Ош технологиялык университетинин бухгалтердик эсеп жана аудит кафедрасынын башчысы, экономика илимдеринин кандидаты, доцент, Аймактык менеджмент академиясынын мүчө-корреспонденти Абдиев Мурат Журатович “Экономикалык интеграция шартында Кыргыз Республикасынын тамак-аш өнөр жайынын атаандаштык жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу” аталыштагы экономика жана эл чарбасын башкаруу адистиги боюнча экономика илимдеринин доктору окумуштуулук даражасын ийгиликтүү коргоду. Ошнтип. ОшТУ дагы бир илимдин доктору менен толукталды.

-Мурат Журатович, биринчиден, диссертациялык ишинизди ийгиликтүү коргоп алышыныз менен куттуктайбыз. Өлкөбүздөгү таажы вирусуна байланышкан кырдаалда коргоонуз кандай болду?

 -Саламатсызбы, рахмат. Учурдагы өлкөбүздөгү кырдаал биздин дагы диссертациялык ишибизди коргоого таасирин тийгизбей койгон жок. Кыргыз Республикасынын Жогорку аттестациялык комиссиясынын (ЖАК) сайтында 2020-жылдын 27-мартында диссертациялык ишти коргоо боло турганы жөнүндө кулактандыруу болуп,  мен даярдык көрүп жатканымда ага үч күн калганда болбой калды. Июнь айынын башында КР ЖАК диссертациялык ишти коргоого кулактандыруу берилип, кырдаалга байланыштуу болбой калгандарга июль айына чейин коргоого уруксат берилип, 26-июнда Бишкек шаарында М.Рыскулбеков атындагы Кыргыз экономикалык университетинин жана И.Раззаков атындагы Кыргыз мамлекеттик техникалык университетинин алдындагы экономика илимдеринин доктору (кандидаты) окумуштуулук даражасын ыйгаруу боюнча уюштурулган диссертациялык кеңешинде ийгиликтүү коргоп алдым.

-Өлкөбүздө санариптештирүү шартында диссертацияны коргоо боюнча талаптар жөнүндө айтып кетсеңиз?

    -Негизи акыркы жылдары КР ЖАКта коп реформалар жүргүзүлүп, өзгөрүүлөр жана жаны талаптар киргизилип жатат. Алсак: илимпоздордон учурда диссертациясынын негизги илимий жыйынтыктарын  чыгаруу үчүн макалаларын рецензияланган мезгилдүү басылмаларда басып чыгаруу  талап кылынат жана критерийи катары анын «РИНЦ», «Scopus», «Web of Science» жана «Thomson Reuters» цитаттоо (цитирование) системасына  кирүү эсептелет. Бул системаларда макалаларды жазууда илимий изилдөөлөрдү жүргүзүү методологиясын деталдуу баяндоо менен жанылыгын ачып берүүгө  катуу талап коюлууда. Макалалардын сапатын жогорулатуу, аларды даярдоодо эл аралык талаптарга дал келтирүү, макалаларга комментарий , б.а. цитаттоо аркылуу Хирша индексин жогорулатуу, илимий журналдардын рейтингин жана импакт-факторун жогорулатуу боюнча кадамдар көрүлүп жатат. Баллдык система киргизилип, окумуштуулук даражаларды изденүүчүлөр үчүн илимий жана илимий-методикалык эмгектерди жарыялоодо кандидаттык диссертацияга 150 балл, доктордук диссертацияга 300 балл белгиленди. LIBRARY.RU-Россиядагы  ири илимий маалыматты издөө жана анализдөөүчүн мол мүмкүнчүлүккө ээ болгон илимий басылмалардын электрондук китепканасына изденүүчүлөрдүн катталуусу аркылуу алардын илимий эмгектеринин чыгаруу активдүүлүгүн аныктоо жүрүп жатат. Ошондой эле диссертацияны жана анын авторефератын жасалгалоо боюнча дагы талаптар киргизилип, коргоого чейин милдеттүү түрдө антиплагиат программасынан өтүү жана анын негизинде кийинки этаптарга жолдомо алуу, диссертациялык кенешке диссертациялык ишин КР ЖАКтын сайтында электрондук түрдө катталуусу, тиешелүү болгон бардык документтерди pdf түрүндө берүү, электрондук кезек аркылуу этаптардан өтүү менен коргоо каралган.Жалпысынан ушул айтылгандар боюнча диссертациялык ишти коргоо болуп, бардык этаптары электрондук тартипте жүргүзүлдү жана эч кандай тосколдук болбоду.

