Даанышман акын, ойчул, философ, дин жаатында аалым, араб, фарсы жана эски тʏрк же чагатай тилинде жаза билген, ѳз мурастарын кол жазма китеп кылып калтырган кадимки Молдо Нияздын ѳмʏр таржымалы, андагы талаш- тартыш маселелери, философиялык кѳз карашы, дʏйнѳ таанымы жана кабыл алуусу, санат-насыят ырларынын баалуулугу, этнопедагогикалык бай мурастарын кайрадан жанданткан “Молдо Нияз мурастары” коомдук фонду тʏзʏлгѳн. Аны негиздѳѳчʏлѳрʏнʏн бири Аймат Азамжан уулу. Фонд бʏгʏнкʏ кʏндѳ белгилʏʏ жазуучу, тарыхчылар менен биргеликте Молдо Нияздын чыгармачылыгын жайылтуу менен иш алып барууда. Фондго мʏчѳ болгондордун саны ѳсʏʏдѳ.

Омор Сооронов:

“Ѳз ырларын жатка айтып, тѳгʏп ырдап, агартуучулук иш менен алектенген”

Кыргыз коомунун XIX кылымдагы зор гуманисти, ойчул акыны жана насаатчысы, кыргыз жазма адабиятынын чыныгы тѳл башы Молдо Нияз Эрназар уулу 1823-жылы азыркы администрациялык бѳлʏнʏш боюнча Баткен (мурдагы Ош) областындагы Кадамжай районуна караштуу Кызыл-Булак кыштагынын Ак-Суу бою Ак-Кыя деген жеринде туулган. Уруусу найман, анын ичинде кошон деген уруктан. Анын алтынчы атасынан наркы аталарынын аттарына “бий” деген сѳз кошо айтылганына караганда (Сазан бий, Кочкор бий, Болот бий, Дулдул бий, Сумбул бий ж.б.) теги тʏптʏʏ болуп келип, кийинки аталары Молдо Рахман, Адил, Кошон, Кʏйʏк, Эрназар  Молдо Ниязга келгенде жардыланып калган.

Эл оозунан жыйналган маалыматтарга караганда, Молдо Нияз бешинчи атасы Молдо Рахмандын салтын улантып бала чагында айылдык молдодон кат-сабатын ачыптыр. Анан Каратегиндеги медреседен таалим алыптыр, андан соң билимин Маргалан, Кашкар шаарларындагы медреселерде толуктаптыр. Ошентсе да ал диний кызматка караганда ыр артынан кѳбʏрѳѳк тʏшʏп, эл аралап, адам, жер, суу таанып, жазган ырларын кыргыз журтчулугуна таратууга кѳп кѳѳʏл бурган экен. Чыгыштагы Наманган, Маргалаѳ шаарларынан тартып Батыштагы Кашкарга чейин, Тʏштʏктѳгʏ Каратегин, Алайдан тартып, Тʏндʏктѳгʏ Талас, Чʏй, Ысык-Кѳлгѳ чейин кыдырып, поэзия жаратып, колжазма китептеринен элге окуп берип жʏргѳн сыяктуу. Ошондой эле жылдын жылуу мезгилдеринде туулган жери Кызыл-Булактын Ак-Кыясындагы кысыктагы ʏѳкʏргѳ балдарды чогултуп, ѳз ырларын жатка айтып, тѳгʏп ырдап, агартуучулук иш менен алектенчʏ экен.

Молдо Нияздын кол китептери

Анын кол китеп тʏрʏндѳ таштап кеткен бир нече кол жазмалары бар экенин Б.М.Юнусалиев 1951-жылы эле Кадамжай районуна караштуу Охна кыштагынын тургуну Баит Исмаиловдон угуп, 1956-жылы Азиз Токтобаев (Ошондогу  “Кызыл-Кыякѳмʏр” кен башкармасынын башчысынын орун басары) аркылуу бир колкитебин таап, 1957-жылы Академиянын Колжазмалар фондусуна ѳткѳргѳн. Б.М.Юнусалиевдин Кыргыз Улуттук университетинин филология факультетинде окуган лекцияларында, кѳзʏ ѳткѳндѳн кийин жарык кѳргѳн илимий макалаларында жаѳы табылган кымбат баа мурас биринчи жолу журтчулукка маалымданды. Ошол макаланын негизинде коомдук илимдерди аркалаган окумуштуулардын айрымдарынын эмгектеринде Молдо Нияздын ысымы атала баштады. Ошондо анын кол китептери Кол жазмалар фондусунда бар экени белгиленсе да, кол жазмалардын ички мазмуну табышмак бойдон калып келди. Ойчул акындын 1993-жылы жарык кѳргѳн китеби гана ал табышмактын жандырмагы катары кызмат ѳтѳп келатат десек болот. 

