Этностор аралык мамилелер учурдун актуалдуу маселеси, мамлекеттик бийлик органдарынын ишмердигинин артыкчылык берилген батыттарынын   бири, ошол эле учурда өзгөчө этияттык менен мамиле жасоону талап кылган назик тема  экендиги белгилүү. Мына ушул багытта жүргүзүлүп жаткан иш-аракеттер, анын оош-кыйыштары жана проблемалары туурасында КРнын Өкмөтүнүн алдындагы Жергиликтүү өз алдынча башкаруу жана этностор аралык мамилелер боюнча мамлекеттик агенттиктин Ош шаарындагы коомдук кабылдаманын жооптуу катчысы, мамлекетик кызматтын 3-класстагы мамлекеттик кеӊешчиси  Н.Курмантаевди сөзгө тартып,  ой бөлүштүк.

-Нуралы Шакенович, сизди мамлекеттик кызматтарда узак иштеген тажрыйбалуу кызматкер, шаардын ачуу-таттуусун, жакшы- жаманын көрүп-билип, түздөн-түз аралашып жүргөн инсан катары жакшы билебиз. Жакындан бери Жергиликтүү өз алдынча башкаруу жана этностор аралык мамилелер боюнча мамлекеттик агенттигинин Ош шаарындагы коомдук кабылдаманын жооптуу катчысынын кызматында иштеп жатасыз. Соӊку мезгилдерде   «Этностор аралык мамилелер» деген түшүнүк эл арасында, басма сөз беттеринде, жеке мамилелерде байма-бай айтылып келе жатат. Эки ооз сөз менен бул түшүнүккө түшүндүрмө берип кетсеӊиз?

- «Этнос» деген сөз грек тилинен алынган түшүнүк. Адамдардын жалпылыгына, башкача айтканда, тилине, жашаган аймагына,   маданий жактан бирдейлигине, тарыхый салттарына карата «коом», «топ», «эл» деген эле маанини туюндурат. Бүгүнкү күндүн түшүнүгү менен алганда элдердин улутуна карата уюмдашкан  топтому десек да болот. Же болбосо элдердин тилине, маданиятына, келип чыгыш тарыхына жана кызыкчылыктарына карата уюмдашкан  тобу. 

Ал эми этностор аралык мамилелер деген түшүнүккө келе турган болсок, биз айтып жаткан элдердин топторунун     социалдык, экономикалык, маданий жана башка  кызыкчылыктарынан улам пайда болгон өз ара   байланыштарына негизделген мамилелер, ал мамилелерди жөнгө салууга багытталган иш-аракеттер  катары түшүнсөк болот. Эгерде Ош шаарынын мисалында ала турган болсок 80ге жакын улуттардын өкүлдөрүнөн турган  шаар калкы  орус, өзбек, казак, корей, түрк жана башка   этностук топторго биригишип, өздөрүнүн тарыхын, маданиятын, тилин, салт-санаасын өнүктүрүүнүн аракеттерин көрүп келе жатышкандыгы жалпыга маалым. Өз кезегинде этностук топторго биригүүнү коомдук-саясий түзүлүшкө залакасын тийгизе турган аракет же кандайдыр бир максатка карата бөлүнүү катары карабашыбыз керек. Тескерисинче, этностук топтордун түзүлүшү   элдердин биримдигин, ынтымагын бекемдөөгө,  өз тарыхын тереӊ билүүгө, эне тилин унутпоого, маданиятын өнүктүрүүгө негиз түзүп жаткандыгын  жокко чыгара албайбыз.  Ошондон улам өлкөбүздө этностор аралык мамилелерди ар тараптан өнүктүрүү маселеси мамлекеттик саясаттын артыкчылык берилген багыты болуп келе жаткандыгын баарыбыз жакшы билебиз.

-Этностор аралык мамилелер туурасында сөз болгондо жогоруда белгилеп кеткениӊиздей Ош шаарынын калкы көп улуттардын өкүлдөрүнөн тургандыгынан улам бул  маселенин актуалдуулугу  өзүнөн-өзү түшүнүктүү экендигин айтпай кетүүгө болбойт. Бул багытта коомдук кабылдаманын Ош шаарында уюштурулушу да жөн жеринен болбосо керек?

-Туура айтасыз. Этностор аралык мамилелер боюнча  коомдук кабылдаманын   Ош шаарында уюштурулушунун   зарылдыгы тарыхый зарылдыкка   байланыштуу экендиги талашсыз.  Өткөндүн ачуу сабактарынан улам этностор аралык мамилелерге байланышкан иштерди  туруктуу, таасирдүү жүргүзүү максатында    өлкөбүздүн  23    жарым этникалык   район-шаарларында, анын ичинде Ош шаарында коомдук кеӊештер      уюштурулуп, этностор аралык мамилелерди чыӊдоо, элдердин достугун бекемдөө,  карама-каршылыктардын алдын алуу, коомдук-саясий кырдаалга туруктуу мониторинг жүргүзүү жана тиешелүү сунуштарды иштеп чыгуу багытында       иштер  жүргүзүлүп келе жатат.