-Изилдөөңүздүн илимий жаңылыгын айтып кетесизби?

-Экономикалык интеграция шартында тамак-аш өнөр жайынын атаандаштык жөндөмдүүлүгүн жогорулатууда теориялык, методикалык жана практикалык жактан  сунуштарды иштеп чыгуу эсептелет. Изилденген иштин негизги илимий жыйынтыгы төмөнкүлөр:

      1.Кыргыз Республикасынын тамак-аш өнөр жайынын атаандаштык жөндөмдүүлүгүнүн теориялык аспекттери аныкталып, «тамак-аш өнөр жайы», «тамак-аш өнөр жайындагы атаандаштык», «тамак-аш өнөр жайынын атаандаштык жөндөмдүүлүгү» түшүнүктөрүнөавтордук толуктоо киргизилип, тамак-аш өнөр жайынын ролу жана орду негизделип, тамак-аш өнөр жай ишканаларынын классификациясы иштелип чыкты;

     2.Тамак-аш өнөр жайындагы өндүрүү жана сатуу боюнча калыптанган чет өлкөлүк тажрыйбаларды комплекстүү изилдөөнүн негизинде алгылыктуу жактарын Кыргызстандын практикасында колдонуу жагы көрсөтүлдү;

      3.Тармактын атаандаштык жөндөмдүүлүгүнө таасир этүүчү факторлор жана шарттар аныкталды;

     4.Тамак-аш өнөр жайынын натыйжалуулугун жана атаандаштык жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу жактары иштелип чыкты жана сунушталды;

      5.Экономикалык интеграция шартында тамак-аш өнөр жайынын өнүгүүсүнүн жана атаандаштык жөндөмдүүлүгүнүн учурдагы деңгээли талданып аны жогорулатуунун резервдери аныкталды;

      6.Тамак-аш өнөр жайынын атаандаштык жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу максатында чийки затты өндүрүүчүлөр, кайра иштетүүчү жана тамак-аш өнөр жай ишканалары, камсыз кылуучу кызматтарды кластердик негизде интеграциясын түзүү зарылчылыгы негизделди;

     7.Экономикалык-математикалык методдорду колдонуу аркылуу тамак-аш өнөр жайынын өндүрүмдөрүнүн көлөмүн жогорулатуунун модели түзүлүп, узак мөөнөттүү прогнозу жасалды;

     8.Тармактын атаандаштык жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу жана натыйжалуу иштөөсү үчүн контроллинг концепциясы иштелип чыкты;

     9.Тамак-аш өнөр жайынын өндүрүмдөрүнүн сапатын эл аралык стандарттарга жетүүсүнүн негизги жолдору сунушталды.

         -Буга чейиники кандидаттык изилдөөңүз кайсы темада болгон?

-2011-жылы проф. К.Ш.Токтомаматовдун жетекчилиги астында кандидаттык диссертациямы «Рыноктук экономика шартындагы жашылча-жемиш өндүрүшүнүн натыйжалуулугун жогорулатуу (Ош облусунун материалдарынын негизинде)» деген темада  ийгиликтүү коргогом. Кандидаттык теманы улай ушул багытты өлкөнүн масштабында кароо менен жалпы тамак-аш өнөр жайынын мисалдында уланттым.

- Диссертациялык  изилдөөнүн негизиндеги тамак-аш өнөр жайында кайсы негизги көйгөйлөрдү аныктадыныз?

-Диссертациялык изилдөөнүн негизинде тамак-аш өнөр жайындагы негизги көйгөйлөр төмөнкүлөр экенин аныктадык: өнөр жайлык иштетүүүчүн сырьенун жетишпестиги;  мамлекет тарабынан начар колдоо көрсөтүү; жетишерлик эмес инвестициялык активдүүлүк; жабдуулардын эскирүүсү; иштеп жаткан стандартташтыруу, сертификациялоо жана башкаруу системасынын эл аралык стандарттарга дал келбеши; транспорттук жеткирүү; лабораторияларды материалдык-техникалык камсыздоонун төмөнкү денгээли, продукциянын сапаты жана коопсуздугу боюнча тобокелдердин болушу; азык-түлүк продукцияларынын импортунун жогорку үлүшү; айыл-чарба сырьелорун дүн сатуу системасынын өнүкпөгөндүгү; соода-логистикалык системанын начар денгээлде болуусу ж.б.

