2021-жылы 10-январда КРнын Президентин мөөнөтүнөн мурда шайлоо жана Баш мыйзамга өзгөртүү киргизүү боюнча референдум өткөрүлөт. Мында өзгө шайлоолордон айырмаланып форма №2 толтурулуп, жарандар учурда жашаган же каалаган жеринен добуш бере албайт. Парламенттик шайлоодон кийинки окуялар шайлоо мыйзамдарына өзгөртүүлөрдү алып келгендигинин натыйжасы ушул. Алдыдагы шайлоолордогу өзгөрүүлөр боюнча Ош шаардык аймактык шайлоо комиссиясынын төрагасы Эралы Арынбаев маалымат берди.

“Шайлоочу паспортунда белгиленген дареги боюнча гана катыша алат”

-Алдыда боло турган шайлоолордо форма №2 колдонулбайт. Чет мамлекеттеги шайлоо участкаларында гана колдонууга болот. Башка олуттуу өзгөрүүлөр жок. Мурун кандай өтүп келсе, мындан кийин деле ошол тартипте шайлоо өтөт. КРнын Президентин жана ЖКин шайлоо боюнча атайын Конституциялык мыйзам бар. Ошол мыйзамдын негизинде өткөрүлөт. Ал жерде буга чейин форма №2 болгон. Аны ЖК алып салып, мыйзамга өзгөртүү киргизгендиктен, шайлоочулар өлкөнүн ичинде шайлоо участкасын өзгөртө алышпайт. Өзгөртө турган учурлар бар. Бирок, ал атайын тартип менен. Аскер бөлүктөрүндөгү солдаттар, ички иштер бөлүмдөрүнүн убактылуу кармоочу жайлары  жана ооруканада жаткан оорулуулар. Алар 29-декабрга чейин атайын форма менен бизге арыз беришет. Комиссия аларды тизмеге киргизет. Башка учурда Кыргызстанда шайлоо жайын өзгөртүүгө мүмкүнчүлүк жок. Мыйзамда көрсөтүлгөндөй шайлоочу паспортунда белгиленген дареги боюнча гана шайлоого катыша алат.

Ошондой эле шайлоо комиссиясынын мүчөлөрү, ички иштер органдарынын кызматкерлери да тиешелүү бөлүнгөн участкасында шайлоого мүмкүнчүлүк түзүлөт. Анткени алар ошол күнү милдетин таштап кете алышпайт. Аскер бөлүктөрү буйрук боюнча ар кайсы жерге коопсуздукту сактоо үчүн кетишет. Ошондуктан, көпчүлүк учурда бир күн мурун алдын ала тизме менен участкадан сырткары добуш берүү укугуна ээ болушат.  Ооруканадагы жарандардын шайлоо участкасы жылдырылбайт, жогоруда айткандай атайын тизме менен гана добуш бере алат.

“Тизмеси таптакыр башка жакта болгон жарандар форма №1 толтурса болот”

-Ал эми жашаган аймагы, паспорттогу дареги башка, бирок таптакыр башка эле аймакта шайлоочулардын тизмесине кирип калган жарандар форма №1 толтуруп, тизмесин өзүнүн дарегине которуп алууга мүмкүнчүлүк бар. Бирок, бүгүнкү күнгө дейре шаарда 80 шайлоо участкасы болсо, бир да мындай арыз түшө элек. Форма №1ди кабыл алуунун өз жолу бар. Ал шайлоого 15 күн калганга чейинки аралыкта кабыл алынат.

Форма №2 менен убактылуу шайлоо участкасын өзгөрткөн жарандардын тизмеси шайлоо бүткөндөн кийин кайра мурунку аймагында болуп калат. Себеби тизме жаңыланат. Азыр алдын ала тизме боюнча Ош шаарында 145 498 шайлоочу бар. Андан бери күнүгө жаңыдан каттоого тургандардын, жаңы паспорт алгандардын эсебинен көбөйүүдө. Ар бир жаран tizme.gov.kg тизмесин сайтынан көрсө болот.

