Бүгүн биз Ош шаарынын прокурору юстициянын 1-класстагы кеңешчиси Момбекова Айгуль Бийзаковна менен шаардык прокуратура тарабынан  2017-жылдын 12 айында аткарылган жумуштарын, учурдун актуалдуу маселелерин, анын ичинде прокуратура органдары менен жарандардын, коомчулуктун ортосундагы байланышты, айрым көйгөйлөрдү талкууладык.

- Айгуль Бийзаковна, Ош шаардык прокуратурасы тарабынан 2017-жылдын 12 айында аткарылган негизги иш-аракеттер туурасында айтып берсеңиз?

- Талдоо жагдайында көрсөтүлгөндөй, республиканын түштүк борборунда мыйзамдуулук жана укук-тартипке багытталган приоритеттүү иш чаралар мамлекеттин жетекчилиги жана Кыргыз Республикасынын Башкы прокуратурасынын талаптарын эске алуу менен жүргүзүлдү. Прокуратура органдарынын приоритеттүү багыты: адамдын укук жана эркиндигин коргоо, мамлекеттин экономикалык багытындагы кызыкчылыгында прокурордук көзөмөлүнүн эффективдүүлүгүн жогорулатуу, коррупцияга каршы күрөшүү, ишкердик иштин субьектеринин укуктарын бузууга жана кылмыштуулук менен күрөшүү болуп эсептелет.

Ош шаардык прокуратурасы тарабынан мыйзамдардын аткарылышын көзөмөлдөө багытында жалпысынан 206 прокурордук актылар келтирилип, анын ичинен 9 кылмыш иши козголуп, 135 кызмат адамдары тартиптик жана 15 административдик жоопкерчиликке тартылышты. Келтирилген прокурордук талаптарынын негизинде 5 505 764 сом мамлекетке  кайтарылды.

- Жер мыйзамдары да актуалдуу маселе катары саналып келет. Бул жааттагы аткарылган иштер боюнча да кеп кыла кетсеңиз...

- 2017-жылда жер мыйзамдарынын аткарылышына жакшы көңүл бурулуп, жалпы баасы 4 590 892 сомду түзгөн 4 үй жер тилкелери мамлекетке кайтарылды. Айрыкча коррупцияга каршы күрөшүүгө өзгөчө көңүл буруу менен Ош шаардык прокуратурасынын көзөмөл ишмердүүлүк багытында коррупциялык укук бузууларды өз убагында алдын алуу, болтурбоо, аларды табуу жана көмөк көрсөтүү шарттарын түзүү менен иш алып бардык. Бул багытта жалпысынан 59 прокурордук актылар келтирилип, анын ичинен 8 иш козголду. 38 кызмат адамдары тартиптик жана 11 административдик жоопкерчиликке тартылышты. Прокурордук актылардын негизинде 168 170 миң сом мамлекетке өндүрүлдү.

Ош шаардык прокуратурасы тарабынан Ош шаардык сотуна жер маселелери боюнча сатуу жана сатып-алуу келишимдерин жокко чыгаруу жөнүндө 59 доо арыз келтирилип, алардын ичинен сот тарабынан 38 доо арыздар каралып, 37 доо арызы канааттандырылды. Ал эми Ош облустук райондор аралык сотуна жер маселелерине байланыштуу мамлекеттик актылар жана Ош шаардык мэриясынын токтомдорун жокко чыгаруу жөнүндө 33 доо арыз келтирилип, алардын ичинен сот тарабынан 4  доо арыздар каралып, баары канааттандырылган.

- Мыйзамсыз курулуштар боюнча да жакшы иштер аткарылып жатат, ага да токтоло кетсеңиз...

- Ооба, Ош шаарынын аймагындагы мыйзамсыз курулуштарды инвентаризациялоо иштери жүргүзүлүүдө. Ак-Буура дарыясынын оң-сол жээгинин аймагындагы жер тилкелери менен курулуштарды инвентаризациялоосу аяктап, анын жыйынтыгында 4 кылмыш иши козголуп, жер тилкелерине мыйзамсыз берилген мамлекеттик актыларды жокко чыгаруу жөнүндө 37 доо арыздар келтирилген.

- Тергөө, ыкчам-издөө ишмердиги боюнчачы?

- Тергөө жана ыкчам-издөө ишмердүүлүгүнүн багытына болгон прокурордук көзөмөлдү күчөтүү боюнча бир топ чаралар көрүлгөн. Айтсак, көзөмөлдөө ыйгарым укуктарды ишке ашыруу менен 18 каттоодон жашырылган кылмыш аныкталып, кайра каттоого коюлду. Мындан сырткары, тергөө органдарынын мыйзамсыз жана негизсиз кабыл алынган 688 чечими бузулган. Жалпы 535  кылмыш иштер боюнча жазуу түрүндөгү көрсөтмөлөр берилген, мыйзам бузуу фактыларына жол беришкен кызмат адамдарына карата 14 тартиптик өндүрүш козголуп, укук коргоо органдарынын жетекчилеринин атына 39 сунуш келтирилип, прокурордук актыларды кароонун жыйынтыгы менен укук коргоо органдарынын 12 кызмат адамы ар кандай тартиптик жоопкерчиликке кириптер болушту.

- Сиздерге келип түшкөн арыз, даттануулар канчалык деңгээлде ийгиликтүү болду?