-Тамак-аш азыктарын сатууну анализдөөдө кандай көйгөйлөрдү аныктадыныз?

-Тамак-аш азыктарын сатууну анализдөөдө төмөнкүдөй көйгөйлөр аныкталды:

-өндүрүлгөн өндүрүмдү сатуу системасынын жоктугу;

-рыноктун катышуучуларынын арасындагы экономикалык кызыкчылыктардын так эместиги жана алардын өз ара мамилелеринин өркүндөбөгөндүгү;

-өндүрүүчүдөн керектөөчүгө чейин өндүрүмдү жылдыруу жараянындагы жоготуулар;

-рыноктук инфраструктуранын объектилеринин (дүң-чекене, айылдык жана башка рыноктор, сатып алуу-сатуу, соода ишканалары ж.б.у.с.) өнүкпөгөндүгү;

-республиканын калкы тарабынан импорттук өндүрүштөгү азык-түлүктөрдүкеректөөнүн жогорку үлүшү;

-өндүрүлгөн өндүрүмдүн төмөнкү сапаты, анын эл аралык стандарттарга туура келбеши;

-транспорттоо системасынын жоктугу.

-Тамак-аш өнөр жайын өнүктүрүүнүн негизги багыттары катары эмнелерди белгилеп кете аласыз?

Тамак-аш өнөр жайын өнүктүрүүнүн негизги багыттары катары төмөнкүлөрдү эсептейбиз: тармактын ишканаларын технологиялык кайра жабдуу; АӨК тун продукцияларын өндүрүү, кайра иштетүү жана сатуу боюнча интеграцияланган түзүмдү түзүү; продукциянын чыгуусун жогорулатуучу жаны технологияларды кийрүү; ата-мекендик өндүрүштөгү жаны азык-түлүк продуктыларын түзүү; ата-мекендик продукциялардын сапатын жогорулатуу; башка өлкөлөрдөн сатылып алынган продукциялардын түрүн өндүрүүгө жөндөмдүү ата-мекендик өндүрүүчүлөрдү мамлекет тарабынан финансылык колдоо.

-Сиз тамак-аш өнөр жайынын өнүгүүсүнүн кандай  жолдорун сунуштайсыз?

-Тамак-аш өнөр жайыазык-түлүк  базарында  негизги орунду ээлейт.Анткени бул тармак өлкөнүн азык-түлүк коопсуздугун камсыздоо багытында жана жалпы эле агрардык сектордун өнүгүшүнө  чоң таасирин тийгизет. Региондордо жер-жемиштери кайра иштетүүчү, сок иштеп чыгуучу, кургак жер-жемиштерди даярдоочу, этти кайра иштетүүчү жана сүт азыктарын иштетүүчү ишканаларды, кондитердик ишканаларды, өнүктүрүүгө болот. Бул багытта мини-цехтердин жана жеке ишкердик негиздеги ишканалардын да өз орду бар.

-ЕАЭБ өлкөлөрү боюнча азык-түлүк продукциялары менен камсыз кылуу боюнча кайсы өлкөдө денгээли жогору экен?

-Постсоветтик жана ЕАЭБ мейкиндигинде жападан жалгыз өзүн азык-түлүк менен камсыз кылуу көйгөйүн оптималдуу чечкен өлкө катары Беларусь республикасы эсептелинет.Бул өлкөдө калкты негизги  тамак-аш продуктыларын камсыз кылууда практикалык керектөө  өздүк өндүрүштүн эсебинен камсыз болот. Беларусь өлкөсүнүн өзүн азык-түлүк менен камсыз кылуунун деңгээли 160% ды түзүп, АӨК чөйрөсүндө  ЕАЭБ гана эмес дүйнөлүк  азык-түлүк рыногунда активдүү сырткы экономикалык саясат жүргүзүп келе жатат. ФАОнун маалыматына ылайык, Беларусь 10 продукцияны экспорттоо  боюнча 20 дүйнөлүк лидерге, ал эми негизги 5 продукция  боюнча, алдыңкы дүйнөлүк азык-түлүк экспортерлорунун алдыңкы бешөөнө кирет. 

-Кыргызстанда тамак-аш азыктарынын кайсы түрлөрүн экспорттого мүмкүнчүлүгү бар?

