- Эгемендүү өлкөбүз, эркин мамлекетпиз деп ооз учунда эле айтып калуу бул патриоттуулукту билдирбейт. 31-август күнүн туулган күнүбүздөн да, жаӊы жыл майрамынан да күчтүү майрамдашыбыз керек. Себеби, миӊдеген жылдар бою эркиндикти самап келип, урпактарына татыктуу түрдө өткөрүп берген ата-бабаларыбыздын мурасын татыктуу сакташыбыз керек. Чет өлкөгө чыкканда кайра келип тереӊ-тереӊ дем алып, өзүбүздү эс алдыруучу мамлекетибиз бар экени кандай бакыт. Дүйнөдө 300дөн ашуун мамлекеттүүлүгү жок улут бар. Алсак, уйгурлардын саны 40 миллиондон ашат. Бирок, эгемендүүлүгү жок, көз каранды. Биз эгемендүү мамлекет экенибизди сезүү үчүн улуттук баалуулуктарыбызды таанышыбыз керек. Маданиятыбызды, салт, үрп-адаттарыбызды билишибиз керек. Бүгүнкү күндө өнүгөбүз деген умтулуу менен Европаны туурап баратабыз. Анда биздин ата-бабаларыбыз калтырып кеткен мурастарыбызды урпактарга эмне деп өткөрүп беребиз?! Бир элементардуу нерсени мисал келтиргим келип турат: акчабыздагы биз тааныган улуу инсандардын сүрөтүнүн турганы эле эгемендүүлүгүбүздөн кабар берет. 1991-жылдан Кыргыз Республикасынын, жалпы эле кыргыз улутунун жаӊы тарыхы ачылды. Туура, Европа өлкөлөрүнөн бир топ арттабыз. Дегенибиз менен, биздин өлкө эгемендүүлүгү жагынан дүйнөдөгү өлкөлөр менен теӊ даражада экенин унутпашыбыз керек. Ошол эле Америка чийилип турган дүйнөлүк картада биздин өлкө да турат. Бизден 10 эсе бай өлкө болсун, калкынын саны бизден 10 эсе көп болсун, биз эгемендүүлүгүбүз менен алар турган даражадабыз.

- Канчалаган күчтүү улуттар бар, калкынын саны бизден көп, бирок, эгемендүүлүгү жок. Кыргызстандын  эркин мамлекет болуп калышы Алланын бизге берген жакшылыгы десек болот. Ата-бабаларыбыздын башка улуттардан суурулуп чыгып, бизге калтырган эӊ чоӊ мурасы. Эгемендүүлүккө жетпей жүргөн канчалаган улуттар бар. Жогоруда айтканымдай, ата-бабаларыбыз бизге мурасты кандай калтырса, биз ошондой өткөрүп беришибиз керек. Эч кандай карызы жок, башка саясий көйгөйү жок дегендей. Тилекке каршы, бүгүнкү күндө өлкөнүн сырткы карызы эле канча?! Дал ушул карыздарыбыз биздин эркиндигибиздин түбүнө жетеби деген ой түйшөлтөт. Муну биз эгемендүү мамлекет катары кетирип жаткан катачылыгыбыз деп түшүнсөк болот. Бүгүнкү күндө эгемендүүлүктүн кадырына жетпей жатабыз. Иш сапар менен чет өлкөлөргө чыкканыбызда ошол өлкөгө Кыргызстанды салыштырып көрүп, биз жеке кызыкчылыктардан чыга албай жатканыбызды байкайм.  Мисалы, кечээ жакында эле Беларусияга иш сапар менен барып келдик. Бул өлкө союз мезгилиндеги завод-фабрикалардын баарын сактап калган. Керек болсо дүйнөлүк аренага чыгарып, өнүктүрүп алган. 

Сөздөн ишке өтө турчу убак келди. Кадр маселесине өзгөчө көӊүл бурулуусу керек. Ооз учунда эле байып, укмуш пландарды жазабыз да, жүзөгө ашырууга келгенде калып кетүүдө. Бардык тармакта ушундай, мамлекеттик деӊгээлде, жергиликтүү башкаруу органында, жадагалса айылдарда да пландар оозеки айтылып эле, кагаз түрүндө аткарылбай калып кетүүдө.