- Соттордо прокурордун ыйгарым укуктарын камсыздоодо 1-инстанциядагы Ош шаардык соту тарабынан 1079 кылмыш иши боюнча 1162 адамга карата каралып, алардын ичинен 410 иш боюнча 446 адамга карата айыптоо өкүмдөрү кабыл алынган.  Шаардык прокуратурага келип түшкөн 1422 жарандардын арыз даттанууларынын ичинен негизинен 737 кайрылуу чечилген.

2017-жылдын 12 айында катталган жалпы кылмыштардын ичинен өзүнүн квалификациясы боюнча 282 (254) оор жана өзгөчө оор кылмыш катталып,  өсүш 11% түзгөн, 104 (88) өзгөчө оор кылмыштарга кирип, алар катталган кылмыштардын жалпы санынын 12,4% (7,02%) түзгөн, алардын ичинен 20 (12) адам өлтүрүү жана өлтүрүүгө аракет жасоо фактысы катталып, өсүш 66,6% түзгөн, адамдын өлүмүнө алып келген денеге атайылап оор залал келтирүү боюнча 5 (3) кылмыш катталып 40,0% түзгөн, катталган зордуктоолор жөнүндөгү кылмыштардын саны 28 (18) түзүп 55,5% көбөйгөн.

- Өспүрүмдөр арасындагы кылмыштуулук азаюудабы?

-Жаш өспүрүмдөрдүн арасындагы кылмыштуулук актуалдуу көйгөй болуп калууда. 2017-жылдын 12 айында Ош шаарынын аймагында жаш өспүрүмдөр тарабынан 105 (87) кылмыш катталып,  2016-жылга салыштырмалуу 7% өстү. Ошондой эле жашы жете электерге карата катталган кылмыштын саны олуттуулугу коркунуч жаратууда аталган мезгилде 74 кылмыш катталган, 24 сексуалдык мүнөздөгү зордуктоо жана ыплас аракеттерди жасоо катталган.

-Узап кеткен жылы жол транспорт кырсыктары көп катталды. Бул жатта да сөз кылбай кетсек болбос...

- Катталган жол транспорт кырсыгынын саны 490 (534) түзөт. Бирок башка жылга салыштырмалуу каза болгондордун саны азайып 13 (22) адамды түздү. Жараат алган адамдардын саны 415 (377) түзгөн, белгиленген көрсөткүчтөр мурдагыдай эле олуттуу бойдон калууда.

- Коррупцияга каршы күрөшүү боюнча кандай иштер аткарылды?

- Прокуратура органдарынын алдына коюлган приоритеттүү багыттарды тариздөө максатында, коррупцияга каршы күрөшүүдө, экономиканы чыңдоо боюнча бюджеттик кол салууларга каршы иш чараларды мындан ары да күчөтүү, мыйзамсыз жол менен алынган кирешелерди легалдаштырууга каршы күрөшүү, ишкердик субъектилеринин укуктарын коргоо, ишкерлерди опузалап талап кылуудан коргоо, коррупциялык көрүнүштөрдү алдын алуу жана аларга бөгөт коюу, шаар куруу жана жер мыйзамдарынын аткарылышына жана сакталышына тынымсыз көзөмөл жүргүзүү, жашы жете электердин арасында кылмыштуулукту алдын алуу боюнча иш чараларды жүргүзүү жана мамлекеттик кызматкерлер тарабынан алардын кирешелери тууралуу Кыргыз Республикасынын “Декларациялоо жөнүндөгү” мыйзамынын аткарылышы боюнча ишмердүүлүктү кынтыксыз аткара тургандыгын жалпы элди ишендирип кетмекчимин.

30 жылдан ашык өмүрүн курулуш тармагына арнаган Ош шаардык капиталдык курулуш башкармалыгынын жетекчиси Шүкүрали Мадаминов менен саясаттан сырт баарлаштык. Эмгекти сүйгөн киши биз менен болгон баарлашууда да шашып сүйлөп отурду. Маектешүүнүн алкагында өзүнүн эмгек жолу, үй-бүлөсү, кичи мекени, балалыгы тууралуу айтып берди.

«Көп балалуу үй-бүлөдө төрөлүп, өстүм»

-Мен 1964-жылы Өзгөн районундагы ошол кездеги Тогуз-Булак айылында туулгам. Азыр ал айыл Кызыл-Октябрь айылы деп аталат.  Көп балалуу үй- бүлөдө төрөлдүм. 11 бир туугандын тогузунчусумун. Биздин үй-бүлөдө улуулары кыздар. 6 кыздан соң агам Кубатали төрөлүп, атам аябай кубанган экен. Себеби, атам атадан жалгыз уул болгон. Атамдын атасы Мадамин чоң атабыз да жалгыз уул болуптур. Ошону ойлоп атам Кубатали агам төрөлгөндө сүйүнүп башка уул көрөмбү, көрбөймбү деп санааркайт. Андан кийин эжем Кенжекан төрөлүп, анан мен төрөлгөндө Жаратканга шүгүрчүлүк келтирип атымды Шүкүрали койгон экен. Менден кийин бир карындашым, бир иним бар. Кудайга шүгүр, атабыздын тукумун улап 3 уул калдык.

