда. Карантин болгон күндөн бери көчөгө чыга элек болчумун. Кечээ азык-түлүк алуу үчүн чыктым.  Көчөдө адамдар аз. Баягы кооз, шаңдуу  шаар жок, аны сезген жокмун. Бирок, маркеттин алдында адамдар көп. Баары бир-биринен этияттанып,  аралык сактайт. Азык-түлүктөр мурдагыдай эле. Бир сыйра жаңылоо болуптур, бирок макорон, ун, шекер, ак май, гүрүчтү тапканга болбоду. Дүйнөгө тамаша болгон даараткана кагазы такыр эле жок.

"Илдетке кабылгандар кайдан жуктуруп алганын билишпейт"

-Көчөгө чыкканда үч метр аралыкты сактоо керек. Эс алуучу жайларды, орундуктарды жаап, жыйыштырып коюшкан. Парктарда сейилдөөгө болот дешет. Биз күн ачык күндөрү бир-эки жолу чыктык. Бирок, илдетке кабылып калган адамдардын маегин окусам, баары эле кантип жуктуруп, вирус каяктан келгенин билбейт. Ошондуктан, үйдөн чыкпасаң, өзүңө да маселе жаратпайсың, башкаларга да. Сен да тынч, жакындарың да тынч болот.

Жумагүл Кочкорбай кызы

Ар ким  жашоонун убакыт- саатын ар кандай пайдаланат, кээси жөн гана убакыттын өткөнүнө сүйүнүп жашаса, кээ бири туура пайдаланып калайын деп шашып жашайт. Мен сөз кылчу аял  жашоонун ар бир саатын текке кетирбөөгө аракет кылгандардын бири Алина Жакыпбаева.  Ал Ош шаардык адвокатурасында  жактоочу  кызматында  иштейт. Ага кошумча ишкерлик менен алектенет. 

- Алина айым, сизди ишкер  айым катары тааныганыбыз менен көпчүлүк сизди сот тармагында иштеген аял катары таанышат экен…

-Жараткандын буйругу менен юрист кесип ээлеринин үй-бүлөсүндө бул жарыкка келгем. Ата- энем экөө тең юридикалык кесипти аркалап, атам сот тармагында секретарлык кызматтан баштап бардык тепкичтерди өтүп юстиция, прокуратура тармактарында көп жыл үзүрлүү эмгектенип,  андан кийин жергиликтүү жана жогорку сотто судья болуп иштеп жүрүп ардактуу эс алууга чыккан.  Апам болсо 40 жылга чукул жактоочу кесибинде иштеп, кайрылгандарга өзүнүн укуктук маселе боюнча жардамын көрсөтүп келет.  Мен дагы алма сабагынан алыс түшпөй юрист кесибин тандап, Россия Федерациясынын ММСУ (азыркы РГСУ) жогорку окуу жайында юридикалык факультетин аяктагам. 2011-жылдан тартып  Ош шаардык адвокатурасында   жактоочу  кызматында  иштеп келем. Негизинен бул  тармакка келип калуумдун чоң салымы ата-энем деп билем.

Жолдошум «Партнер» нефть ЖЧКсында башкаруучу болуп иштейт.  4 балам бар.  Кайын атам менен чогуу турабыз.

-Жактоочулук кесибиңизде кандай кылмышка шектүүлөргө жактоочулук кылбайсыз же кандай иштен таптакыр баш тартасыз? 

-Мыйзам боюнча  соттолгон адамдын дагы жактоочусу болушу керек.  Андыктан ар кандай ишти мыйзам чегинде карап, укуктук жардам берем. Биздин негизги мыйзамыбыз Конституциянын талабы боюнча, мамлекет өзүнүн ар бир жаранынын укугун коргоо үчүн камкордук корот эмеспи.  Менин жактоочулук ишмердигимдин негизги максаты -укуктары бузулган адамдарга юридикалык жардам көрсөтүү болуп эсептелет. Акыркы он жылда  жүргүзгөн ишимде жарандарга, граждандык кылмыш,  жаза иштери боюнча жеткиликтүү жардамдарды көрсөтүп келе жатам.  Биздин элдин арасында укуктук сабатсыздык жетиштүү орунду ээлейт. Ошондуктан адамдарга мыйзам талабын терең, жеткиликтүүөлчөмдө түшүндүрүү оңой-олтоң иш эмес.  Себеби укуктук сабаты жок учурда мыйзам ал тарапта болбосо дагы,  ага ынанып түшүнгүлөрү дагы келишпейт. Мындай учурда ишти карап чечүү көптөгөн убакытка чейин созулуп,  бир нече  жылдап иш жүргүзүүгө туура келет. Адвокаттык иш бул дагы ишмердүүлүктүн бир түрү болуп эсептелинет.  Ар бир кесиптин корифейлери болот эмеспи, ошондой эле бул кесиптин ээси болуу оңой, жеңил- желпи иш эмес.  Анткени укуктук маселе  боюнча өзүң сабаттуу болушуң зарыл, антпесең кайдагы жардамды көрсөтө аласың.  Элибизде сөз бар «чындык ачуу, бирок акыйкат» деген. Андыктан ар качан акыйкаттык жана мыйзам үстөмдүк кылуусу тийиш.  