“Келе жаткан шайлоо баштагылардан айырмаланып жакшы өтөт деген ойдомун”

-Президенттик шайлоо менен катарлаш Баш мыйзамга өзгөртүү кийирүү боюнча референдум да өтөт. Мында түшүнбөстүктөр болбошу керек. Мунун технологиясын, кандай болорун Борбордук шайлоо комиссиясы иштеп чыгат. Идентификациядан өткөн шайлоочуга эки бюллетен берилет. Бирөө референдум үчүн, экинчиси президентти тандоо үчүн. Башкасы кадимки тартипте өтөт. Ал жерде шайлоо комиссияларына окуулар өткөрүлөт. Шайлоочулар үчүн шайлоонун өтүү тартиби жөнүндө социалдык роликтер чыгарылат.       

Буга чейин форма №2 толтуруп келген шайлоочулар көп болгону баарыбызга эле маалым. Анын натыйжасында айрым учурда кыйынчылыктар болгон. Бардык райондордон мартшруттар менен келгендиктен, баары бир убакытта участкага толуп калышчу. Адамдын көптүгүнөн улам санитардык эрежелер сакталбай, кезек талашып укук коргоо органдарынын көзөмөлүнөн чыгып кетейин деген жагдайлар да орун алган. Келе жаткан шайлоо баштагылардан айырмаланып жакшы өтөт деген ойдомун. 

Жумагүл Кочкорбай кызы

Чет жерде эмгектенип жүргөн мекендештерди көргөндө көкүрөк толо сыймыктануу жаралат. Картада алакандай болгон өлкөдөн келип, билим алып, өзүн издеген мекендешим, бүгүнкү каарманым чоң мегаполисте жергиликтүүлөр менен тең укукта иштеп, болгондо да хирург – онколог болуп эмгектенип жүрөт. Москва шаарындагы мекендешибиз Ислам Бакасов бүгүнкү «Журтташтар» рубрикасынын коногу.

«үмүт эң акыры өлөт»

-Ислам, саламатсызбы! Окурмандарга түшүнүктүү болуусу үчүн бир аз өзүңүз тууралуу маалымат берели.

 -Саламатсыздарбы, мен Чүй облусунун Сокулук районунда төрөлгөм. Орто билимди борбор калаадагы 9-мектеп гимназиясынан алдым. үй-бүлөдө алты бир туугандын кенжесимин, менден улуу беш эжем бар.

-Дарыгер болуу балалык кыялыңыз беле же кимдир бирөөгө таасирленип, же сунушу менен тандадынызбы, бул кесипти?

-Медицина тармагына кандай келип калдым, ушул боюча айтып бергим келип турат. Мен ал кезде 5-6 жаштарда болсом керек. Мектепке бара элек кезим эле. Атам экөөбүз конокко баратканбыз. Биз бараткан жолдо унаалар кагышып, кырсык орун алыптыр. Элдер унааларын токтотуп жатышат, алардын катарында биз да токтодук. Кырсык болгон жерге тез жардам унаасы кечигип, көп кишилер жардам бере албай жалдырап карап турушат. Адамдардын арасында бир да дарыгер жок эле. Анткени, жок дегенде тез жардам унаасы келгенче алгачкы жардамды көрсөтүп туруу керек болчу. Кырсыкка кабылган адамдар өлүм алдында жатат, айрымдары жашоо менен кош айтышты. Ошол окуя менин аң сезимиме катуу таасир эткенби, азыр арабызда жок дегенде бир дарыгер болгондо кырсыкка кабылгандарга жардам берип, алар аман калмак деп ызаландым, ошондон келечекте дарыгер болууну чечтим. Арадан көп жылдар өтсө да ошол кырсык негедир көз алдымда сакталып калды. Орто мектепти аяктаган соң борбор калаадагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясын ийгиликтүү аяктадым. Студенттик кездин акыркы жылдарында «Тез жардам» кызматында иштеп калдым. Тез жардам бекетинде иштеп жүргөндөр билет, күн сайын ар түрдүү оорулууларга чакыруулар түшүп тураарын. Арасында хирургиялык, инфекциялык, онкологиялык, кардиологиялык оорулар бар. Биз алгачкы жардамды көрсөтүп, стационарга алып баргандан соң ар ким өз тармагы боюнча алдыда дарылоону улантат. Бирок ошол бейтаптардын арасында онкологиялык оорулар менен иш алып баруу өтө оор. Тез жардамды чакырган кезде алар оорунун эң акыркы стадияларында болот. Ачыгын айтканда дарыгерлер да үмүтсүз болуп, дарылагылары келбей калат. Анткени, жашап кетүүгө мүмкүнчүлүк жок экенин билишет. үмүт эң акыры өлөт. Дарыгерден жардам, үмүт күтүп жаткан бейтаптарды көп учураттым. Менин онкология тармагын тандап алуума да ушул жагдайлар себеп болду.