«Беш жашымда Куранды жатка айтып…»

-Атам Астан арабча окуган, айылдын сабаттуу кишиси болгон. Ошон үчүнбү 5 жашымда мага Фатиха сүрөсүн жаттатып койгон экен. 1964-жылы туулганым менен өзүмдөн бир жаш улуу балдар менен окуп калдым. Ал балдардын өзүмдөн улуу экенин билбеген экем. Айылда көчө чаңытып, топурак ойноп кошо чоңойгон Керим, Урмат деген досторумду мектепке жазып кетти. Көрсө алар менден бир жаш улуу экен. Досторум мектепке кетип, көчөдө өзүм жалгыз калганым үчүн мени мектепке жазбаса да аларды ээрчип бара бердим. Эки ай окуган соң эжекебиз мени «сен кийинки жылы окуйсуң, быйыл кичинекей экенсиң» деп алдап чыгарып койду. Мен ыйлап кетпей коюп, эжекем атама айтат. Атам «азыр окутуп тургула, кыш мезгилинде өзү үшүп кыйналганда жибербей коем» дептир. Ошентип кышка чейин окудум, эске тутуум жакшы окшойт, класстагы балдардан да жакшы окуп, класском болуп калдым. Кийин кыш мезгили келгенде кайра эжекем окуй берсин деп кетирбей койду.

«Айылга келип прораб болом деп кыялданчумун»

-1980-жылы 16 жашымда студент болдум.  Борбор калаадагы политехникалык институтка тапшырып, 1985-жылы инженер-куруучу адистигине ээ болуп чыктым. Биздин убакта юрист, экономист адистиктери престиждүү деп саналчу. Ошон үчүн мен эң жөнөкөй окууга тапшыргандай болгом. Биз атамдын картайганда көргөн балдарыбыз. Менден улуу агам үйлөнүп, иним аскерге кеткен үчүн ата-энемди карап, үй иштерине кол кабыш кылчу баласы мен элем. Ошон үчүн курулушчулук кесипке тапшырып, айылга келип прораб болом деп кыялданчумун.

Окууну бүтүп келип, 1985-жылы Ош шаарындагы долбоорлоо институтуна жаш адис болуп жумушка орноштум. Атам мени алып кетем деп тез-тез келе берчү. Жетекчилер «аксакал, балаңыз бир аз иштеп турсун, бизге ушундай адистер керек» деп атамды бир нече ирет кетирип жиберишти. Акырындык менен мен өсө баштадым. Атам да шаарда калуума каршылык кылбай калды, ага чейин иним да аскердик кызматын аяктап келип калды. А мен болсо инженер, башкы инженер, жетектөөчү инженер сыяктуу этаптардан өтүп, жетекчинин орун басары болгонго чейин көтөрүлдүм. 1995-жылы 10 жылдан кийин өзүм эмгектенген мекемеге директор болуп дайындалдым. Андан 10 жыл өткөн соң 2005-жылы «Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген куруучусу» төш белгиси менен сыйландым. Өзүмчө ойлонуп калам, мен ар 10 жыл сайын «жыйынтык» көрсөтүп турат окшойм деп (күлүп). 2016-жылдын июнь айынан тарта Ош шаардык мэриясынын капиталдык курулуш башкармалыгын жетектеп келе жатам.

«Дем алганыбыз тамеки тизмей эле…»

-Ар бир ийгилик жаратуунун артында чоң эмгек жатат. Мен өзүм айыл жеринде өскөм. Айылда иш көп, балдар тыным билбей талаа иштери менен алек. Биздин айылда күрүчтү көп эгишет. Күрүч бышканга чейин шалы деп аталат. Күнү бою шалы отоп, түшкү тамактанууга келгенде көлөкөдө дем алганча деп ата-энебиз тамеки тиздирчү, дем алганыбыз тамеки тизмей эле. Ошентип иштеп жүргөн адам кеңсеге ишке келип калса бекер отургандай эле сезилчү. Бир аптага деп берген долбоорлорду 2-3 күндө эле бүтүрүп салчумун. Жетекчилерим "сен каякка шашып жатасың?" деп күлүшчү. Мен негизи эмгекти сүйгөн адаммын. Бүгүнкү күндө кандай ийгиликке жетишсем ошонун баарына эмгек жеткирди.

«Бокс боюнча СССРдин спорт чеберине талапкермин»

-Мектепти бүтүп, студенттик доорум башталды. Карасам түштөн кийин бош калдым. Айылда тыным билбеген жаным эч жерге батпайм. Анан спорт секторуна жазылып, бокс менен машыга баштадым. 1983-жылы 3-курста окуп жатканда бокс боюнча «СССРдин спорт чеберине талапкер» аталдым. Төш белги менен күбөлүктү 70-80дей спортчуну тизип, салтанаттуу түрдө тапшырышкан. Азыр эстесем 2005-жылы президенттин колунан сыйлык алганда да анчалык толкунданган эмесмин. Баш калаанын бир кездердеги мэри болуп жүргөн Нариман Тулеев менен бир группада окуганбыз. Экөөбүз тең кыйратып окудук деп айта албайм, жыгылып калып, кайра тапшырып эле жүрчүбүз. Мен спорт чеберине талапкер үчүн бир нерсе болсо группалаштарым ал спортчу, биздин группанын сыймыгы деп коргоп калышчу. Элибизде сөз бар экен «Булбул 10 балапан ачса да бирөө гана сайрайт» деген. Менин да Кудайдын кулагы сүйүнсүн, 5 уул, 1 кызым бар. Спортту таштабайм, балдарым спортчу болот десем бир гана чоң балам спортту улантып «спорт чебери» болду. Калгандарын деле спорт секторлорго бергеним менен улантып кетишкен жок.