-Коомдук кабылдаманын курамына, ишмердигинин негизги багыттарына учкай токтоло кетсеӊиз?

-Коомдук кабылдаманын курамы 16 адамдан турат. Алар шаардыктарга таанымал, кадыр-барктуу, эл сөзүн уга турган инсандар. Ошондой эле коомдук кабылдаманын курамына Ош шаарынын мэриясынын сунушу менен этностор аралык мамилелерге байланышкан маселелер менен туруктуу иштешкен, дайыма кабары бар  муниципалдык башкармалыктардын башчылары  да киргизилди.   Жергиликтүү өз алдынча башкаруу иштери жана этностор аралык мамилелер боюнча мамлекеттик агенттигинин жана Ош шаарынын мэриясынын жетекчилиги  менен өзүнүн Жобосунун негизинде  Кыргыз Республикасынын күч түзүмдөрүнүн шаардык кызматтары, диний конфессиялар, коомдук уюмдар, эӊ башкысы шаар тургундары, өзгөчө Кыргызстан элдеринин ассамблеясынын Ош бөлүмү менен биргеликте тыгыз иш жүргүзөт.  Белгилеп кетүүчү жагдай, этностор аралык мамилелерди жөнгө салуу иштери жалпы мамлекеттик, жалпы элдик мүнөзгө ээ болушу керек деп эсептейбиз. Анткени, этностор аралык мамилелердин туруктуулугу, аны бекемдөөнүн аракети, жыйынтыгы, келечеги үй-бүлөдөн тартып бардык деӊгээлде маани бериле турган олуттуу маселе. Ошондуктан бул иште бир дагы адамдын бул мага тиешеси жок деген ойдон алыс болуп, четте турбашы керек.

- Күнүмдүк турмушубузда кезиге калып жүргөндөй эки этностун өкүлдөрүнүн өз ара болор-болбос   пикир келишпестигин улуттар аралык карама-каршылыкка байланыштыруунун аракеттери жок эмес экендиги боюнча    боюнча суроо салгым келет. Бул маселеге сиздин пикириӊиз?

-Жогоруда учкай айтып кеткендей  этностор аралык мамиле абдан назик маселе. Ошол эле учурда туруктуу,   мамлекеттин, жалпы элдин кызыкчылыгында    калыс иш жүргүзүүнү талап кылат. Туура, айрым учурларда   эки адамдын пикир келишпестигинен улам келип чыккан кайым айтышууну деле эки элдин, эки этностун ортосундагы карама-каршылыкка байланыштыруунун фактылары жок эмес. Мындай учурда ким болбосун   туура чечимге келишин каалар элек. Элдин ынтымагы, биримдиги биз үчүн өзгөчө маанилүү. Көп улуттуу эл мекендеген Кыргызстан үчүн этностор аралык мамиле чечүүчү фактор болуп эсептелет. Башкалар билбесе да биз мындай «сабакты» башыбыздан өткөргөндүгүбүз ар бир шаардыктын эсинде турушу зарыл.

Бир мисалга кайрылып кетейин. Май айынын башында Өзгөн шаарында жарандык активист, блогер тарабынан   мөөнөтү өтүп кеткен азык-түлүктү сатуунун айланасында массалык маалымат каражаттарында кандай гана пикирлер айтылбады. Ал тургай улуттар аралык мамилелерге  шек келтирген пикирлерге да жол берилип кетти. Чындыгында бул маселени, бул пикир келишпестикти эки элдин ортосундагы мамилелерге байланыштыруунун өзү караманча туура эмес. Мындай учурда буга окшогон калпыс пикирлерге жол бербешибиз керек.

Ушул жерден массалык маалымат каржаттарынын  этностор аралык мамилелерге доо кетирип, элдин ыркын бузууга жол ачып жаткан маалыматтарын кескин сындоого негиз бар. Биздин оюбузча ар бирибиз бул маселеге келгенде биринчи кезекте бүгүнкү күндү эле эмес, эртеӊкибизди, келечегибизди, элибиздин, мамлекетибиздин тагдырын ойлонушубуз абзел. 

-Сиздин жекече көз карашыӊызча этностор аралык мамилелердин келечегин кандай элестетсе болот?

-Элибизде «биздин келечегибиз биримдикте» деп айтылат. Калетсиз сөз. Мен шаардын тургуну катары ушул принциптемин. Мен Кыргызстандын келечегин, мамлекетибиздин өнүгүшүн этностордун  ынтымагысыз, биримдигисиз элестете албайм.

-Маегиӊиз үчүн рахмат. Коомдук кабылдаманын ишине ийгиликтерди каалайм.

Ж. Калыкова

Акыркы жылдары Кыргызстанда модага, кээ бирөөлөр үчүн көнүмүш адатка айланган – кальян. Кальян бул- чылымды чыпкалап чегүүдө колдонулчу буюм. Анын зыяны тууралуу баары билгени менен кальян аркылуу чылым тартып, түтүн үйлөгөндөрдүн саны али күнгө чейин кыскарбай келүүдө. Ал тургай Кыргызстанда ага чектөө киргизүү тууралуу Жогорку Кеӊеште да козголгон. Бул темага кайрылып көрүүнү туура көрдүк.