-Бүгүнкү күндө изилдөө көрсөткөндөй КРда тамак-аш өнөр жай ишканалары өздөрүнүн продукцияларын сатууда негизинен Россия жана Казахстан рыноктору менен чектелип калууда. Бүгүнкү күндө коңшу Кытай, Өзбекстан жана Таджикстан өлкөлөрүнө дагы продукцияны экспорттоо маселеси актуалдуу болуп келүүдө. Тамак-аш өнөр жайынан атаандаштык жөндөмдүүлүгү сүт жана эт азыктарын, бал өндүрүү, жашылча-жемиштерди кайра иштетүү тармактарында мүмкүнчүлүгү жана экспорттук потенциалы жогору болуп жатат.

-Ош шаарында тамак-аш азыктарын өндүрүүнүн жана экспорттоонун абалы кандай?

-Республика боюнча 2018-жылы 31826,4 млн.сомдук тамак-аш өнөр жайынын продукциялары өндурулгөн болсо, Ош шаары боюнча 415731,5 мин сомдук продукция өндүрүлгөн.Ал эми  продукциянын ассортименти жана экспорттук потенциалы боюнча айта турган болсок, Чүй облусу жана Бишкек шаарынан башка аймактарда, анын ичинде Ош шаарында көлөмүөтө аз. Бул бир канча себептер менен жана инфраструктура менен байланышкан. Ушул максатта инвесторлорду тартуу, жаны инновациялык технологияларды колдонуу, эл аралык стандарттар боюнча продукцияны чыгаруу ж.б. аркылуу өнүктүрүү зарыл.

- Тамак-аш өнөр жайы ишканаларында контроллинг концепциясын калыптандыруунун зарылчылыгы эмнеде ?

-Жалпысынан контроллинг ишкананы башкарууну өркүндөтүү, башкаруунун жаңы формаларын киргизүүгө багытталган. Иш- аракеттердин алтернативдик варианттарын табуу, рынокто өзүнүнпозициясын сактоо, конкреттүү шарт үчүн максималдуу пайданы алууга дуушар кылуу контроллингди киргизүү зарылчылыгын аныктайт. Бул концепция чет өлкөлөрдө кенир кулач жайган жана биздин өлкөдө, миалы көп тармактуу Аюу холдингде колдонсо болот.

  -Сиздин илимий ишиңизде теорияга кошкон салымыңыз кандай?

Рынок экономикасы үчүн адамдын маанилүү керектөөсү тамак-аш азыктары менен Кыргызстандын экономикалык, социалдык өнүгүүсүндөгү азык-түлүк коопсуздугун камсыз кылууда тамак-аш өнөр жайынын орду, ролу иштелип чыкты жана негизделди. Ошондуктан “тамак-аш өнөр жайы” түшүнүктөрүнө тактоо жана кошумчалоо киргизилди,  агро өнөр жай комплекси менен азык-түлүк товарлар рыногу такталды жана бөлүнүп каралды. АОКтун маанилүү түзүүчүлөрү болгон айыл чарбасы менен тамак-аш өнөр жайынын байланышы жана өзгөчөлүгү аныкталды.

-Бүгүнкү күндө тамак-аш өнөр жайында сапаттын эл аралык стандарттары боюнча абал кандай?

-Азыркы учурда 25 кыргызстандык ишканалар жана уюмдар өздөрүнө сапат менеджментин киргизишти, дагы онго жакын ишканалар киргизүү стадиясында турат.2019-жылдын 1-январына карата КРда ISO 9001:2008 талаптарына ылайык тамак-аш өнөр жайынын ишканаларынан Сапаттын менеджмент системасы 13 ишканага, экологиялык менеджмент системасы 2 ишканага, ИСО 22000:2005 тамак-аш азыктарынын коопсуздугунун менеджменти системасы10 ишканага, OHSAS 18001:2008 Эмгекти коргоо жана өндүрүштүк коопсуздуктун менеджменти системасы боюнча 1и шканага киргизилген жана сертификацияланган. Тилекке каршы, алардын баары Бишкек шаарында жана Чуй облусундагы ишканалар.

-Кыргызстандын Евразия экономикалык биримдигине кириши боюнча сиздин  оюңуз кандай?