-Адвокат болуу аял кишиге оорбу?

-Жеңил жумуштун өзү жок эмеспи,  оорунан качып жеңилин кайдан тапмак элем. Албетте, түйшүктүү, айрыкча соттолуп жаткан адамдын жактоочусу болуп укуктук кызмат көрсөтүп жатканда билинет. Арызданган тараптан ар кандай акылга сыйбаган кептерди угасың. Ошол учурларда аял кишиге оорлук келет. Айла жок, мыйзам чегинде өз ишиңди уланта бересиң.

- Жактоочу болуп жүрүп, өмүр бою эстеп жүрчү окуя болгонбу?

-Биздин иште кайгылуу учурлар көп болот да, аны өзөңор деле жакшы билесиздер. Аларды эстеп, билип турсам дагы айтпай эле коеюн. Силерге күлкүлүү окуядан айтып берейин. Бир жолу көп мал уурдаган адамга жактоочулук милдетин аткарып, анын иши менен  жакындан таанышуу максатында ага жолугуп “мен сенин ишиң боюнча жактоочумун, мага ачыгын айт, эмнеге малды  уурдадынң, максатын эмне эле” десем “тоодон түшүп келе жатсам, уйлар мени өздөрү  ээрчип келе беришти эле аларды айдап баса бердим» деп күлдүргөн. Ошентип «сенин жактоочуңмун» дегениме карабай эч айтпай койгон, эмнеге мал уурулукка барганын. 

-Эми ишкерлигиңиз жөнүндө сөз кылалы, токоч жасап сатууну кээ бирлер намыс катары көрүшөт да экен. Сиз үчүн   абройлуу иште иштеп туруп, кошумча токочторду жасап,  аны  сатыкка чыгаруу уятка турган жокпу?

-Жок,  мен бардар үй-бүлөдөөсүп -чоңойсом дагы, ата-энем  байлыктын атасы - эмгек экенин үйрөтүп тарбиялашты. Ошондуктан  мен дагы  жакшы жашоого умтулуп, үй-бүлөлүк бюджетке кошумча киреше киргизүү  максатын коюп, жөндөмүмө ылайык  көп убакытты албаган, үй шартында жасалчу токочтордун түрлөрүн чыгарууну ишке ашырып келем. Таң заардан  туруп  токочторду жасап сатыкка чыгарып кошумча киреше иштеп табам. Бул иште намыстана турган эч нерсе жок.  Турмуштун татаалдыгын тартпаган адам жашоонун жыргалын сезбейт болуш керек.  Мен да ата-энемден алган сабагым катары балдарымды эмгекке үйрөтүп келем. Мисал кылып айтсам, эрте менен токочторду дүкөндөргө таркатууну балдарым ишке ашырышат. Алардын эмгеги үчүн ар бир токочтон 1 сомдон акы алышат. Кимиси көбүрөөк тыйын табууну кааласа ошонусу эрте туруп көбүрөөк токоч жеткиргенге аракет кылат. 

-Социалдык баракчаңыздан спорт залда түшкөн сүрөттөрүңүздү көрүп калдым, спорт менен дагы машыгып турасызбы?

-Ооба,биздин үй-бүлө башкалардан бир аз айырмаланат (күлүп), жолдошум жумушунан кийин күнүгө спорт залга каттайт. Мен болсо жумасына 3 жолу  эки сааттан фитнес менен алектенем.