Кайдан келген?

Көптөгөн версияларда кальян алгач Индияда (Пакистанга жакын райондо) пайда болгон. Кийинчерээк Персия жана Осмон империясына, кошуна батыш өлкөлөрүнө тарала баштаган. Кээ бир булактардын айтымында, кальян дарактын кесиндисинен, кокос жаӊгагынан, ашкабактан да жасалган.

“Биринчи жолу чеккенимде башым айланган”

Досторунан угуп барып тартып көргөн Соня (аты өзгөртүлдү) мектепте окуп жүргөндө эле бул тууралуу биле турганын айтты.

-Мен мектепте окуп жүргөндө көп жолу уккам. Курбу кыздарымдын кальянга болгон кызыгуусу күч болчу. Студент кезде курбу кыздарым менен барып чегип көргөм. Биринчи жолу чеккенимде башым айланган. Курбуларым кальян тартканда көздөрү кызаргансып, кареги чоӊоюп кете турганын айтышчу. Бирок, мен муну байкаган жокмун. Кыздардын кальян чеккендерин көргөндө менде да кызыгуу пайда болуп, мода сыяктуу көрүп баштагам. Айылда өскөн кыздардын кальян тууралуу ою таптакыр башка болушу мүмкүн. Кээ бир группалаш кыздарыма даамын татып көргөнүмү айтканда мен жөнүндө башкача ойдо болгонун аӊдадым. Аларды да чогуу барып, көӊүл ачып келүүгө чакырчумун, айрымдары барса, кээ бири зыянын айтып кетип калчу. Кийинчерээк эмнегедир кальянга болгон кызыгуум жоголду. Түтүнү башымды оорута турган болду. Зыянжактарыкадимкитамекидендакүчтүүэкенинбилебаштадым. Азыр бул зыяндуу нерседен алысмын. Досторум да чекпей калышты. Менимче, кальян убактылуу эле өзүн алаксытуу үчүн чегиле турган чылым окшойт.

Дагы бир атын ачыкка чыгаргысы келбеген жигит кальян чеккенине көп болгондугун жана азыр да тартаарын айтып өттү.

-Мен кальянды өтө деле олуттуу нерсе катары кабылдабайм. Болгону кээде бош убакытта эс алуу үчүн чегип коем. Достор менен чогулган жерге алганча барабыз же кальян борборлоруна барып чегебиз. Бул бизге кадимкидей эле көрүнүш. Өзүмдө өтө деле чоӊ өзгөрүү байкабадым. Баары мурдагыдай. Анын ден соолукка терс жактары тууралуу угуп калам. Бирок, көнүп калгандыктан ал нерсеге маани деле бербепмин. Азыр ойлонуп жатам. Балким, бир күнү бул адатты таштайм.

Медицинада

Адистердин айтымында, чөйчөктөн бир нече түтүк чыгып, соруучу тамекинин бул түрү жөнөкөй тамеки чегүүгө караганда ден соолукка он эсе көбүрөөк коркунуч туудурушу мүмкүн. Дүйнөлүк медицинада кальяндан кургак учук, өпкө, дем алуу органдарына байланыштуу ооруларды жуктуруучу жана козгоочу нерселер табылганы айтылат. Кальян жасап иштеген адамдар да кардарларга берерден мурун өздөрү да бир нече жолу чегип, даамын көрүшөт. Муну менен алар ден соолугун акчага алмаштырып жатканын өздөрү билсе да, жакшы акча төлөнгөндүгүнөн улам бул ишинен баш тарта алышпайт.

“Кардарлар арасында суроо-талап жогору”

Өз коноктору бар көӊүл ачуучу жердин ээси кальян сатыкта биринчи турган товар экенин белгиледи.

 -Көпчүлүк жаштар чогулган жерде сөзсүз түрдө буйрутма берилет. Биз да кардарлардын талаптарына жооп берүү үчүн анын түрлөрүн сунуштайбыз. Коноктор көбүнчө дарбыздын, кулпунайдын даамы менен жасалган кальянга басым жасашат. Тейлеген конокторубуздун 30 пайызын кыздар түзөт. Кыздар арасында да кальян чегүү кеӊири жайылган десек болот. Кальянга көнүп, адат кылгандар учурда жанына алып жүрүүгө ыӊгайлуу болгон “чөнтөк” кальянын колдонушууда.