Кол жазмалар фондусунда сакталып турган бардык чыгармалары камтылып, ар бир колкитебинде бар санаттары ѳзʏнчѳ бѳлѳк-бѳлѳк берилген эле.

Молдо Нияздын биз шарттуу тʏрдѳ “Биринчи колкитеп” деп атаган колжазмасынын форматы 18х10см., ар бир бетинде 14-16 жол, 28-32 ыр сабынан туруп 68 бетти тʏзѳт. Бул колкитеп Академиянын Колжазмалар фондусуна  1957-жылы ѳткѳрʏлгѳн, 172/429 деген номурда сакталып турат.

Экинчи кол китептин форматы 17,5х10,5 см., ар бир бетинде 10-11 ыр сабы бар. Колкитеп 118 беттен турат, башынан жана аягынан барактары жок. Мындагы айрым ырлар редакцияланган тʏрдѳ “Биринчи колкитепке” да кѳчʏрʏлгѳн. Фондуда сакталып турган номуру 173/553. Аны 1961-1963-жылдарда Баткен областынын Кадамжай районунда мугалим болуп иштеген Камбарбек Сыдыкбаев Б.М.Юнусалиевдин тапшыруусу боюнча Эрмек молдодон алып келген.

Yчʏнчʏ кол китептин форматы 19х13 см. Бул колкитептин бар экендиги жѳнʏндѳгʏ кабарды алгач ышкыбоз фольклорист жана этнограф Тайтѳрѳ Батыркулов билдирип, 1989-жылы “Ала-Тоо” журналынын №1 санына эки санатын  жарыялаган. Колкитептин ѳзʏн академик Абдыганы Эркебаев Алай районунун Жайылма кыштагында жашоочу Азимов Аманулладан 1988-жылы октябрь айында алып келип, Кол жазмалар фондусуна ѳткѳргѳн. Бул кол китеп азыр 171/147-номур менен сакталууда. Ал 75 беттен туруп, ар бир бетине эки катардан кылып, Чыгыш поэзиялык жазмаларына  ылайык ыкмада кара сыя менен жазылган.

Молдо Ниязга тиешелʏʏ тѳртʏнчʏ колжазма китепте шарттуу тʏрдѳ “Кат” деген наам менен кирген 117 ыр сабы бар. Бул басылышта ал циклге “Мадина” деген ат берилди. Ал акын бирѳѳгѳ кошок таризинде жазып берген, чоң кагазга тʏшʏрʏлгѳн ыр. “Манина” кошогу 1974-жылкы экспедицияда С.Закиров, Ж.Мусаева, П.Ирисов деген фольклористтер ошол эле Кадамжай районунда жашоочу Айдар молдо Сулайман уулунан алып келип, фондуна ѳткѳрʏшкѳн.

Молдо Нияз санаттарына аталыш берген эмес

Молдо Нияздын кол китептериндеги санаттарга аталыш берилген эмес, бир чыгарма экинчисинен айрымаланып туруш ʏчʏн “Санат-ы дигарасттар” (башка санат), “Санат-ы дигар” (дагы бир санат), “Санат-ы хасират” (арман санат) деген фарсы сѳздѳрʏн пайдаланып, ар бир санаттын башына кызыл сыя менен жазып жʏрʏп отурган. Ошондуктан лирикалык же дидактикалык багыттагы, атʏгʏл эпикалык масштабдагы чыгармалардын бардыгы эле бир катарда аталып кете берген. Мындай шарттан чыгыш ʏчʏн Молдо Нияз санаттарынын ушул экинчи басылышында ар бир санатка атама берилди, кээ бир санаттар майда бѳлʏктѳргѳ ажыратылып, ѳзʏнчѳ аталышка ээ болду. Маселен, биринчи колкитептеги  “1 Санаттар” деген биринчи ыр “Жан эгем ѳзʏ жараткан” деп аталып, “Бейнысап кылба, Кудайым!”, “Жаратты”, “Берип коюптур”, “Кѳп кѳрдʏм” жана “Миң башы” деген бѳлʏктѳргѳ бѳлʏндʏ. Ырды кабыл алганга ыңгайлуу болот го деген ниеттен улам ушундай иш жасалды.      

Молдо Нияздын кол китептериндеги негизги орунду ээлеген санаттарды. термелерди, армандарды, кошокторду, дастандарды, лирикалык багыттагы ырлардын баарын ушундай жолдо талдап айтып отурсак, сѳз кѳпкѳ созулуп кетет, ошондуктан Молдо Нияз ырчылар поэзиясынын жазгыч акындарына киргендигине карабастан, чыгармаларын иликтей келгенде профессионал акындарга жакындашкан жактары да барлыгын айта кеткенибиз жѳн болор.