-«Бийик тоого чыксаң көзүң ачылат, Билимдүү менен сүйлөшсөң көңүлүң ачылат » болуп сиз менен маектешүү кызыктуу болду. Келечекке дагы  кандай пландарыңыз бар.

- Мамлекеттик ишканада иштегениме байланыштуу токочторго  көп буюртмаларды кабыл ала албайм. Бирок ,  май токоч жасап дүкөндөргө таркаткан ишибиз өнүгүп, суроо- талап көбөйүп жаткандыктан, келечекте  чоң бир кондитердик ишканага айлантуу ниетим бар.

Аксана Паизова

Эл арасында көмүскөдө калган көйгөйлөр көп экенин дал ушул «Юристтен кеӊеш» рубрикабызга келип түшкөн суроолордон улам билүүгө болот. Эгер сизде да ушундай жообун билбеген юридикалык суроолор болсо биздин юристтен акысыз жооп алсаӊыз болот. Суроолорго «Академик» юридикалык компаниясынын жетекчиси, юрист Нургазы Абдувалиев жооп берди.

Максатай, Кара-Кулжа районунан:

«Ажырашуунун юридикалык жолдорун түшүндүрүп бериӊизчи»

- Саламатсынарбы? Жолдошум экөөбүз үйлөнгөнүбүзгө 9 ай болду. Бирок кайнежем жашообузга кирише берип күйөөм ата-энемдикине алып барып койду. Менин үйүмдөгүлөр «болду, токтот, ажыраш» деп жатышат. Күйөөм болсо ыргылжын. Кантип ажырашсам болот? Нике күбөлүк алганбыз. Ажырашуунун юридикалык жолун түшүндүрүп коесузбу? 

- Ортодо жашы жетпеген балдар жана мүлк жагынан жубайлардын бири-бирине доосу болбогон учурда никени бузуу жарандык абалдын актыларын жазуу органында (ЗАГС) жүргүзүлөт. 

Ал эми жубайлардын ортосунда жашы жетпеген балдары болсо же никени бузууга жубайлардын бири макул болбосо, мүлк жагынан бири-бирине доосу болсо, никени бузуу сот тартибинде жүргүзүлөт деп КР Yй-бүлө кодексинин 20, 22-беренелеринде көрсөтүлөт.

Демек, ортоӊуздарда бала жана мүлк талаш жок болсо нике күбөлүгүн алган ЖААКБга (ЗАГС) жолдошуӊуз экөөӊүздөр арыз менен кайрылсаӊыздар болот. Никенин бузулгандыгы тууралу күбөлүк ошол эле орган тарабынан чогуу берген арыздын негизинде арыз жазган  күндөн тартып бир ай өткөндөн кийин берилет.

Эгерде ортоӊуздарда бала жана мүлк талаш бар болсо, мындай учурда никени ажыратуу үчүн сотко доо арыз менен кайрылууӊузга туура келет. Арыздын үлгүсүн сот органынын имаратында жайгаштырылган Инфостендден алсаӊыз болот. Арызга никелешүү күбөлүгүнүн түп нускасы, жубайлардын паспорторунун көчүрмөлөрү, балдардын туулгандыгы тууралуу күбөлүктөрү нотариалдык күбөлөндүрүлгөн көчүрмөлөрү (эгерде бар болсо), жашаган жерден тактама жана арызды сотто кароо үчүн мамлекеттик алымдын төлөнгөндүгү тууралуу дүмүрчөк тиркелет. Арыз сотко келип түшкөн күндөн тартып үч айга чейинки мөөнөттө каралат жана чечилет.

 Айниса, Ош шаарынан:

«Күйөөмө кредит алып берсем төлөбөй койду»

- Күйөөм кредит алып, мен поручитель болгон элем. Кредитти алган соӊ 2 айдан кийин экөөбүз урушуп кеттик. 3-4 айын төлөгөн окшойт. Убагынан бир жарым ай өтүп кетти деп кредиторлор келип мени төлөйсүӊ дешти. Өзү болсо качып кетиптир, дайынын таппай жатышат. Мен ажырашууга арыз бергем. 6 баласын таштап бакпай качып жүрөт. Кандай кылсам болот? Кандай жолу бар, балдарын бакканым аз келгенсип кредитин да төлөй албайм. Араӊ жашайм,  батирде турам…

- Жолдошуӊуздан алимент өндүрүү жөнүндөгү доо арыз  менен сотко кайрылсаӊыз болот. Ата-эне өздөрүнүн жашы жетпеген балдарын багууга милдеттүү. Бирок жолдошуӊуз менен ортоӊуздагы никени ажыратуу алынган кредит боюнча кепилдик жоопкерчилигинен бошотпойт.