«Алган билимимди, тажрыйбамды өз өлкөмдө пайдалангым келет»

-Учурда сиз эмгектенип жаткан Москва шаарындагы П. А. Герцен атындагы илим изилдөөчү онкологиялык институтунда иштеп калуу мүмкүнчүлүгү кандай жаралды эле, биздин мекендештерге да ушул кызык болуп жатса керек…

-Борбордо жогорку окуу жайын бүтүрүп, улуттук онкология борборунда ординатурада окуп жаткан кезимде учурда эмгектенип жаткан Москва шаарындагы П. А. Герцен атындагы илим изилдөөчү онкологиялык институтунуна бир айлык мөөнөттө тажрыйба алмашуу мүмкүнчүлүгү жаралды. Бул жакка келип башка дүйнөгө, башка ааламга түшүп калгандай болдум десем болот. Медицинанын деңгээли, бейтаптар менен дарыгерлер ортосундагы мамиле, окуу баары мени таң калтырбай койгон жок. Тажрыйба алмашуунун мөөнөтү бүткөндө аспирантураны ушул жерде улантып окууну туура көрдүм. Жакынкы аралыкта диплом сертификатты колума алсам, Кыргызстаныма кетем деп үмүт кылып отурам. Бул жерде иштеп жүргөнүм убактылуу. Анткени мага мекемеден ушундай сунуш кылышты, бизде калып иштеп тур деп. Москва өнүккөн шаар, анын ичинде медицинасы да бизден алда канча алдыда турат. Ага карабастан мен бул жакта көп убакытка кала албайм. Бул жерден алган билимимди, тажрыйбамды өз өлкөмдө пайдалангым келет. Албетте, Россиядан сунушту кабыл алып, чоң мегаполисте калсам деле болот. Бирок мекенге кайтуум керек. Менин ички сезимим мекен деп турат. Кечиресиз, оюмду жеткире алдымбы билбейм. Себеби, акыркы 3 жылда менин күнүмдүк жашоом орус тили менен байланыштуу болуп калды. Туулган жерден алыс болгондугума байланыштуу пайдам тийсин деген максатта социалдык тармакты жандуу пайдаланып калдым. Негизи мен өзүм социалдык тармактарга көп убакыт болбойм. Анткени, Москвада болобу, Кыргызстанда болобу онкологиялык оорулар менен күрөшүп, айрымдары ушундай Москвада дарылансак деп бирок жол жобосун билбей аткандар бар. Жардамга муктаж мекендештериме пайдалуу болсун деп социалдык тармактарда көбүрөөк жазып калдым. Ошондон бери азыр күнүнө жок дегенде 3-4 адам сөзсүз чалат, кайрылат, кандай кылсак болот деп кеп-кеңеш сурашат.

 «Медицинада күн сайын окуп турбасан артта калып кетесиң»

- Сиз сыяктуу чоң шаарлардан окуп, билим алсам, эмгектенсем деген жаштар арбын экени талашсыз. Жаштарга да кеңеш бере кетсениз.