- Ата Мекендик ѳндʏрʏштѳр чет ѳлкѳлѳрдʏк ѳндʏрʏштѳргѳ атаандаштык жарата алышабы?

Азыркы учурда 2020-жылдын он бир айлык статистикасын карасак Кыргызстандын тышкы соода жʏгʏртʏʏ кѳрсѳткʏчʏ 5 миллиард 100,9 миллион долларды тʏздʏ. Ошол эле убакта экспорттун кѳрсѳткʏчʏ 1 миллиард 796,5 миллион долларды, ал эми импорттун кѳрсѳткʏчʏ 3 миллиард 304,4 миллион долларды тʏздʏ. Ѳлкѳбʏздѳ экспорттун кѳрсѳткʏчʏ импортко караганда болжолдуу эки эсеге кѳп. Ѳлкѳнʏн экономикасын ѳнʏктʏрʏʏ ʏчʏн экспорттук потенциалды ѳнʏктʏрʏʏ стратегиялык мааниге ээ.

Ѳлкѳбʏздѳ импорттун ѳсʏшʏнʏн жакшы жактары жана ошол менен бирге эле бизге зыян жактары бар. Импорттун ѳлкѳбʏзгѳ тийгизген бир катар зыян жактарын белгилеп кетсек:

1. Ата-Мекендик продукциялардын сатылуусу кыскарат.

2. Ата-Мекендик ѳндʏрʏштʏн жана компаниялардын кирешеси азайганынын эсебинен мамлекеттин алардан алган салыктын саны да азаят. Ал эми салыктын азайышы мамлекеттик мекемелерде, билим берʏʏ, медицина ж.б. органдарда иштеген кызматкерлерге айлык акынын аз берилʏʏсʏнѳ алып келет.

3. Улуттук валюта сомдун курсу тѳмѳндѳйт. Себеби ѳздѳрʏ ѳндʏрʏп бизге импорт жолу менен алып келинип сатылган товарлардан тʏшкѳн акчаны алар башка валюталарга которуп ѳз ѳлкѳлѳрʏнѳ алып кетет.

4. Ата-Мекендик ѳндʏрʏштѳр азайып жумуш орундарында кыскартуулар кѳбѳйѳт. Бул жумушсуздук кѳрсѳткʏчʏн жогорулатып анын натыйжасында эмгек акысынан салыктын тʏшʏшʏ байкалып, жумушсуздук жѳлѳк пулдун баасынын ѳсʏшʏнѳ алып келет.

5. Ѳлкѳбʏздѳ чет жактардан алып келинген товарларга кѳз карандылыгы жогорулап, анын натыйжасында ѳлкѳбʏздʏн саясий кѳз карандысыздыгы кʏчѳшʏ мʏмкʏн.

Мисал катары “Барбол” кондитер ѳндʏрʏштʏк компаниясы иштеп жаткан кондитер тармагын алсак. Кыргызстанда 2020-жылдын январь айынан октябрь айына чейин 4,1 миң тонна кондитердик азыктар ѳндʏрʏлгѳн. Бул биздин ѳлкѳбʏзгѳ импорт аркылуу кирген кондитердик азыктардын жарымына да тең келе албайт. Себеби Кыргызстандын Бажы кызматынын акыркы убактарда берген маалыматтарына ылайык кондитердик ѳндʏрʏш боюнча импорттун кѳрсѳткʏчʏ 19 508,81 тонна, ал эми экспорттун кѳрсѳткʏчʏ 232,09 тоннаны тʏздʏ. Ал эми кийинки жылы импорттун кѳрсѳткʏчʏ 7,1% га кыскарып, жалпы суммасы 26 млн. 634 миң АКШ доллар болгон 18 133,8 тоннаны тʏзсѳ, ал эми экспорттун кѳрсѳткʏчʏ бир аз жогорулап 272 тоннаны тʏздʏ. Демек азыркы учурда импорттун кѳрсѳткʏчʏ экспорттун кѳрсѳткʏчʏнѳ караганда98,82% га кѳп. Эгерде импорттон келген товарларды ѳзʏбʏздʏн ѳлкѳдѳ ѳндʏрсѳк, анда кондитер тармагында иштеп жаткан компаниялардын ѳлкѳнʏн экономикасына кошкон салымы 98,82% га жогоруламак. Андан сырткары жаңы жумуш орундары тʏзʏлʏп, ѳлкѳдѳ жумушсуздук, миграция жана бир катар кѳйгѳйлѳрдʏн азайышына алып келмек.