Кредитти берген финансы-кредиттик мекеме жолдошуӊуз менен түзүлгөн кредиттик келишимдин төлөө шарттары бузулгандыгы үчүн сотко карызды өндүрүү жөнүндө арыз менен кайрылган учурда сизге да доо коюусу толук мүмкүн. Анткени, кепил кредит алган адам менен теӊ жоопкерчилик тартат.

Акмарал, Кара-Суу шаары:

«Дарыгер ичимде бинтти унутуп калыптыр»

- Мындан 9 ай мурда ичимде киста бар экен деп операция жасатканмын. Бирок тиккен жери эч эле бүтпөй койду. Жакшы боло албай жатам деп дарыгерге айтсам «айыгыш керек левомаколь сүйкөӊ» деп жөнөтөт. Анысы жардам бербеди. Акыры УЗИге түшсөм «ичиӊизде бинт калып кеткен» дешти.  Кайрадан операция болуп бинтти алдырганга туура келди. Сурайын дегеним күнөөлүүнү кантип сот жообуна тартсак болот?

- Тийиштүү далил материалдар болсо операция жасаган дарыгерлердин жасаган шалаакы аракеттерине карата арыз менен укук коргоо органдарына кайрылсаӊыз болот. Арыздын негизинде укук коргоо органдары тергөө иштерин жүргүзүшөт жана сиз айткан факты боюнча өз далилин тапса, КР Жазык мыйзамдарына ылайык дарыгерлер албетте жоопкерчиликке тартылышат.

Иса, Ноокат району:

«Апамдын атындагы жер башка бирөөгө берилип кетиптир»

- 2014-жылы жер бөлүп берүү жөнүндө айыл өкмөттөн апамдын атына токтом чыккан. Быйыл аталган жердин документтерин жасатып коелу деп мамкаттоо башкармалыгына кайрылсак, ал жер башка бирөөгө берилип кетиптир. Айыл өкмөткө кайрылсак, ал мезгилдеги айыл өкмөт башка болгон, биз аны билбейбиз деп жооп берди. Кимге кайрылсак болот же кайрадан жер алуу үчүн документ чогултуп, кезекке турууга туура келеби?

- Алгач токтом менен мамкаттоо башкармалыгына аны каттоо  жазуу жүзүндө кайрылыӊыз. Токтомду каттагандан кийин архитектура башкармалыгына жердин жайгашкан жана чектерин көрсөтүп берүү жөнүндө арыз менен кайрыласыз. Эгерде сиз айткандай ал жер башка бирөөгө берилип, анын менчик укугу мамкаттоо башкармалыгында катталып калган болсо, мамкаттоо башкармалыгы сиздин колуӊуздагы токтомду каттоодон баш тартат. Баш тарткан жооп катынын негизинде прокуратура органына арыз жазып кайрылыӊыз. Кимдин аракетинде кылмыштын курамы бар болгондугу тергөө амалдарынын жүрүшүндө айкын болот.

Барсбек, Өзгөн шаары:

«Аресттен кантип чыгарууга болот»

- Аялымды курбусу сотко берип, анын жазган арызынын негизинде мага таандык болгон автоунаага арест салынып калыптыр. Арестти кантип чыгарууга болот?

- Соттун арест салуу жөнүндөгү аныктамасын соттук тартипте талашсаӊыз болот. КР Жарандык процесстик кодексинин 148-беренесинде көрсөтүлгөндөй доону камсыз кылуу ишке катышуучу жактардын арызы боюнча ошол эле сот тарабынан жокко чыгарылышы мүмкүн. Бул дегени, арест кайсыл сот тарабынан салынган болсо, аны кайра жокко чыгаруу үчүн ошол эле сотко кайрылуу керек болот. Эске алчу жагдай, эгерде автоунаа аялыӊыз менен сиздин ортоӊуздагы жалпы мүлк болуп саналбаган учурда гана сот арест салуу жөнүндөгү өзүнүн аныктамасын жокко чыгарат.