Оморалиева Гүлзада, Ош облусттук ооруканасынын дарыгери:

“Чылым чегүү ракка алып келет”

-Биздин бөлүмдө дем алуу органдарынын сезгениши менен көпчүлүк бейтаптар дарыланышат. Ошондой эле өпкөнүн өнөкөт бүтөлмө дартына чалдыккандар да көп. Мунун негизги себеби чылым чегүү болуп эсептелет. Көбүнчө бул эркектерде катталат. Чылым чегүү бир эле өпкөгө таасир бербестен, бүт организмге таасирин тийгизет. Чылымдагы уулу кошулмалардын таасири астында ооз көӊдөйүнүн, өпкөнүн шишүүсүнө алып келет. Жүрөк, бөйрөк ооруларына да терс таасир тийгизет. Кан басымдын жогорулашына, ичеги-карын ооруларынын күчөшүнө жана анда жараларды пайда кылуучу таасирге ээ. Убагында дарыланбай жүрө берсе коркунучтуу рак оорусуна чейин жеткизет. Акыркы мезгилдерде чылым чегүү аялдар арасында, жаш кыздар арасында катталууда. Мындай көрүнүш болочок энелер үчүн абдан ойлонто турчу нерсе. Анткени, көкүрөк бездеринин рак ооруларын чакырат. Бир гана аялдарда эмес, эркектер арасында да тукумсуздукка алып келет. Тактап айтканда, 40 пайыз жүрөк оорулар, өпкөнүн өнөкөт бүтөлмө дарты 80 пайызга чейин чылым чегүүдөн болот. Өпкө оорусунун 90% ушул чылым чегүүнүн таасири астында пайда болгон оорулар. Акыркы мезгилде кальян колдонгондор да көп кездешүүдө. Кээ бирлери туура эмес түшүнүктө болушат экен, “чылым чегүүгө караганда азыраак зыян” деп. Бирок, анын деле тескери жагы күчтүү. Дозасы көп деп айтсак болот. Бир гана түтүнү сыртка чыкпаганы менен түздөн-түз дем алуу органдарына түшөт. Баса белгилеп айта кетчү нерсе, бир гана жолу кальян алган адам бир куту тамеки чеккенге барабар. Дүйнөлүк медициналык коомдо айтылып келе жатат. Кальянда оор металлдардын туздары көп, көмүртек кычкылы жана башка кошулмалар көп колдонулгандыктан  рак ооруларынын жаралышында чоӊ рол ойнойт. Жаштар арасында көп колдонулуп жатканы бизди тынчсыздандырат. Кальян да, тамеки да адамды психологиялык жактан көз каранды кылып коет. Курамындагы никотин уулуу заттардын катарына кирет. Мындай организмге зыяндуу заттар менен күрөшүүдө бардык тараптын салымы болушу зарыл. Массалык маалымат каражаттары көбүрөөк зыяны тууралуу чагылдырып коомго, адамдарга жеткирип турса, чылым чеккендердин көрсөткүчү кыскарып, кийинки  муунга сабак болот деген ойдомун. Коомдук жайларда түрдүү плакаттар менен адамдардын аӊ сезимине жеткире алсак, ошондо биз күрөшө алабыз.

Дагы айта кетчү нерсе, эгер кимде ким чылымга болгон көз карандылыгын таштагысы келсе, бизге кайрылса болот. Кабыл алуу бөлүмүндө саат 8:30дан баштап маалымат алышса болот. Телефон аркылуу да кеӊештерди беребиз. Атайын борбор бар. Кайрылган жарандарга жардам берүүгө даярбыз.

Эскертүү: Тамеки чегүү сиздин ден соолугуӊузга зыян!

Жумагүл Кочкорбай кызы

Ош шаарынын мэриясы мамлекеттик социалдык заказдын алкагында, шаардагы турмуштук оор кырдаалда калган улгайган жарандарга социалдык талондор аркылуу төлөнүүчү мончолордун жана чачтарач кызмат көрсөтүүлөрү башталганын жарыялайт. Жана башка колдоого алынган долбоорлорго төмөндө кеӊири токтолобуз.

Ош шаардык социалдык өнүгүү башкармалыгынын башчысы Куттубек Абдуллаев:

“ Турмуш-шарты оор, пенсиясы 6 миӊден төмөн пенсионерлерге бекер чачтарач, мончо кызматы уюштурулууда”

-Бүгүнкү күндө Ош шаардык мэриясы тарабынан турмуш шарты оор, муктаж болгон пенсия жашындагы, пенсиянын көлөмү 6 миӊден төмөн болгон өтө жакыр адамдарыбызга, атайын социалдык кызмат көрсөтүүлөр уюштурулду. Бул негизинен шаарда жашаган, муктаж жарандарга, бекер чачтарач жана мончо кызматы 2019-жылдын октябрь айынан пилоттук долбоор болуп ишке кирди жана мэриянын жергиликтүү эсебинен каржыланат. Ал жакта муктаж болгон жарандарды, муниципалдык аймактык башкармалыктар менен биргеликте социалдык кызматкерлер муктаждыгын аныктап чыгып, мэрия тарабынан конкурстан өткөн мончолорго, чачтарач каналарга жолдомо берилип, талондун негизинде барышып, бекер кызматтарды алышса болот. Шаар боюнча  26 миӊден ашуун пенсия алган биздин жарандар бар. Анын ичинен 6 миӊге жакыны ден соолугуна байланыштуу мүмкүнчүлүгү чектелген пенсия алуучулар. Ошондой эле бизде 167 жалгыз бой кароосуз калган карыялар катталган.  Жалгыз бой карыяларга биздин кызматкерлер бекитилген графиктин негизинде үйлөрүнө барып социалдык кызмат көрсөтүп келишет. Андан сырткары мэрия тарабынан пилоттук долбоор болуп ишке кирген социалдык кызмат да  кошумча ошол карыяларга көрсөтүлөт.