- Эгемендүүлүк кыргыз элин бир кыйла такшалтты. «Алма быш, оозума түш» деген принциптен арылтты. Патриоттук сезимди да дал ушул эгемендүүлүк ойготту. Комуз менен черткен так текедей жүргөнүбүздө союздан чыгып, өз алдынча бир эркин мамлекет болуп чыгып кеттик. Өзүбүздүн башкаруу системабыз бар. Өзүбүзгө гана тийиштүү туубуз, гербибиз бар. Булар биздин эгемендүүлүгүбүздүн баалуулуктары деп эсептесек болот. Башка эркин өлкөлөр менен теӊ укукка ээ болдук. Туубузду дүйнө жүзүнө тааныта алдык. 27 жылдын ичине мамлекетибиздин эгемендүүлүгү жемиштүү өнүгүп келе жатат. Кайсы бир өлкөгө салыштырмалуу биздин мамлекет  саясий кырдаалда бир топ айырмабыз бар. Эркиндиктин туу чокусуна жеттик. Эл өкүлдөрүн, өкмөт башчыбызды, жадагалса президентибизди да сындап пикирибизди жарата алабыз. Бүгүнкү күндө кээ бир өлкөлөргө салыштырмалуу бизде бир канча өнүгүү бар. Yч жылдан бери өткөрүп жаткан Көчмөндөр оюндарыбыз да мамлекеттин кадырын кыйла көтөрөт деп ишенем. Союз мезгили жаӊыдан курап, эгемендүүлүктү алган күндөрдө социализмди курабыз деп төш какчубуз. Азыр мына ошол социализмдин көп жактарын талкалап алдык. Эгемендүүлүктү да туура пайдаланышыбыз керек. Бир эле адамга мамлекетти таӊуулап коюп, башкабыз карап, сындоого өтүп алдык. 7 жаштан 70 жашка чейин эле саясатчы болуп кеттик. Мамлекеттүүлүгүбүздү сактап калуу үчүн бир муштумдай биригип, алдыга умтулуу азыркы кырдаалдын талабы.

Аймактарды өнүктүрүү жылында калаа менен чектелбей айыл, райондорду кыдырып макала даярдап келебиз. Бул ирет Мырзаке айылдык ооруканасынын жалаӊ жаш кадрлардан куралган хирургия бөлүмүнүн жаш дарыгери менен тааныштырууну чечтик. Каарманыбыз Ботоханов Мирбек Турганбаевич студент кезинде омуртканын кыйшайып калуусун изилдеп, корсет аркылуу айыктырса болорун колдонгон жаш өмүр сакчысы.

Мирбек Ботоханов, Мырзаке айылдык ооруканасынын дарыгери:

«Дарыгер болушума атам себепкер»

-Мен окууну бүтөр жылдары юридика, медицина факультеттери абдан популярдуу болуп жаткан эле. Юрист болсомбу деп атам менен кеӊешсем, ал киши: «сот болсоӊ бирине пайдаӊ тийсе, экинчисине зыяныӊ тиет, сөзсүз түрдө бирөө жаман көрөт. Медик болуп, дасыккан дарыгер болсоӊ сени эч ким жаман көрбөйт.Пайдаӊ гана тийиши мүмкүн, зыян эмес. Бирок тандоо сенде, ойлонуп өз тагдырыӊды өзүӊ чеч» деди. Чындап эле медицина жаатына ооп баштадым. Ошентип 2004-жылы ОшМУнун медицина факультетине тапшырдым.

    Студент кезимде омуртка аралык грыжа боюнча кызыгуу пайда болду. Анда 3-4- курста окуйт элем. Мануалдык терапияны өзүм эле үйрөнүп,  грыжага кабылган жарандарды үйүнө барып дарылап жүрдүк. Сколиоз деп коет, омуртканын кыйшайып кетүүсүн. Сколиозду дарылоо кыйын, ошон үчүн корсет ойлоп таптык. Залкар деген досум экөөбүз ошол корсетти бир-эки оорулууга колдонуп көрдүк, жыйынтыгы абдан жакшы болду. Аны ЭлТРге алып чыктык. Ошондо телевидениеден көрүшкөн адамдардан чалуулар боло баштады. Билинбегени менен сколиоздон жабыркагандар көп экен. Бир эже «Бишкекке келип кызымы көрүп бер» деп чакырды. Кыз көчөгө чыга албайт экен, ыйлайт, биз курактуу жаш.  Бирок сөөк катып калгандыктан корсет колдонууга болбойт эле.  Ошол эже «Кыргызстанда омуртка грыжаларынан жабыркап майып болуп калгандар көп экен, муну мен кызымды көтөрүп көп жерге барып көрдүм» деп айтты. Ошондон алдыма өтө катуу максат коюп, ортопед болууну кааладым. Биздин Кыргызстанда сколиозду дарылаган дарыгерлер аз. Сабырбек Жумабеков гана дарылап жүрбөйбү. Башка эч ким деле жок, бирок бул өтө кымбат операция.

Сабырбек Жумабековдун окуучусу

-2010-жылы белгилүү ортопед Сабырбек Жумабековдун кол алдында ординатурада окудум. Ошол учурларда ал кишинин сөөктөрдү узартуу усулун өз көзүм менен көрдүм. Уникалдуу операцияларына катыштым,  операциядан соӊ байкоо жүргүзүп турдук. 2 жылдын аралыгында бир оорулуну көрдүм, 20 сантиметрге чейин бутунун сөөгү өсүп, узарганын.