-Эми бүгүнкү күндөгү менин жыйынтыгым бул ийгилик деле эмес. Медицина бул менин жашоо образым болуп калды. Дүкөндө иштеген эсепчи же болбосо мугалим сыяктуу эле бул дагы менин күнүмдүк аткарып аткан ишим. Ийгиликтин формуласы ар бир ийгиликке жетишкен адам үчүн ар түрдүүчө. Мисалы, кимдир бирөө 99 пайыз аракет, 1 пайыз талант, же кайсы бир нерседен жолдуу болуу. Бирок медицинада күн сайын окуп турбасаң артта калып кетесиң, күн сайын, саат сайын дүйнөдө түрдүү терминдер, дарылоонун жаңы ыкмалары кирип турат. Негизгиси сен жакшы адис болсоң сени баалашат. Жакшы адис болуу үчүн күнүгө оку керек. Сөз бар го баарын билем дегенде демек сен эч нерсени  билбейсиң деген. Мен бир күндө бир жаңы сөз үйрөнбөсөм анда өзүмдү ыңгайсыз сезип баштайм. Демек бүгүнкү күнүм жөн эле өтүп кетиптир деп кейийм.

«Хирург эрте менен ишке келгени белгилүү бирок, үйүнө канчада кетээри белгисиз»

-Биз адамдын ичеги, боор, уйку бези менен жабыркагандарды дарылайбыз. Күнүгө 2-3 операцияга катышып калам. Биздин кесип башка кесиптерден айырмасы башка кесипте иштегендер саат 9да келип, кечинде 5те кетет деген атайын мерчем бар. Бирок дарыгер, айрыкча хирург эрте менен ишке келгени белгилүү, бирок канчада кетээри белгисиз, кээ бир күндөрү кетпей, ооруканада жатып калууга да туура келет. Бейтаптар ар түрдүү абалда келет. Айтайын дегеним дарыгер болом деген адам ушундай жагдайларга даяр болуусу керек. Дарыгер үчүн бардык бейтап бирдей. Ал жакшы жумушта иштеген инсанбы, же арак ичип жүргөн аракечпи, жашпы, карыбы алардын баары дарыгер үчүн бир эле бейтап. Оорулуу операция болуп, бат бутуна туруп кетсе өзүңүчүн кубанып каласын. Анан биз онкологиялык оорулууларды дарылаган үчүн бейтап кээде оорунун акыркы стадиясында келет. Анда сактай албай калсаң мүмкүн бир жерин туура эмес дарылап койдум окшойт деп кейип калабыз. Медалдын эки бети сыяктуу эле.

«Профилактика эң мыкты дарылоо»

-Онкологиялык оорулар жашарып жатат, өсүп жатат. Эң биринчи эле экология, биздин азыктанып аткан тамактар, зыян заттар. Техника көп, завод-фабрикалардан чыккан уран калдыктары, сууга сиңген уулуу заттар баары рак ооруларынын жашарышына себепкер. Анан азыр заман өнүгүп, дартты аныктоочу ыкмалар көбөйдү. Онкологиянын көбөйдү дегендин бир себеби катары оорунун алгачкы стадияларында белгилүү болгону да себеп болууда. Бул албетте, жакшы. Канчалык эрте кайрылса, бейтап ошончолук бат айыгат, жашап кетүүгө мүмкүнчүлүк көп. Биз кичине кезибизде дартты аныктоочу ыкмалар аз болгону үчүн, бейтаптар көбүнчө акыркы стадияларда келип, көпчүлүгү айыгып кете албай калышкан. Ошон үчүн азыр айыккандар да көбөйүп жатат. Акыркы учурда менин баамымда 40 жаштан 60 жашка чейинки куракта онкологиялык оорулар менен катталгандар көбүрөөк кездешет. Профилактика эң мыкты дарылоо дейт го. Мекендештериме ден соолук каалайм. Биздин калк чыдамкай болобуз. Качан жыгылып калганча жүрө бербей, өз ден соолуктарына кам көрүшсө дейт элем. Анткени, канчалаган акчалары бар адамдар деле ден соолукту акчага сатып ала албай калганын көрүп жүрөбүз. Аманчылык тилейм.

 Элира Чынтемир кызы