-Евразиялык экономикалык биримдигине Кыргызстандын   кирүүсү өлкөнүн экономикасынын өсүшүнө шарт түзүп, байланыштарды күчөтөт.  Соода логистикалык  борборлор, транспорттук логистика  багытындагы жумуштар, чек аралардагы ветеринардык, фитосанитардык көзөмөл пункттары жана  продукциянын сапатын сертификациялоо боюнча лабораториялар ишке кире баштады. Ошондой эле ири айыл-чарба кооперативдерин түзүү жана майда продукция өндүрүүчүлөрдү бириктирүү майда товардуулуктан арылтат.Биринчи кезекте экспортко товар чыгарууда продукциянын сапаты жана экспорттолуучу товардын көлөмүнүн чоң болушу талап кылынууда.Кыргызстандын Евразия экономикалык биримдигине кириши  туура деп ойлоймун.

-Изилдөөнүн негизинде алынган жыйынтыктардын практикалык маанилүүлүгүн айтып бересизби?

-КРдин тамак-аш өнөр жайынын атаандаштык жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу боюнча, айыл чарбалык, кайра иштетүүчү жана тейлөөчү ишканалардын ортосундагы экономикалык өз ара мамилелерди жакшыртуу боюнча көрсөтмөлөр КРдин Айыл чарба, тамак-аш өнөр жайы жана мелиорация министрлигинин азык-түлүк коопсуздугу саясаты жана агромаркетинг башкармалыгында «КРдин2021-жылга чейинки тамак-аш өнөр жайын өнүктүрүү Программасын» жана Ош облусунун мамлекеттик админстрациясында «Ош облусунун 2018-2023-жылдарга карата экономикалык өнүгүүсүнүн  стратегиясын” түзүүдө колдонулду. Изилдөөнүн жыйынтыктарын жогорку окуу жайларында “Ишканалардын экономикасы”, «Логистика», “Тармактардын экономикасы”, “Тамак-аш жана кайра иштетүү өнөр-жайынын экономикасы” ж.б. предметтерди окутууда, магистрлердин диссертациялык иштеринде жана окуу-методикалык басылмаларды даярдоодо колдонсо болот.

-Рахмат, илимде ийгилик жарата бериниз.

Жумагүл Кочкорбаева

Таажывирусунун жайылуусун алдын алуу боюнча жүргүзүлүп жаткан өзгөчө кырдаал мезгилинде билим берүү тармагында окуу жылынын жыйынтыгы, жаӊы окуу жылына кабыл алуу жана башка билим берүү системасы боюнча  коомчулукта көп суроолор пайда болууда. Мына ошол маселелер боюнча Билим берүү жана илим министри Каныбек Исаковдун маегин сунуш кылабыз.

“2000ге чукул видео сабактар даярдалды”

- 8-апрелден баштап бардык билим берүү мекемелеринде аралыктан окутуу системасы жүрүп жатат. Ал эми жогорку жана орто окуу жайларда бул процесс 16-марттан бери жүрүүдө. Азыркы күндө 2000ге чукул видео сабактарды даярдадык.

Теле сабактары: “Баластан”, “Илим-билим” жана башка 10го жакын телеканалдардан 15-20 мүнөттүк убакытка созулган видео сабактар берилип жатат. Жетишпей калгандар үчүн же кайталап көрүүчүлөр үчүн Ютуб каналга жайгаштырып жатабыз.

Кайтарым сабак боюнча алгач бир аз кыйынчылык болду эле, азыр мугалимдер бири-биринен үйрөнүп, изденишип бир топ калыптанып, өздөштүрүп калышты.

“Жеке компаниялар да жардамын аябай көмөктөшүүдө”

-      Мобилдик байланыш боюнча “Альфателеком” компаниясы Mega24 тиркемесин түзүп берип чогуу иштеп жатабыз. “Нуртелеком» болсо «студентонлайн» жана «Окуучу, мугалим 200» деген тарифтерди иштеп чыккан. «Билайн» компаниясы алыстан окутуу боюнча «БиТВ» тиркемесин иштеп чыгып, акысыз кызмат көрсөтүп жатышат.

Ал эми электрондук интернет ресурстары боюнча 400 гө жакын электрондук китептер жайгаштырылган материалдарыбыз бар. Алар окуучуларга, студенттерге кызмат кылып жатат. Андан сырткары окуу китептери «Ай билим» биздин башталгыч класстар үчүн, «Билим булагы» 5-класстан 11-класска чейин окуучулар үчүн билим берип жатат.   Кыргызстанда «Билим берүү ресурстары» деген порталды түзүп чыктык. Ал жерде бардык багыттар боюнча окуу материалдары жайгаштырылган.

