"Үйдөн чыкпасаң, сенде да маселе жок, башка бирөөгө да маселе жаратпайсың"

Covid-19 илдети күндөн күнгө тамырын жайып барууда. Аны менен күрөшүүдө алдыңкы державалар да алсыздык кылууда. Дүйнөнүн 182 өлкөсүндө катталды. Бүгүнкү күндө илдетке кабылгандардын саны боюнча алдыңкы үч илтикте Кытай, Италия жана Америка турат. Америкадагы мекендештерибиздин учурдагы абалын билүү үчүн Чикагодо жашаган Гүлайым Мурзаевага байланыштык. Ал өз сөзүндө төмөндөгүлөрдү билдирди.

Гүлайым Мурзаева, журналист, АКШда жашайт:

"Америкада онлайн иштөө системасы абдан өнүккөндүктөн,  ишканалардын бардыгы үйдөн иштөөдө"


-Учурда 13-марттан баштап Америкада карантин. Ошол күндөн тарта эрежеге баш ийип, биз да үйдөбүз. Эч жакка чыкмай жок. Конокко баруу, конок тосуу токтотулду. Окуу жайлар, мектептер жабылды. Америкада онлайн иштөө системасы абдан өнүккөндүктөн,  ишканалардын бардыгы үйдөн иштөөдө. Үйдөн иштөө жумушка эч кандай кедергисин тийгизбейт. Офисте кандай иштесең, үйдөн деле так ошондой иштерди жасап, айлык акы алсаң болот. Окуу системасы да онлайн жүрүүдө. Мугалимдер күн сайын тапшырмаларды ата-энелердин электрондук дарегине жөнөтүп турушат. Биз балдарыбызга окутуп, тапшырмаларды аткарып, кайра жиберебиз. Күн сайын текшерилип, аткарылбай калган көнүгүүлөр болсо, кайрадан жөнөтүшөт.
Ошондой эле  программа боюнча эки күндө бир видео аркылуу бардык окуучуларды кошуп талкуулашат, суроолорго жооп беришет. Бул абдан жакшы. Балдар окуу программасынан калбай билим алышууда. Убактысын да туура пайдаланышууда.

"Зарыл учурда гана көчөгө чыгууга болот"

-Тамактанчу жайлар да ишин токтоткон. Бир гана жеткирип берүү үчүн иштеп жатышат. Транспорттор да көчөдө азайды. 22-марттан баштап кечки саат 5тен кийин көчөгө чыгууга тыюу салынды. Бир гана зарыл болгон учурда даары канага, ооруканага, азык-түлүк алуу үчүн маркеттерге же бензин куюу үчүн чыкса болот.

"Баягы кооз, шаңдуу  шаар жок"

-Жер-жерлерде полиция кызматкерлери абдан активдүү иш алып барышууда. Карантин болгон күндөн бери көчөгө чыга элек болчумун. Кечээ азык-түлүк алуу үчүн чыктым.  Көчөдө адамдар аз. Баягы кооз, шаңдуу  шаар жок, аны сезген жокмун. Бирок, маркеттин алдында адамдар көп. Баары бир-биринен этияттанып,  аралык сактайт. Азык-түлүктөр мурдагыдай эле. Бир сыйра жаңылоо болуптур, бирок макорон, ун, шекер, ак май, гүрүчтү тапканга болбоду. Дүйнөгө тамаша болгон даараткана кагазы такыр эле жок.

"Илдетке кабылгандар кайдан жуктуруп алганын билишпейт"

-Көчөгө чыкканда үч метр аралыкты сактоо керек. Эс алуучу жайларды, орундуктарды жаап, жыйыштырып коюшкан. Парктарда сейилдөөгө болот дешет. Биз күн ачык күндөрү бир-эки жолу чыктык. Бирок, илдетке кабылып калган адамдардын маегин окусам, баары эле кантип жуктуруп, вирус каяктан келгенин билбейт. Ошондуктан, үйдөн чыкпасаң, өзүңө да маселе жаратпайсың, башкаларга да. Сен да тынч, жакындарың да тынч болот.