Ош шаардык мэриясынын социалдык өнүгүү бөлүмүнүн жетектөөчү адиси Максатбек Орозалиев:

“ Мамлекеттик социалдык буйруктун 3 түрү менен теӊ иштөөдөбүз”

-Ош шаардык мэриясынын мамлекеттик социалдык буйрук программасынын коомдук пайдалуу долбоорун ишке ашыруу боюнча коомдук уюмдар арасында сынак жарыяланган. Мында жалпысынан төрт багыт камтылган:

• Эмгек миграциясында жүргөн ата-энелердин балдары менен иштешүү;

• үй-бүлөлүк зомбулукка кабылган аялдарды колдоо;

• Ден соолугунан мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды эрте аныктоо;

• Туруктуу жашоочу жайы жок жарандарды социалдаштыруу;

Ош шаарынын мэриясындагы гранттык комиссия тарабынан төрт уюмдун жогорудагы долбоорлору жактырылды. Жалпысынан тогуз коомдук уюм сынакка катышкан. Ошолордун ичинен бул төрт долбоор иргелип алынды. Комиссиянын курамында мамлекеттик муниципалдык мекемелердеги кызматкерлерден сырткары жарандык коомдун да беш өкүлү болду.

Биринчи, эмгек мигрантардын балдары менен иштөөдө 200 миӊ сом каралды. Долбоорду ишке ашыруу милдетин Калктын аярлуу катмарын колдоо жана өнүктүрүү коомдук фонду өз жоопкерчилигине алды. Мурдатан министрликтин социалдык буйруктарын ишке ашырууда тажрыйбасы бар коом десек болот. Жетекчиси Эшмуратова Зейнеп Тажиевнада эксперт катары көп жылдан бери социалдык тармакта иштеп, өз салымын кошуп келүүдө.

Yй-бүлөлүк зомбулуктан жабыр тарткан аялдар менен иш алып барууга 300 миӊ сом бөлүнүп,  “Ак жүрөк” кризисттик борборуна жүктөлдү. Ал эми ден соолугунан мүмкүнчүлүгү чектелген балдар менен “Кол табы” коомдук фонду, жетекчиси Сагынбаева Суусар Акимовна иштешет. Акимовна да саламаттыкты сактоо тармагында иштеп келет. Төртүнчү, туруктуу жашоочу жайы жок жарандарды социалдаштыруу долбоорун жүзөгө ашыруу “Мусада” коомдук фондуна ыйгарылды. Коомдук уюм буга чейин да мындай социалдык буйруктарды аткарууда тажрыйбасы бар. Фондго 100 миӊ сом өлчөмүндө каражат бөлүндү.

Мамлекеттик социалдык буйрук боюнча мыйзам кабыл алынгандан тартып, шаардык мэрияга социалдык көйгөйлүү маселелерди чечүүдө, эгерде маселелер мэриянын компетенциясына кирген болсо, атайын каражат бөлүнүп, коомдук пайдалуу долбоор катары иш жүзүнө ашырууга жол ачылды. 

Буга чейин мэрия тарабынан атайын эксперттер аркылуу көйгөйлүү маселелерге изилдөө жүргүзүлгөн. Көптөгөн көйгөйлөрдүн ичинен жогорку төрт багыт абдан орчундуу деп табылган. Ошондой эле бул маселелерди коомдук уюмдардын жардамы менен ишке ашырууга мүмкүн деген эксперттердин, юристтердин сунушуна таянып кабыл алынган.

Долбоорду аткарууда график боюнча мониторинг жүргүзүлөт. Жыйынтык, бюджеттик отчет тууралуу маалыматтар шаардык мэрияга тапшырылат.  Программа 2019-2020-жылдарга карата түзүлгөн. Кийинки жылы да шаардык Кеӊеш бюджетин бекитип берсе, конкурс жарыяланып, аткарылат.

  Мамлекеттик социалдык буйрукту ишке ашыруунун үч түрү бар. Алар мамлекеттик сатып алуу, социалдык коомдук пайдалуу долбоорлорду мамлекеттик каржылоо жана социалдык кызматтарды социалдык талондор аркылуу берүү. Бул үчүнчүсү жаӊы түрү. Социалдык талонду берүү менен турмуштук оор кырдаалдагы улгайган жарандарга акысыз мончо жана чачтарач кызматтарын колдоно алышат. Мындан тышкары да шаарыбыздагы пенсионерлерге колдоолор бар. Пенсиянын өлчөмү 6000 сомго чейинки жарандарга, мүмкүнчүлүгү чектелгендерге тиш протездөө жеӊилдиги каралган. Андан тышкары группадагылар  менен 18 жашка чейинки мүмкүнчүлүгү чектелген адамдарга да эгер алган пенсиясы 6 миӊге чейин болсо, жылына бир жолу 700 сомдук дары-дармек берилет. Ошондой эле пенсионерлерибиз коомдук транспортто карточка алып акысыз жүрө алышат. Мына ушул сыяктуу социалдык колдоолор көрсөтүлүүдө.