44 миӊден ашуун калкты 15 дарыгер тейлейт

-Эмгек жолумду Кара-Суу райондук ооруканадан баштадым. 2014-2016-жылы травматолог болуп орноштум. Европада бир дарыгерди көрүш үчүн оорулуу алдын ала жазылат. А бизде бир дарыгерге көптөгөн адам кезек күтөт. Мисалы, Мырзаке зонасында 44 миӊден ашуун калкты 15ке жакын врач тейлейт. 2017-жылдан бери Мырзаке айылындагы ооруканада эмгектенип жатам. Жалпы дарыгерлердин практикалык борбору деп аталган үчүн хирургияны жандандырып жатабыз. Союз тарагандан бери дээрлик хирургиялык операциялар жокко эсе болуп калган. Эл деле ошого көнүп бул жерде операция болушун укпай-билбей деле калган эле.

«Айылдык деӊгээлде ийгиликтүү операция жасалууда»

-Травматологиялык операциялар кол-бутка жасалып жатат. Тизенин ортосундагы кемирчекти алып салуу операциясын да жасайбыз. Эӊ чоӊ деп эсептелген эхинококкту боордон алуудабыз. Өткө, өттүн жолдоруна туруп калган таштарды да алуудабыз. Шашылыш келип калган учурда ашказан жарасын, бычакташып келгендер болот, ичегилери, боору кесилип кеткен учурлар болду, аларды тиктик. Айылдык деӊгээлде ийгиликтүү эле операция болууда. 2017-жылга чейин жалпы 50гө жакын оорулууга операция жасалса, азыр алты айдын жыйынтыгы боюнча пландуу операция андан ашып кетип жатат. Бир жылдыкты 6 айдын  ичинде аткарып коюудабыз. 

«Күйүктөн кийинки операция»

-Күйүктөн кийин тери бырышып калат, ошону жазуу жолдорунун үстүндө иштейбиз. Аутодермопластика райондо жасалабы, жокпу билбейм, бирок жеке өзүм жасоодомун. Биринчи таза терини кесип алып, күйгөн жерге жамайбыз. 12 жаштагы кыздын күйүктөн кийин тизе алдынан териси тартылып калган экен, ошол кызга операция ийгиликтүү жасалды. 24 жаштагы бала 2-3- даражада күйүк алыптыр. Бензинге өрттөнүп кеткен. Ага да тери чаптап жамадык.

«Аз айлыкка деле кайылбыз, башкысы элдин саламаттыгы»

-Айлык аз, 7 миӊдин тегерегинде айлык алам. 30 күндүн он күнү сутка турабыз.

Азыр бизде бычак жеп келген оорулуу жатат. Ичке ичегисин бычак 4 жерден кесип кеткен. Анан ичимдик ичип жата берген, ичиндегилер сыртка чыгып ириӊдеп кетиптир. Эми өзүнө келип жатат, ошону үчөөлөп жамадык. Бул жерде үчөөбүз эмгектенебиз, башкы дарыгердин орун басары Анвар Касымов, хирургия бөлүмүнүн башчысы Азамат Келдибаев, үчүнчүсү мен да хирург катары иштейм. Мындан сырткары жарым ставка менен анестезиологмун. Травматолог болгонум менен хирургиялык бардык операцияларга катышып жасап жатам. Хирургдар травматологиялык операцияларга кийлигишүүдө. 30-31 жаштагы хирургдар облуста бөлүм башчы же жашы улуу жетекчиси менен жасашы мүмкүн, бул жерде өзүбүз жасоодобуз.

Балдар бөлүмү да бизде болгондуктан, кээде педиатрдын ролун аткарганга туура келет. Жаш балдарды да карайбыз. Азыр клиникалык протокол деген нерсе бар. Аны жакшылап билип алсаӊ дарыласаӊ боло берет. Кээ бир учурда гана педиатрларды чакырабыз. Колдон келишинче, акылдын жетишинче иштеп жатабыз. Бизде реанимация бөлүмү жок болгондуктан оор абалдагыларды районго жөнөтөбүз.

«Ойлогон ойду кыстаган турмуш жеӊет»

-Өзүм он бир туугандын кенжесимин, ата-энем менин колумда. Аспирантурага тапшырып, сколиоз боюнча кандидаттык ишти жактасам деген тилегим бар болчу. Устатым Улан Кенжебаев деген илимдин кандидаты айтты эле «сколиозду  сырттан корсет аркылуу 1-2-даражадагысын кармап калсаӊ, ошол өзү кандидаттык иш» деп. Ошол ыкмамда оорулуулардын омурткалары түзөлгөн учурлар болгон. Турмуш-шартка байланыштуу аспирантурага тапшырганга убактым болбой жатат. Жумушум саат алтыда бүтөт, жазуу иштерин бүтүрүп чыккыча сегиз болот, шашылыш операцияга кирип кеткен учурда үйдөгүлөр биринен өтүп бири чалып башташат. Эки уулум бар, келинчегим кесиби боюнча экономист, бирок азыр балдар менен үйдө, ата-энеме кызмат кылат. Биздин окуучулук кез, ошол жылдар талаада иштеп, мал карап келип окууга даярданганга убакыт таппай калган мезгил менен коштолбодубу. Азыр заман башкача, окуйм дегенге бардык шарт бар, адамдар да мурдагыдай жер тырмабай калышкан. Келечекте балдарымдын да эл кызматын аркалаган улан-кыздар болушун каалайм.