Жумагүл Кочкорбай кызы

Эл арасында көмүскөдө калган көйгөйлөр көп экенин дал ушул «Юристтен кеӊеш» рубрикабызга келип түшкөн суроолордон улам билүүгө болот. Эгер сизде да ушундай жообун билбеген юридикалык суроолор болсо биздин юристтен акысыз жооп алсаӊыз болот. Суроолорго «Академик» юридикалык компаниясынын жетекчиси, юрист Нургазы Абдувалиев жооп берди.

Максатай, Кара-Кулжа районунан:

«Ажырашуунун юридикалык жолдорун түшүндүрүп бериӊизчи»

- Саламатсынарбы? Жолдошум экөөбүз үйлөнгөнүбүзгө 9 ай болду. Бирок кайнежем жашообузга кирише берип күйөөм ата-энемдикине алып барып койду. Менин үйүмдөгүлөр «болду, токтот, ажыраш» деп жатышат. Күйөөм болсо ыргылжын. Кантип ажырашсам болот? Нике күбөлүк алганбыз. Ажырашуунун юридикалык жолун түшүндүрүп коесузбу? 

- Ортодо жашы жетпеген балдар жана мүлк жагынан жубайлардын бири-бирине доосу болбогон учурда никени бузуу жарандык абалдын актыларын жазуу органында (ЗАГС) жүргүзүлөт. 

Ал эми жубайлардын ортосунда жашы жетпеген балдары болсо же никени бузууга жубайлардын бири макул болбосо, мүлк жагынан бири-бирине доосу болсо, никени бузуу сот тартибинде жүргүзүлөт деп КР Yй-бүлө кодексинин 20, 22-беренелеринде көрсөтүлөт.

Демек, ортоӊуздарда бала жана мүлк талаш жок болсо нике күбөлүгүн алган ЖААКБга (ЗАГС) жолдошуӊуз экөөӊүздөр арыз менен кайрылсаӊыздар болот. Никенин бузулгандыгы тууралу күбөлүк ошол эле орган тарабынан чогуу берген арыздын негизинде арыз жазган  күндөн тартып бир ай өткөндөн кийин берилет.

Эгерде ортоӊуздарда бала жана мүлк талаш бар болсо, мындай учурда никени ажыратуу үчүн сотко доо арыз менен кайрылууӊузга туура келет. Арыздын үлгүсүн сот органынын имаратында жайгаштырылган Инфостендден алсаӊыз болот. Арызга никелешүү күбөлүгүнүн түп нускасы, жубайлардын паспорторунун көчүрмөлөрү, балдардын туулгандыгы тууралуу күбөлүктөрү нотариалдык күбөлөндүрүлгөн көчүрмөлөрү (эгерде бар болсо), жашаган жерден тактама жана арызды сотто кароо үчүн мамлекеттик алымдын төлөнгөндүгү тууралуу дүмүрчөк тиркелет. Арыз сотко келип түшкөн күндөн тартып үч айга чейинки мөөнөттө каралат жана чечилет.

 Айниса, Ош шаарынан:

«Күйөөмө кредит алып берсем төлөбөй койду»

- Күйөөм кредит алып, мен поручитель болгон элем. Кредитти алган соӊ 2 айдан кийин экөөбүз урушуп кеттик. 3-4 айын төлөгөн окшойт. Убагынан бир жарым ай өтүп кетти деп кредиторлор келип мени төлөйсүӊ дешти. Өзү болсо качып кетиптир, дайынын таппай жатышат. Мен ажырашууга арыз бергем. 6 баласын таштап бакпай качып жүрөт. Кандай кылсам болот? Кандай жолу бар, балдарын бакканым аз келгенсип кредитин да төлөй албайм. Араӊ жашайм,  батирде турам…

- Жолдошуӊуздан алимент өндүрүү жөнүндөгү доо арыз  менен сотко кайрылсаӊыз болот. Ата-эне өздөрүнүн жашы жетпеген балдарын багууга милдеттүү. Бирок жолдошуӊуз менен ортоӊуздагы никени ажыратуу алынган кредит боюнча кепилдик жоопкерчилигинен бошотпойт.