«Айылга мечит курдуруп, үйүмдү бала бакчага бергем»

-Атам каза болуп, бир топ убакыт өткөндөн кийин 2002-жылдары бир ирет үйгө барсам апам «айылда аксакалдар, атаңдын достору келип кетишти, айылда мечит жок болуп жатат, балдарың жардам бере ала бекен дешти» деп калды. Биз сүйүнүп, салып берели деп ошол кездеги Жигули 06 машинамды 38 миң сомго сатып, агам Жигули 09 машинасын сатып, өзүм 8 миң сомун алып калып, 30 миң сомун мечитти куруу иштерине бергем. Мечиттин атын Астан ата мечити деп, жанындагы мунараны апам Касиеттин атына койдук. Кийин айылыбызга өзүмө деп үй салдым эле. Карасам айылда 600дөй бала бала бакчага муктаж экен. Анан ошол үйүмдү бала бакчага деп элге бердим. 100 орундуу деп ачылды, учурда 75 бала тарбияланып жатат.

«Улак берип, кыз тилеп, бата алгам»

-Келинчегим Бактыгүл, өзүмдүн айылдашым. Илгери чабан болуп иштеп жүрүп, «Ленин» орденинин кавалери болгон Аттокур Жолдошевдин кызы. Ал киши кайтып эле бир тууган эжемдин кайын атасы болчу. Биз кайчылаш куда болгонбуз. 6-7-класста окуп жүргөндө малдарын айдашып барып калсам кичинекей кыз жүрчү. Ошол кыз кийин келинчегим болуп калды. Кесиби боюнча эсепчи. Жубайым экөөбүз 5 уул, 1 кыздуу болдук. Адам баласы ушундай экенбиз да, жалаң кыздуу болсоң уулду көксөп, уулдуу болсоң кызды самайт экенсиң. Кыз бала күйүмдүү болот дечү эле деп кыздуу болгум келип, айылга улак берип, кыз тилеп, бата алгам. 2008-жылы Кудай тилегимди берип, кыздуу болуп, атын Периште деп өзүм койгом. Учурда 2-класска көчтү.

«Атамдын жанында балдарыбызды колубузга албайт элек»

-Кудайга шүгүр келтирем, балдарым жаман эмес. Сырттан байкагандар балдарымдын баарын токтоо дешет. Чоң уулум Акматали долбоорлоо институтунун директору, Ош шаардык Кеңешинин депутаты. Кийинки уулум Аскарали, Көчмөндөр оюну боюнча дирекциянын жетекчисинин орун басары. Кийинки балам Мухамедали кесиби боюнча архитектор, ал да улуу агасы менен башкы архитектор болуп бирге иштейт. Төртүнчү балам Бектур бир аз башкачараак өстү. Ашкана сырларын үйрөнүп, учурда чет жерде ашпозчу болуп эмгектенип жүрөт. Кенжем Кеңешбек учурда кыргыз-түрк «Сема» лицейинде 8-класста окуйт. Анын атын Кеңешбек Мырзабеков деген курулушчу, устатымдын атынан койгом. Балдарымдын баарына негизинен атам ысым койду. Илгери атабыздын жанында балдарыбызды колубузга албайт элек. Апама «атын ким коет» десек, «атаң коет, силерге койсо «аэроплан же учма пояс» деп ар нерсени коесуүар» деп урушуп койчу. Кенже балам менен кызымдын атын гана өзүм койдум.

Элира Чынтемир кызы

Ош шаардык Кеңешинин депутаты Жасур Азимов менен “Бейне” рубрикасынын алкагында баарлашуу үчүн кезигиштик. Эл өкүлүнүн кесиби педагог, экономист. Анда педагог депутаттын бейнеси  назарыңыздарда.

-Саламатсызбы, Жасур Махмудович! Алгач биздин окурмандарга өзүңүз тууралуу айта кетсеңиз.

-1978-жылы 7-апрелде Ош шаарында төрөлгөм. Yй-бүлөдө төрт бир туугандын экинчисимин. Менден улуу эжем жана эки карындашым бар. Атам Махмуд Азимов учурда биздин курулуш компаниябызды жетектеп келет. Атам 1991-жылы эмгек сиңирген куруучу наамын алган, өз мезгилинде Ош шаардык советинин депутаты болуп турган инсан. Апам Мохидилхан Азимова төрт баланы чоңойтуп, эрезеге жеткирип, «Элге кызмат көрсөтүү үйүндө» чебер болуп иштеген. Азыркы күндө неберелерин эркелетип биздин төрүбүздө отурган мезгили.

Мен 1985-жылы шаардагы №3 М.В.Ломоносов атындагы мектепке 1-класска баргам. 1994-жылы 10-классты аяктап, шаарыбыздагы Кыргыз-Өзбек жогорку технологиялык колледжинин экономика факультетине тапшырдым. 1999-жылы азыркы Кыргыз-Өзбек университетин аяктап, өзүм окуп бүтүргөн окуу жайда окутуучу болуп эмгектене баштадым. 2004-жылы кандидаттык диссертациямды Ташкент шаарындагы экономика институтунда жактап, 2005-жылы экономика илиминин доценти наамына ээ болдум.  2006-жылы өзүм эмгектенген окуу жайдын каржы-экономика факультетинин декандыгына шайлоо болуп, шайлоонун негизинде декан болуп дайындалдым.  2010-жылдан бери  университеттин каржы жана салык кафедрасынын башчысы болуп эмгектенип келем. Университетте окутуучу болуп иштөөдөн сырткары «Ош-модерн» курулуш компаниясын жетектейм.