Дүйнөлүк билим берүү ресурстары да ушундай эле кырдаалда биздин республика үчүн окуп жаткан окуучулар, студенттер үчүн да жагымдуу шарттарды жаратып берди.

Окуучулардын билимин баалоо боюнча бир топ иштер аткарылып жатат. Онлайн ресурстук топтотмо сунушталды. Testing.kg сайтына биздин билимди баалоо боюнча компания окуучулардын билимин баалоо боюнча көз карандысыз компания да атайын тесттик материалдарды даярдап, окуучуларга сунуштап, алардын билимин өздөрү баалаганга мүмкүнчүлүктөр болуп жатат.

“Мугалимдердин лидерлиги, билим деӊгээли ушул абалда ачык көрүнүп жатат”

-      Бардык нерсенин эки жагы болот. Кризистин да экинчи жагы биздин санарипке өтүүбүздү тездетти. Кемчиликтер, көйгөйлөр болбой койбойт, бирок жакын багытка кадам ташталды десек болот. Жаӊы санариптик мугалимдерибиз өздөрүнүн чеберчиликтерин, жаӊы жүздөрүн коомчулукка тааныта алышты. Ар бир мугалим өзүнүн лидерлигин, башкаларга үлгү боло аларын ушул тапта көрсөтүп жатат. Мыкты мугалимдерин жоон тобу пайда болду десем жаӊылышпайм. Теледен кетип жаткан видео сабактар боюнча ар түрдүү көз караштар бар. Албетте, бул алгачкы кадам, кемчилик болбой койбойт. Бара-бара чыйралып, масселени ордуна коюп жатабыз деп айтсам болот.

Бүгүнкү күндө аймактык билим берүү башкармалыктардын жетекчилери менен онлайн конференцияларды уюштуруп жатабыз. Кандай суроо, маселе, пикирлер жаралган болсо атайын усулчулар, адистер, соцпедагогдор кызыктырган суроолорго жооп берип жатышат.

Мугалим, окуучулар үчүн психологиялык жардам

-      Жогорку окуу жайлардагы психология кафедралары менен биргеликте ар бир район, аймактарда психолог, соцпедагогдордон турган ыкчам байланышын түздүк. Алар мугалимдерге усулдук жардамдан баштап аярлуу катмардагы үй-бүлөдөгү окуучуларга да аларды түйшөлткөн маселелер боюнча жардам беришет.

Кыргыз мамлекеттик юридикалык академиясы IT багытында мугалимдерге консультация берүү максатында IT штаб түзүп беришти. Кризис мезгилинде бул да бир топ иш аракеттерге көмөкчү болду десем жаӊылышпайм.

Онлайн окутуудагы негизги көйгөй

-      Мунун баарын тегиз ишке ашырууга мүмүкүнчүлүк толук болбой жатат. Себеби аймактарда интернет булактарынын начардыгы, көп үй-бүлөлөрдөгү окуучуларда, кээ бир мугалимдерде смартфондун жана телевизордун жоктугу сыяктуу маселелер тоскоолдук жаратууда. Бул маселелерди чечүү боюнча аймактык жетекчилер, жеке адамдар менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп 3675 телевизор алып зарыл болгон үй-бүлөлөргө тапшырдык. Учурда муктаж болгон окуучуларга смартфон алып берүү иштерин жүргүзүп жатабыз.

Жеке менчик мектептердин маселеси:

-      Бизге жеке менчик мектептердеги маселелер боюнча ата-энелерден суроо-талап көп болду. Аларды четте карап турбастан концелярдык товарларга, коммуналдык төлөмдөргө жана окуучулардын 3 маал тамак-ашына кеткен каражаттардын баарын эсептеп, мүмкүн болушунча ата-энелерге оор келбегендей кылып келишимдерди жаӊылагыла жана ата-энелерге кыйынчылык түзбөгүлө, мугалимдерин эмгегине жараша гана акы алгыла деген сунушту бердик. Жогорку жана орто окуу жайларда да ушул сыяктуу көйгөйлөр болду. Карантин мезгилинде ата-энелери иштебей үйдө отурат, ошол себептен бул учурда студенттерден контрактты сурабай тургула деп кат жөнөттүк.