Социалдык талонду кантип алса болот?

Турмуштук оор кырдаалга кабылган улгайган жарандар жашаган жери боюнча Ош шаарынын муниципалдык аймактык башкармалыктарына (МАБ) жана Ош шаардык эмгек жана социалдык өнүгүү башкармалыгына чачтарач жана мончо кызматтарын пайдалануу үчүн социалдык талонду алууга жазуу түрүндө арыз менен кайрылышса болот. Арызга арыз берүүчүнүн социалдык кызмат көрсөтүүнү алууга укугун ырастаган төмөндөгү документтерди тиркөөсү зарыл:

1) арыз ээсинин паспортунун көчүрмөсү;

2) кызмат көрсөтүүнү алуучунун паспортунун көчүрмөсү (эгерде социалдык кызмат көрсөтүүнү алуучу арыз берүүчү болуп эсептелбесе);

3) социалдык кызмат көрсөтүүлөрдү алуу укугун ырастаган документтер (Ош шаардык эмгек жана социалдык өнүгүү башкармалыгынан жана муниципалдык аймактык башкармалыктан маалымкат).

Социалдык талондорду берүү же берүүдөн баш тартуу жөнүндө чечимди Ош шаардык эмгек жана социалдык өнүгүү башкармалыгы жана муниципалдык аймактык башкармалыктар кабыл алышат жана арыз ээсине маалымдайт.

Социалдык талон менен бирге социалдык кызмат алуучуларга социалдык кызматты ала турган мончолордун жана чачтарачканалардын тизмеси берилет. Социалдык талон алган улгайган жарандар көрсөтүлгөн мөөнөттүн ичинде өз тандоосу боюнча кызмат берүүчүлөрдүн тизмесиндеги мончо же чачтарачканага барып акы төлөө катары социалдык талонду берип кызматтан пайдаланууга укуктуу. Социалдык талондор аркылуу кызматтарды көрсөтүү бир жолку мүнөздө болот (бир социалдык талон бир кызматка). Эгерде берилген социалдык талонду социалдык кызматты алуучу жаран социалдык кызматты алуу үчүн үчүнчү жактарга (башка адамга) бергендиги аныкталган учурда ал талон жараксыз деп эсептелет.

Улгайган жарандар социалдык талонду пайдаланууда көйгөй келип чыккан учурда Ош шаарынын мэриясынын тийиштүү бөлүмүнө чалыныздар. Тел: 03222 2-32-55

Дарика Асылбекова, «Ак жүрөк» кризисттик борборунун жетекчиси:

“Биздин башкы максатыбыз - үй-бүлөнү сактап калуу”

-Бизге акыркы мезгилде  мамлекеттик деӊгээлде колдоолор болуп жатат.  Yй-бүлөлүк зордук-зомбулукка кабылган аялдар менен 18 жылдан бери иштешип келе жатабыз. Алардын жаш-карысына, социалдык абалына, статусуна карабай бирдей мамиле кылып, колдон келген жардамыбызды берип келүүдөбүз. Бул жумушубузду түшүнүп, колдоо көрсөтүп жаткан өзгөчө Ош шаардык мэриясына, облустук администрациясына жана эмгек жана социалдык коргоо министрлигине абдан ыраазычылык билдирип жүрөбүз. Буга чейин кичинекей команда болуп, акча болсо да, болбосо да иштеп келдик. Болбой калган учурда өз чөнтөгүбүздөн чыгарып ишибизди токтоткон жокпуз. Эч качан акчаны карап, бизге кайрылган адамдарга жардам көрсөтпөй калган учурубуз болгон жок. Дайыма жардам колун сунуп келдик. Кыз-келиндерге моралдык колдоо көрсөтүп, жакшы сөздөр менен көӊүлүн көтөрөбүз.

Жакында Ош шаардык мэриясы мамлекеттик социалдык буйрук боюнча бизди колдоп, түздөн-түз азыр мэрия каржылап атат. Январь айына чейин бул долбоор уланат. Программа боюнча биз 50дөн  ашык  үй-бүлө менен сүйлөшүү жүргүзүшүбүз керек болчу. Учурда биз 40тан ашык үй-бүлөнүн көйгөйүн, зарылчыктарын анализдеп, баарлашып биле алдык.

Ошондой эле үй-бүлөлүк ынтымакты бекемдөө максатында мэрия менен биргеликте 40 жаштан 60 жашка чейинки түгөйлөрдүн арасында "Эӊ мыкты үй-бүлө" сынагын өткөрдүк. Турмуштун түрдүү оош-кыйыштарын көргөн, алардан жаштар үлгү ала турган жуптар катышты десек болот.

Биздин негизги үч функциябыз бар. Биринчиси, бизге ар кандай зордук-зомбулукка кабылган аялдар, кары-картаӊдар кайрылат эмеспи. Мына ошол жарандарга психологиялык жардам берүү эӊ башкы орунда турат. Андан кийин юридикалык жактан да колдоо көрсөтүү керек болгон учурлар кездешет. Мисалы, балдарын ала албай калган энелерге консультация берилет, сотко өткөн кезде юристтин кызматы керектелет. Yчүнчүсү , билими жок кыз-келиндерге атайын кесиптик билим берүү. Бул жерде тигүүчүлүктү, ашпозчулукту,  чачтарач жана башка түрдүү кесиптерди үйрөнө алышат. Мындай окутуулар кыз-келиндердин турмушта өз нанын таап кетишине чоӊ көпүрө болот.