-Эл өкүлү болуу деген да чоң жоопкерчиликти талап кылат. Жоопкерчиликтен коркпостон бул жолду тандап алууңузга эмне себеп болду? Дегеле шаардык Кеңешке депутат болуп шайланууңуздагы негизги максатыңыз.

-Депутат болуп шайланганыңыздын себеби деп сураганда эле белгилүү болгон жооп бар, «элге кызмат кылайын дедим» деген. Туура, биринчи жооп ошол болушу мүмкүн. Мугалим болуп иштөө деле элге кызмат кылуу. Бирок аткарыла турган көп иштер бар. Биринчиден ар бир депутаттын максаты - өзүнүн мамлекетине пайда келтирүү болуп саналат. Экинчиден, улуттун, мамлекеттин кызыкчылыгын, атуулдардын жан дүйнө баалуулуктарын, ар бир атуулдун эркиндигин коргоо, коомдун бакубат жашоосун камсыздоого салым кошуу, элдин биримдигин сактоо, элдик бийликтин негиздерин Конституция аркылуу чыңдоо болуп саналат. Ошондой эле өлкөдөгү болуп жаткан саясий жана экономикалык реформаларды өткөрүүгө жана ишке ашырууга активдүү катышуу. Элдин социалдык жашоо тиричилигинин деңгээлин жакшыртуу, элдин эртеңки жашоосуна ишеним тартуулоону тийиштүү мыйзамдар менен бекемдөө. Негизи мени ушундай ойлор эл өкүлү болуп келүүмө түрткү болду. 

-Эл өкүлү катары шайланганыңызга аз эле убакыт болсо да кандай социалдык көйгөйлөрдү байкай алдыңыз?

-Социалдык-маданий өнүктүрүү жана жаштар саясаты боюнча туруктуу депутаттык комиссиянын мүчөсүмүн. Шаарда ушул тапта 55 мектеп, 34 бала бакчалары бар. Жакында эле биздин комитет аталган мекемелер менен жакындан таанышып кайтты. Таанышуунун жүрүшүндө көпчүлүк мектептерде 9-класстан жогорку класстагы окуучулардын саны аз экендигине күбө болдук. Көп окуучулар 9-класстан кийин окубай коюшууда. Биздин келечегибиз жаштар болгондон кийин, жаштар билим алуусу керек деп эсептейм. Ошондой эле ата-энелер тараптан балдарын орус класска окутуу талабы күч экени байкалат. Орус тилдүү класстарда көп сандагы окуучулар окуп жатышат. Жаштар менен иштешкен педагог катары ушул көйгөйлөргө көңүлүм түштү. Учурда чечүү жолдорун караштырып жатабыз.

-Кеп нугун башка жакка бургум келип турат. Келиңиз, достук жөнүндө сүйлөшөлү, негизи достукка кандай карайсыз?

-Мен достукка бекем адаммын. Ошол эле учурда досторум да көп. Группалаш досторум, классташ досторум, кесиптеш досторум, түрдүү тармакта эмгектенген жоро-жолдошторум бар. Менимче, достукта улут деген түшүнүк жок. Өзүм мектепте окуп жүргөнүмдө түрдүү улуттан досторду күттүм. Анткени, ал мезгил союздун мезгили болгондуктан орус, татар, кыргыз, өзбек сыяктуу түрдүү улуттун өкүлдөрү көп окуйт эле. Эсимде, классыбыздын жарымы орус улутунан, 4-5 кыргыз, 4-5 өзбек улутунун балдары окуйт элек. Дос сөзсүз бир улуттан же, бир айылдан болбошу керек. Достукта чек жок.

-Ааламдашуу алкагында жашап жатабыз. Интернет жөнүндө сурап өтпөсөм болбос...

-Интернетти өз жашоомдо пайдаланам. Пайдаланбайын десем бул күнүмдүк зарылчылык болуп жатпайбы. Мектеп окуучусунан тарта пенсия жашындагылар да интернет колдонуп жатышат. Мен да күнүмдүк жашоомдо интернетти ишиме байланыштуу, кээде жеке өзүм үчүн колдоном. Бирок күн сайын ал жакка кире бербейм. Эки-үч күндө бир карап калам. Себеби, убактым тар. Интернетти карасам жаңылыктарды окуп калмай жайым бар. Дүйнөдө, өлкөбүздө, шаарыбызда кандай өзгөрүүлөр болуп жатат, көз салып коем. Почтага каттар келсе, жооп жазып дегендей. Бирок интернет менен оорубайм.

-Педагог катары, жаштар менен иштешкен адис катары азыркы жаштар тууралуу эки ооз сөз…

-Университетте иштегеним үчүн адамдар менен дайыма карым-катнашта болуп турам. Азыркы жаштардын өнүгүп жатканы мени кубандырат. Албетте мен өзүмдүн жаш кезим менен азыркы жаштарды салыштыра албайм. Ар бир доордун артыкчылыгы, кемчилиги болот. Азыркы жаштар көп нерсеге үлгүрүшөт деп эсептейм. Жаштар биздин келечегибиз. Алардан көптү үмүт кылам. Жаштар өсүп, илим-билимде болобу, спортто болобу, желегибизди желбиретсе дейм.