ЖРТ боюнча:

- Жогорку окуу жайга тапшырайын деп жаткан мектеп бүтүрүүчүлөрү жалпы республикалык тестирлөөгө «Mega24» тиркемесинин жардамы менен даярдана алышат. Даярданууга тесттер кыргыз, орус тилинде түзүлгөн. Бул тиркеме Билим берүү министрлиги MegaCom компаниясы жана билимди баалоо жана окутуу усулдары борбору менен биргеликте ишке ашырылды. Даярдануу үчүн, Google - PlayMarket - AppStore дон Mega24 тиркемесин көчөрүп алуу керек. Андан «Мектеп» багытына өтөт да «ЖРТга даярдануу» бөлүмүнө кирип тесттерди иштөөгө болот.

Ал эми ЖРТге даярдануу теле сабактары ЭлТРдин, "Билим жана Илим" каналынан дүйшөмбүдөн ишембиге чейин саат 08:05тен 08:45ке чейин жана 17:55тен 18:40ка чейин эфирден берилип жатат. Аны калтырбай көрүп, даярданса да болот.

Жалпы республикалык тестирлөө боюнча суроолоруӊуз болсо, Билимди баалоо жана окутуу усулдары борборунун ыкчам байланыш  0312 66 48 38 номерине кайрылышса болот.

ЖРТга каттоо 4-15-майда аяктайт, 21-июнда негизги тестти тапшыруунун 1-этабы, 22-июнда предметтик тестти тапшыруунун 1-этабы, 24-июнда негизги тестти тапшыруунун 2-этабы өтсө, 25-июнда предметтик тестти тапшыруунун 2-этабы өтөт. ЖРТ жыйынтыктарын жарыялап, таратуу 13-19-июлда жүрөт 20-июлда ЖОЖго тапшыруунун биринчи туру, 27-июлда ЖОЖго тапшыруунун экинчи туру, 3-августта ЖОЖго тапшыруунун үчүнчү туру өтөт. Бул регламентти ар бир абитуриент билүүсү шарт.

“Мугалимдерди айлык менен камсыздаганга жетишип жатабыз”

- Мугалимдерди өз убагында айлык менен камсыздаганга, кадыресе айлыгын бергенге жетишип жатабыз. Андан сырткары көмөкчү кызматкерлерибиз да айлыктарын алып жатышат. Бул жаатта маселе жаралган жок.

Процесстердин жыйынтыгы:

- Биз бул аралыкта аракеттерибиз менен өздөштүрүү багытынан өттүк. Эми өнүктүрүү этабына багыт алып баратабыз. Санариптик жөндөмү бар мугалимдерди, окуучуларды жасадык, тарбияладык, калыптандырдык деп айтсак болот. Эӊ башкысы ата-энелер бизге жардамга келип, уул-кыздарынын сабактарын карашууга көмөкчү болгону бизди аябай кубандырып атат. Ата-энелердин да санариптик сабаттуулуктары артты.

- Окуу жылы быйыл кандай аяктайт?

- Коронавируска байланыштуу  9- жана 11-класстардын бүтүрүүчүлөрүнүн мамлекеттик сынактарды тапшыруу форматы быйыл жылдагыдан айырмаланат. Ар бир мектепте тиешелүү буйруктун жана убактылуу жобонун негизинде предметтик комиссиялар түзүлөт. Алар бүтүрүүчү класстын окуучусунун текшерүү, практикалык, лабораториялык иштеринин жыйынтыктарын жана  чейректик, жарым жылдык, жылдык жетишүүсүн  эске алуу менен жыйынтыктоочу экзамендик бааны коюшат. Эгер окуучу же алардын ата-энелери жалпы мамлекеттик аттестацияда коюлган баага макул эмес болсо, апелляциялык комиссияга кайрыла алат. Апелляциялык комиссия жобого ылайык арызды карап чыгат. Жалпы мамлекеттик аттестация 2-июндан 13-июнга чейин беш предметтен өтөт.

Ал эми жогорку жана атайын окуу жайлар үчүн экзамен тапшыруу форматы иштелип жатат.

“Мектептерде акыркы коӊгуроо, 10-жылдык, 20-жылдык деген болбойт”

- Мектептердеги акыркы коӊгуроо, бүтүрүү кечеси, 10 жылдык, 20 жылдык деген шаан- шөкөттөрдүн өтүүсүнө тыюу салынат. Бул жагдайлардын баарын ар бир жаран өз ден соолугу үчүн кам көрүү экенин туура түшүнүү менен кабыл алуулары керек.

Уулбү  Каныбекова