«Ак жүрөк» кризисттик борборуна зомбулук көрүп, үйүнөн качып чыккан аялдар кайрылат, аларды маселеси чечилгенче атайын жатаканага жайгаштырабыз. Ал жерде тамак-аш да берилет. Жеткиликтүү шарт бар.

Биздин башкы максатыбыз - үй-бүлөнү сактап калуу. Биринчи кадамыбыз, чыр-чатак болгон үй-бүлөнү элдештирүү болот.  2018-жылдын жыйынтыгында элүүдөй үй-бүлөнү бузулуу  коркунучунан сактап кала алдык. Дагы да мындай иштер уланат.

Жумагүл Кочкорбай кызы

Баанын өсүшү боюнча Өкмөттүн аппаратынын маалыматтык камсыздоо бөлүмү төмөндөгүлөрдү билдирди:

-2018-жылдын 1-октябрында республика боюнча 1-сорттогу 1 килограмм ундун баасы орто эсеп менен 23,7 сомду түзгөн. Учурда 2019-жылдын октябрь айында республика боюнча 1-сорттогу 1 килограмм ундун наркы орто эсеп менен 28,1 сомду түзүүдө. Ошентип, бир жылдын ичинде биринчи сорттогу 1 килограмм ундун чекене баасы 18,4% га жогорулады.

2018-жылдын октябрь айында республика боюнча 2-сорттогу 1 килограмм ундун баасы орто эсеп менен 17,7 сомду түзгөн.Учурда 2019-жылдын октябрь айында республика боюнча экинчи сорттогу 1 килограмм ундун наркы орто эсеп менен 20,3 сомду түзүүдө. Ошентип, бир жылдын ичинде 2-сорттогу 1 килограмм ундун чекене баасы 14,8% га жогорулады.

Баага карата жүргүзүлгөн анализ ундун чекене баасы эки эсе жогорулады деген маалымат чындыкка дал келбешин күбөлөндүрөт.

Мындан тышкары, басма сөз кызматтарынан Кыргызстандын аймактары боюнча ар кайсы сорттогу 50 килограмм ундун баасын да келтиришти.

Унга болгон баанын көтөрүлүшүнө эмне түрткү болуп жаткандыгы тууралуу экономика илимдеринин кандидаты, доцент Эрлан Камалов ой бөлүштү:

«Буудай өндүрүү төмөндөп кеткени башкы себеп»

-Азыркы учурда ундун баасынын көтөрүлүп кетишинин негизги себеби, өлкөдө буудай өндүрүү абдан төмөндөп кеткендигинен улам болууда. Бизде акыркы мезгилде буудайды өзүбүздө жетиштүү деӊгээлде өндүрбөй калганыбызга байланыштуу кыскарып, дээрлик жокко эсе болуп кетүүдө. Көбүнчө ун өлкөгө Казакстандан алынып келинет. Быйыл коӊшу өлкөдө да буудай аз өлчөмдө өндүрүлүп, түздөн-түз буудайдын, ундун баасынын жогорулашына таасирин тийгизди. Кыргызстандагы ун комбинаттары негизинен Казакстандан буудай ташып, ун чыгарышат. Фискалдык саясатта айта турган болсок, ун, буудай ташып келүүдө эч кандай салык дагы, бажы пошлинасы да өзгөргөн жок. Буга негизинен Казакстандагы түшүмдүн начар болгондугу себеп болууда. Андан сырткары, кандайдыр бир жасалма ызы-чуу чыгаруу же болбосо “базардагы дүрбөлөӊ” деп коет, ошол нерсени шылтоо кылып баа кошуу да кездешүүсү мүмкүн. Ошондуктан монополияга каршы комитети Айыл чарба министрлиги менен биргеликте тыгыз саясат алып барыш керек. Ар бир ун саткан сатуучу, фирмаларды тыкыр текшерүүсү зарыл. Кыргызстан боюнча ала турган болсок, башка региондорго салыштырмалуу Ош облусунда ундун баасы кескин өстү. Менимче, бул жерде мамлекеттик органдар да иш жүргүзүүсү абзел. Экинчиден, мунун себептерин элге ачык айтып, түшүндүргөн жакшы. Анткени рыноктогу сатуучулар, оюнчулар продукцияларын кымбат сатуу максатында“кышка барганда ундун баасы 2 миӊге барат, эки эсе өсөт” жана башка ушул сыяктуу сөздөрдү таркатып, ошонун негизинде бааны өзүнө ыӊгайлуу кылып көтөрүп алышы ыктымал. Жогоруда келтирилген мисалдарга каршы облусттук админстрация, мэрия, айыл өкмөттөр калкка түшүндүрүү иштерин жүргүзгөнү оӊ. Мамлекеттик резервтер кампасында сакталган буудайдын көлөмү менен өлкөдөгү баанын өсүшүн бир жөнгө салса болот. Мамлекетте сөзсүз түрдө буудайдын запасы сакталат. Ун адам жашоосундагы негизги продукт болуп эсептелгендиктен, маселени жөнгө салбасак тамак-аш коопсуздугуна чоӊ сокку болот. Андан кийин ар түрдүү социалдык көйгөйлөрдү жаратышы мүмкүн. Биздин рациондо ундан жасалган тамак-аш бир кыйла көп бөлүгүн түзгөндүгүнө байланыштуу түз эле керектөөчүлөрдүн кирешесине таасир этет. Учурда эмгек акыны, пенсия, жөлөк пулдарды көтөрүү боюнча жасалып аткан иштерди жокко чыгарууга алып келүү ыктымалдуулугу жогору. Бул нерселерди алдын алуу үчүн бааны ооздуктоо, турукташтыруу саясатын жүргүзүү абдан маанилүү. 