-Аялдар майрамы жакындап келе жатат. Белек берүүгө кандайсыз?

-Кичине кезимде белек бергенди жакшы көрсөм керек. Атам күнүгө мектепке баратканда курсагың ачка болбосун же дагы башка керектөөгө деп колума акча берет эле. Ошол акчаларды үнөмдөп иштетип, ашканын топточумун. Менин экономист болуум балким ошол балалыкта калыптангандыр (күлүп). Топтолгон акчама апама 8-мартка, атама 23-февралга, чоң энемдин туулган күнүнө белек алчумун. Эмне белек алганым так эсимде деле жок. Бирок, белек алам деп акча топтогонум эсимде.

-Кез-кезде үй-бүлөңүздү кубантып, тамак жасап, ашканага баш багып турасызбы?

-Студент кезде  үйдөн алыс болуп, тамак жасап жегенге үйрөнгөм. Муну ар бир студент болгон эркек бала башынан өткөрсө керек. Азыр эми үй-бүлөлүү болгондугума байланыштуу ашканага баш бакканга зарылчылык деле жок. Дем алыш күндөрү балдарым менен отуруп бир нерсени ойлоп таап, өзгөчө тамак жасаганга аракет кылам. Ойлосом, мен тамак жасаганга караганда сервиске көбүрөөк көңүл бурат экем (күлүп). Мисалы, кооздоп идиштерди тизүү, дасторкон жайып, стол даярдоо сыяктуу. Антсе да шорпо жасаганды, аш демдегенди жакшы эле өздөштүргөм.

-Бала кезге ким кайтып баргысы келбесин. Бул артка кайтчу нерсе болбосо дагы кыялдар менен бала кезге барып турса болот. Эсиңизде калган элестер тууралуу айтсаңыз.

-Бала кезде шоктук кылган же дагы башка көз алдымда калган элестер көп. Сабак бүткөндөн кийин балдар борбордук аянтка, стадионго барып ойночубуз. Бир жолу борбордук аянттагы Лениндин эстелигинин жанында майрамдык салтанаттарда сүйлөчү трибуна бар эмеспи. Балдар топтолуп алып ошол жерге чыгып алып,  чиновниктерди туурап, колубузду элге карап булгалайт элек. Балалык баео сезим менен ошентип кол булгалаганды көрүп калган экенбиз. Бир досум чуркап барып, фотографты таап келип, сүрөткө да түшкөн элек.

-Сөз соңунда чакан мамлекетиңиз тууралуу айта кетсеңиз.

-Yй-бүлө кыйын нерсе. Yйлөнүп   же турмушка чыгып коюп ушуну менен бүттү деген сөз эмес. Турмушта оош-кыйыш болот, казан-аяк кагышат. Келинчегим Наима менен студент кезде таанышканбыз. Ал менден 2-курс төмөн окучу. Анын кесиби да экономист. Учурда балдар менен үйдө отурат. Тун уулум Жавохир Кытайда эл аралык укук боюнча билим алууда. Экинчи уулум Жамшитбек шаардагы курулуш колледжинде билим алып жатат. Келечекте архитектор болом деген максаты бар. Балдарымдын каалоосуна каршы чыккан жокмун. Экөө тең өзүнүн тандоосу менен кетти. Кенже кызым Назима С.М.Киров атындагы орто мектебинде 2-класстын окуучусу.

Элира Чынтемир кызы

  Ош шаарынын прокурорунун милдетин аткаруучу, юстициянын 3-класстагы кеңешчиси Жолдошев Бектен Алимжанович менен шаардык прокуратуранын 2016-жылда аткарган жумуштарын, учурдун актуалдуу маселелерин, анын ичинде прокуратура органдары менен жарандардын, коомчулуктун ортосундагы байланышты, айрым көйгөйлөрдү талкууладык. 

-Бектен Алимжанович, 2016-жылда аткарылган негизги иш-аракеттер туурасында айтып берсеңиз.

-Ош шаарынын прокуратурасы тарабынан 2016-жыл ичинде шаардын аймагында социалдык-экономикалык жана криминогендик оор абал болгондугуна карабастан тийиштүү деңгээлде иш алып барылды. Мыйзамдуулукка жана укук-тартипке багытталган приоритеттүү иш чаралар мамлекеттин жетекчилиги жана башкы прокуратуранын талаптарын эске алуу менен жүргүзүлдү.

Прокуратура органдарынын приоритеттүү багыты адамдын укугун жана эркиндигин коргоо, мамлекеттин экономикалык багытындагы кызыкчылыгында прокурордук көзөмөлүнүн эффективдүүлүгүн жогорулатуу, коррупцияга каршы күрөшүү, ишкердиктин субьекттеринин укуктарын бузууга каршы жана кылмыштуулук менен күрөшүү болуп калууда.

2016-жылдын 12 айында мыйзамдардын аткарылышын көзөмөлдөө багытында жалпысынан 138 текшерүү жүргүзүлүп, мыйзам бузууларды четтетүү үчүн 250 прокурордук актылар келтирилген. Келтирилген прокурордук актылардын жыйынтыгы менен 18 млн. 849 миң 798 сом мамлекетке өндүрүлүп, 106 кызмат адамдары тартиптик жана 11 кызмат адамы административдик жоопкерчиликке тартылышкан, 9 кылмыш иши козголгон. 