Кредитти берген финансы-кредиттик мекеме жолдошуӊуз менен түзүлгөн кредиттик келишимдин төлөө шарттары бузулгандыгы үчүн сотко карызды өндүрүү жөнүндө арыз менен кайрылган учурда сизге да доо коюусу толук мүмкүн. Анткени, кепил кредит алган адам менен теӊ жоопкерчилик тартат.

Акмарал, Кара-Суу шаары:

«Дарыгер ичимде бинтти унутуп калыптыр»

- Мындан 9 ай мурда ичимде киста бар экен деп операция жасатканмын. Бирок тиккен жери эч эле бүтпөй койду. Жакшы боло албай жатам деп дарыгерге айтсам «айыгыш керек левомаколь сүйкөӊ» деп жөнөтөт. Анысы жардам бербеди. Акыры УЗИге түшсөм «ичиӊизде бинт калып кеткен» дешти.  Кайрадан операция болуп бинтти алдырганга туура келди. Сурайын дегеним күнөөлүүнү кантип сот жообуна тартсак болот?

- Тийиштүү далил материалдар болсо операция жасаган дарыгерлердин жасаган шалаакы аракеттерине карата арыз менен укук коргоо органдарына кайрылсаӊыз болот. Арыздын негизинде укук коргоо органдары тергөө иштерин жүргүзүшөт жана сиз айткан факты боюнча өз далилин тапса, КР Жазык мыйзамдарына ылайык дарыгерлер албетте жоопкерчиликке тартылышат.

Иса, Ноокат району:

«Апамдын атындагы жер башка бирөөгө берилип кетиптир»

- 2014-жылы жер бөлүп берүү жөнүндө айыл өкмөттөн апамдын атына токтом чыккан. Быйыл аталган жердин документтерин жасатып коелу деп мамкаттоо башкармалыгына кайрылсак, ал жер башка бирөөгө берилип кетиптир. Айыл өкмөткө кайрылсак, ал мезгилдеги айыл өкмөт башка болгон, биз аны билбейбиз деп жооп берди. Кимге кайрылсак болот же кайрадан жер алуу үчүн документ чогултуп, кезекке турууга туура келеби?

- Алгач токтом менен мамкаттоо башкармалыгына аны каттоо  жазуу жүзүндө кайрылыӊыз. Токтомду каттагандан кийин архитектура башкармалыгына жердин жайгашкан жана чектерин көрсөтүп берүү жөнүндө арыз менен кайрыласыз. Эгерде сиз айткандай ал жер башка бирөөгө берилип, анын менчик укугу мамкаттоо башкармалыгында катталып калган болсо, мамкаттоо башкармалыгы сиздин колуӊуздагы токтомду каттоодон баш тартат. Баш тарткан жооп катынын негизинде прокуратура органына арыз жазып кайрылыӊыз. Кимдин аракетинде кылмыштын курамы бар болгондугу тергөө амалдарынын жүрүшүндө айкын болот.

Барсбек, Өзгөн шаары:

«Аресттен кантип чыгарууга болот»

- Аялымды курбусу сотко берип, анын жазган арызынын негизинде мага таандык болгон автоунаага арест салынып калыптыр. Арестти кантип чыгарууга болот?

- Соттун арест салуу жөнүндөгү аныктамасын соттук тартипте талашсаӊыз болот. КР Жарандык процесстик кодексинин 148-беренесинде көрсөтүлгөндөй доону камсыз кылуу ишке катышуучу жактардын арызы боюнча ошол эле сот тарабынан жокко чыгарылышы мүмкүн. Бул дегени, арест кайсыл сот тарабынан салынган болсо, аны кайра жокко чыгаруу үчүн ошол эле сотко кайрылуу керек болот. Эске алчу жагдай, эгерде автоунаа аялыӊыз менен сиздин ортоӊуздагы жалпы мүлк болуп саналбаган учурда гана сот арест салуу жөнүндөгү өзүнүн аныктамасын жокко чыгарат.