Буудайды өндүрүү өлкөдө азайып кетишинин бир себеби, биздин ата мекендик өндүрүүчүлөр коӊшу мамлекеттин ун өндүрүүчүлөрүнүн алдында атаандаштыкка туруштук бере алган жок. Казакстанда өндүрүлгөн буудай, бизде өндүрүлгөн буудайга салыштырмалуу бир канча сапаттуу жана жеткиликтүү баада. Канча алыс жолдон ташылып келинсе да баасы эл көтөрө ала турган баадан өзгөргөн жок. Экинчи жагынан караганда импортту чектеп, өзүбүздүн ун өндүрүүчүлөрдү колдоо саясатын жүргүзө турган болсок, анда баанын мындан да жогорулашы күтүлөт. Yчүнчү тарабынан ЕАЭСте Казакстан менен бирге болгондуктан, алардын импортуна чектөө кое албайбыз. Тоскоолдук кылуунун бир эле жолу бажы пошлинасын көтөрүп коюш керек. Ошондо ал жактан ун, буудай кымбат келет дагы, мамлекеттеги өндүрүүчүлөрдүн продукциясын сатып алганга шарт түзүлөт. Бирок, ошол эле учурда бажы салыгын көтөрүү ата мекендик өндүрүүчүлөрдүн ишин жакшыртканы менен сатып алууда баасы карапайым элдин чөнтөгүнө туура келбей калат. Анда баалардын көтөрүлүшүнө малекет өзү дагы шарт түзүп берип калат. Ата мекендик өндүрүүчүлөрдү колдоодо, аларга жеӊилдетилген насыяларды берүү же Казакстандагы буудай өндүрүүчүлөр менен сатып алуу, же кандайдыр салыктык жеӊилдетүүлөрдү берүү келишимдери аркылуу иш жүргүзсө болот.

-Казакстан менен жылына  буудайды же унду кайсы бир өлчөмдө өлкөгө импорт кылуу боюнча келишим түзсө болобу?

-Болот, импорттук жана экспорттук квоталар деген бар. Күн мурунтан бардык нерсени пландаштырып, фьючердик келишим түзсө болот. Контракттын негизинде алар баа көтөрүлүп, төмөндөп кеткендигине карабай келишим түзүлгөн мамлекет контракта көрсөтүлгөн баада, өлчөмдө кандай продукция болбосун жеткирүүгө милдеттендирилет. Азыр канчалык деӊгээлде мындай келишим барбы айта албайбыз. Мисалы, азыр Россиядан күйүүчү майларды сатып жаткандай эле, Казакстандан ун, буудай аларыбыз бегилүү болуп жаткандан кийин мындай келишимге баруубуз зарыл.

«Бир мүшөк унга 150-300 сомдон кошулууда»

Сатуучу Нурлан Касымбеков килограммына алганда ар бир сорттогу унга 4 сомдон кошулганын кошумчалайт:

-Мурда биринчи сорт мүшөгүнө1200 дөн келген ундар азыр 1480 сомдон келүүдө. Жогорку сорттогу ундар 1650-1700сомдон келсе, учурда 2000 сомго көтөрүлдү. Казакстандан келген ундардын жакшы сортторуна 300 сомдон, орточосуна 150-200 сомдон кошулууда. Килограммына алганда бардык сортуна 4 сомдон кошулду.

Жергиликтүү өндүрүшчүлөрдөн чыккан ундун да баасы көтөрүлгөнүн белгилеген сатуучу Орозали уулу Абдулла төмөнкүлөргө токтолду:

-Жергиликтүү ундарды буга чейин кабын 1100 сомдон алган болсок, учурда 1300гө чыкты. Казакстандагы буудайдын аз өндүрүлгөндүгүнөн улам биздин өндүрүшчүлөргө да таасирин тийгизип, баанын өсүшүнө алып келди. Ал жактан чыккан унга 50 сом кошулуп, Ошко келгенче баасы 300 сомго өсүүдө. Бизге импорт болгон коӊшу мамлекеттин унунун сапаты жакшы болгондугунан суроо-талап жогору.

Жумагүл Кочкорбай кызы