-Коррупцияга каршы аракеттенүү багытында кандай жумуштар аткарылды?

-Коррупцияга каршы күрөшүүгө өзгөчө көңүл бурулду. Коррупциялык укук бузууларды өз убагында алдын алуу, болтурбоо, аларды табуу жана көмөк көрсөтүүгө шарттарын түзүү менен иш алып барылды. Жалпысынан 41 текшерүү жүргүзүлүп, мыйзам бузууларды четтетүү үчүн 62 прокурордук актылар келтирилген. Прокурордук актылардын жыйынтыгы менен 2 млн. 431 миң 127 сом мамлекетке өндүрүлүп, 32 кызмат адамдары тартиптик жана 3 кызмат адамы административдик жоопкерчиликке тартылды. 16 кылмыш иши козголду. 

Кылмыш куугунтуктоосун жүргүзүүдө жалпы 31 иштин тергөөсү аяктап, 30 иш боюнча 35 кызмат адамы кылмыш жоопкерчилигине тартылып, сотко жиберилген. Кылмыштын түрүнө бөлүп карай турган болсок,  кызмат абалынан кыянаттык менен пайдалангандыгы үчүн 12, кызмат абалынан аша чабуу үчүн 1, опузалап пара талап кылгандыгы үчүн 2, ишенип берилген мүлктү кызмат абалынан пайдаланып ыйгарып алгандыгы же жок кылгандыгы үчүн 5, кызмат абалын пайдаланып алдамчылык жасагандыгы үчүн 1, башка кызматтык кылмыштар үчүн 4, коррупциялык кылмыш жасагандыгы үчүн 1 жана сот адилеттүүлүгүнө каршы кылмыштар боюнча 4 кызмат адамы  жоопкерчиликке тартылган.

Коррупциялык кылмыштарга байланыштуу иштер боюнча тергөөнүн жыйынтыгы менен мамлекетке 29 млн. 702 миң 600 сом зыян келтирилген, тергөө учурунда 100 % өндүрүлгөн.

-Шаардын аймагындагы кылмыштуулук жана ага болгон прокурордук көзөмөл кандай болууда?

-Өткөн жылда шаардын аймагында криминогендик абалдын жакшыруусу байкалды, тагыраагы, кылмыштуулуктун төмөндөөсүнө жетишүүдөбүз десек болот. Бардыгы болуп 2253 (2556) кылмыш катталган, башкача айтканда, кылмыштуулуктун деңгээли 303 кө же 11,89 % га төмөндөгөн. Ошону менен бирге Ош шаарында катталган 2253 (2556) кылмыш жалпы республика боюнча катталган 27 481 (29 100) кылмыштын 8,19 % ын (8,78%) түзгөн.

Катталган кылмыштардын ичинен өзүнүн квалификациясы боюнча 254 кылмыш оор жана өзгөчө оор кылмыштарга кирет. Алар катталган кылмыштардын жалпы санынын 11,27 % ын түзөт (2015-жылда 282 (11,3%) кылмыш катталган, же 9,9% төмөндөгөн).

Аталган мезгилде 1830 (1843) кылмыштын бети ачылып, кылмыштын бетин ачуу 83,2 % ды (81,9%) түзгөн. Анын ичинен 94 (92) оор жана өзгөчө оор кылмыштын бети ачылган, пайыздык чен менен алганда бул көрсөткүч 98,9 % (98,9%) пайызды түздү.

Аталган мөөнөттө диний экстремизм, улуттук жана этникалык кастыкты козуткан кылмыштарды алдын алуу, алар менен күрөшүү боюнча тийиштүү иш-аракеттер жүргүзүлдү. 

Шаардык ИИБ тарабынан диний экстремизм менен байланышкан 42 (52) факты аныкталды. 16 (34) кылмыш иши козголуп, 5 материал бириктирилген. 20 (19) материал тергөөнүн караштуулугу боюнча КРнын МУККнын Ош шаары жана Ош облусу боюнча башкармалыгына жөнөтүлгөн.

Тергөө жана изин суутпай издөө ишмердүүлүгүн жүргүзгөн укук коргоо органдарынын ишмердүүлүгүнө болгон прокурордук көзөмөлдү күчөтүү боюнча чаралар көрүлгөн. Айтсак, көзөмөлдөө ыйгарым укуктарды ишке ашыруу менен 35 каттоодон жашырылган кылмыш аныкталып, каттоого коюлган. Мындан сырткары, тергөө органдарынын мыйзамсыз жана негизсиз кабыл алынган 751  чечими бузулган. Жалпы 569 кылмыш иш боюнча жазуу түрүндөгү көрсөтмөлөр берилген. Мыйзам бузуу фактыларына жол беришкен кызмат адамдарына карата 23 тартиптик өндүрүш козголуп, укук коргоо органдарынын жетекчилеринин атына 53 сунуш келтирилген. Прокурордук актыларды кароонун жыйынтыгы менен укук коргоо органдарынын 15 кызмат адамы ар кандай тартиптик жоопкерчиликке кириптер болушкан.

Камакка алууну жана кармоону айыпкердин жана шектүүнүн жасаган кылмышы боюнча күнөөсүн мойнуна алдыруу каражаты катарында колдонууга жол берилбейт. Бул багытта жана Кыргыз Республикасынын башкы прокурорунун 2011-жылдын 12-апрелиндеги №40-р сандуу тескемесин аткаруу максатында  тергөө жана алгачкы текшерүү учурунда атуулдарга карата кыйноо, күч колдонуу жана орой мамиле жасоо фактыларын аныктоо үчүн жыл ичинде  жалпысы 120 (123) күтүүсүз текшерүүлөр жүргүзүлдү. Текшерүү учурунда Ош шаардык ИИБнын жана милиция бөлүмдөрүнүн имараттарындагы кызматтык кабинеттер каралып чыгып, ал жердеги атуулдар менен сүйлөшүүлөр жүргүзүлдү. Убактылуу кармоо жайында жана кабыл алуу, бөлүштүрүү жайында кармалып жаткандардан аларга күч колдонуу, кыйноо фактылары боюнча  сурамжылоолор  жүргүзүлүп турат. Бирок, текшерүүдө ички иштер органдарына мыйзамсыз жеткирилгендер жана кармалгандар аныкталган эмес.

-Мамлекеттик айыптоону колдоо багыты кандай жүргүзүлдү?

-Шаардык прокуратура тарабынан мамлекеттик айыптоону колдоодо аталган мезгилде биринчи инстанциялык соттор тарабынан 1176 кылмыш иши боюнча 1300 адамга карата каралып, алардын ичинен 426 кылмыш иши боюнча 492 адамга карата айыптоо өкүмү чыгарылган.   Апелляциялык инстанцияда 123 кылмыш иши 262 адамга карата каралган. Ал эми кассациялык тартипте 102 кылмыш иш 109 адамга карата каралды.

Мындан сырткары Ош шаардык сотуна 36 доо арыз келтирилип, доо арыздын жалпы суммасы 694 474 сомду түзгөн. Ал эми Ош облустук райондор аралык сотуна 14 доо арыз келтирилип, жалпы суммасы 4 438 116 сомду түздү.

 Өткөн жылы Ош шаардык прокуратурасына бардыгы болуп 1547 кайрылуу түшкөн, алардын ичинен 610 кайрылуу чечилген. Чечилген кайрылуулардын ичинен 168и канааттандырылган.

2016-жыл ичинде жетишкен реалдуу жыйынтыктарына токтоло турган болсок:  актуалдуулукту жана өзгөчө маанисин эске алуу менен шаардык прокуратура тарабынан өткөн жылы жер мыйзамдарынын аткарылышына тыкыр көңүл бурулуп, жалпы суммасы 20 млн. 608 миң 550 сомду түзгөн 5 жер тилкеси мамлекетке кайтарылды.

Ош шаарынын Н.Исанов көчөсүндө жайгашкан “Жеңиш” эс алуу багынын айланасынан жалпы суммасы 9 млн. 824 миң 600 сомду түзгөн 2213 чарчы метр жер тилкеси муниципалдык менчик башкармалыгына кайтарылды. Жеке адамга мыйзамсыз өтүп кеткен Ленин көчөсүндөгү №2 насостук станциясынын имараты жана ага тийиштүү болгон 308 чарчы метр жер тилкеси 191 400 сомго бааланып, Ош шаардык мэриясынын балансына өткөрүлдү. Мыйзамсыз жеке менчикке берилген жер тилкелери боюнча шаардык прокуратура тарабынан сот органдарына келтирилген доо арыздардын негизинде КРнын Жогорку сотунун чечими менен Ош облустук соттук-медициналык экспертиза бюросунун имараты мамлекетке кайтарылды.

Ал эми шаарыбыздын аймагында жашы жете электердин арасындагы кылмыштуулукту төмөндөтүү максатында шаардык прокуратуранын кызматкерлери тарабынан өткөн жылы шаардын аймагында жайгашкан атайын кесиптик окуу жайларда студенттер менен 13 жолугушуу өткөрүлдү.

-Шаардын аймагында жана көзөмөлдөө ишмердүүлүгүнүн багытында кандай  көйгөйлөр бар?

-Жаш өспүрүмдөрдүн арасындагы кылмыштуулук актуалдуу көйгөй болуп калууда. Шаардык прокуратура тарабынан жашы жете электердин арасындагы кылмыштуулукту төмөндөтүү максатында шаардын аймагында жайгашкан атайын кесиптик окуу жайларда жана мектептерде бир нече ирет жолугушуулар өткөрүлдү. Ага карабастан жаш өспүрүмдөр тарабынан жасалган кылмыштардын абалы төмөндөбөстөн, өткөн жылдагыдай эле деңгээлде калууда. Жыл ичинде жашы жете электер тарабынан 87  кылмыш жасалган.

Ош шаарынын прокуратурасы прокуратура органдарынын алдына коюлган приоритеттүү багыттарды тариздөө максатында, коррупцияга каршы күрөшүүдө, экономиканы чыңдоо боюнча бюджеттик кол салууларга каршы иш чараларды мындан ары да күчөтүү, мыйзамсыз жол менен алынган кирешелерди легалдаштырууга каршы күрөшүү, ишкердик субъектилеринин укуктарын коргоо, ишкерлерди опузалап талап кылуудан коргоо, коррупциялык көрүнүштөрдү алдын алуу жана аларга бөгөт коюу, шаар куруу жана жер мыйзамдарынын аткарылышына жана сакталышына тынымсыз көзөмөл жүргүзүүнү, жашы жете электердин арасында кылмыштуулукту алдын алуу боюнча иш чараларды жүргүзүү боюнча ишмердүүлүктү кынтыксыз аткара берет.

Масим Турсунбекова