Кыргыз Республикасында экономикалык мʏмкʏнчʏлʏктѳрдʏн чектелʏʏ болушу массалык эмгек миграциясына кѳмѳкчʏ болууда: жалпы алты миллион калктын ичинен болжол менен бир миллиону чет жактарда эмгектенишет. Эмгек мигранттарынын ѳз ѳлкѳсʏндѳ калган ʏй-бʏлѳлѳрʏн багуу ʏчʏн жѳнѳтʏп жаткан акча каражаттарынын кѳлѳмʏ ички дʏң продукциянын ʏчтѳн бир бѳлʏгʏн тʏзѳт – бул дʏйнѳдѳгʏ эң жогорку кѳрсѳткʏчтѳрдун бири болуп саналат.Жумуш издеп чет жактарга бет алган ата-энелер балдарын башка адамдарга калтырып кетʏʏгѳ мажбур, ал эми бул болсо балдардын тарбиясына таасир берип ар кандай кошумча кѳйгѳйлѳрдʏ жаратат. Бул да болсо ѳлкѳбʏздѳ ѳндʏрʏштʏк тармакта иштеген компаниялардын аздыгы, жана аларга колдоо кѳрсѳтпѳгѳнʏбʏздʏн натыйжасынан.

Азыркы учурда ѳлкѳбʏздѳ ѳндʏрʏштʏк компаниялардын кѳбѳйʏшʏ жакшы деёгээлде байкалууда. Бирок биз ар бирибиз ѳлкѳнʏн жараны катары Ата-Мекендик ѳндʏрʏштʏ колдобосок анда кѳбѳйгѳн ѳндʏрʏштʏк компаниялардын ѳнʏгʏп кетʏʏсʏнѳ кепилдик деле жок. Кыргызстанда компаниялардын ѳндʏрʏштʏк жана каржылык ишмердʏʏлʏгʏнʏн негизинде алдынкы орундарды тоо-кен компаниялары, уюлдук операторлор, энергетикалык  жана азыркы учурда ѳлкѳбʏздѳ жарандарыбызга кѳп жумуш орундарын тʏзʏп келген жеңил ѳнѳр жай(текстилдик ѳндʏрʏш, кийим тигʏʏ, булгаары жана булгаарыдан жасалган буюмдарды ѳндʏрʏʏ) компаниялар тʏзʏшѳт.

Ѳлкѳбʏздѳ ѳндʏрʏштʏк компаниялардын ѳнʏгʏшʏ жумушсуздук кѳрсѳткʏчʏн жана болуп жаткан миграцияны азайтып, экономиканын, элибиздин жашоо шартынын жогорулашына чоң салым кошот .

Ошондуктан Ата Мекендик ѳндʏрʏш ѳлкѳбʏздʏн жаркын келечеги ʏчʏн негизги факторлордун бири.

- Биз, сиз, жалпыбыз Ата Мекендик продукцияларды  сатып алып тандоо менен биз жаркын келечеке жол ача алабыз!

- Ата Мекендик ѳндʏрʏштʏ тандоо менен балдарыбызга сапаттуу билим системасын, экономикалык жана социалдык жактан кʏчтʏʏ ѳлкѳнʏ тʏзʏп бере алабыз!

- Ата Мекендик ѳндʏрʏштʏ тандоо менен ѳлкѳдѳ миграцияны азайта алабыз!

- Ата Мекендик ѳндʏрʏштʏ тандоо менен жумушсуздук деңгээлин тʏшʏрѳ алабыз!

 Баястан Эргешов “БАРБОЛ” кондитер

ѳндʏрʏштʏк команиясынын PRменеджери Ош шаары

Биздин редакция турган имараттын бир бѳлʏгʏн шаардык муниципалдык менчик башкармалыгы жеке ишкерге убактылуу пайдаланууга беришкен эле. Бир убакта эле ремонт иштерин баштап, биздин электр эсептегичибизди кабардар кылбай туруп эле сыртка чыгарып салып, «ѳтʏгʏн тѳргѳ» илип баштады. Имараттын ичине ванна, ажаткана киргизип, суу тартып. Андан да кейиткени эмнеге мыйзамдуу иш алып барбайсыңар дегенде «мирный» чечилет деп бирѳѳлѳргѳ чалып баштаганы болду. «Кудай кошкон кошуначылык дегенди деле эске албайсыңарбы, баары мыйзам жолунда болсун» деген жетекчибиздин иш-аракетинен улам жаш жигит кеп-сѳзгѳ келди кѳрʏнѳт, бирок канчалык деңгээлде тиешелʏʏ тармактан уруксат алганы али белгисиз. Мындан улам айрымдар иш баштоодо мыйзамдуу жол алып баруулары керектигин тʏшʏнʏп жетише электигинен кабар берет.  Ишкерлер  «баса калган» мамлекеттик кызматтар бар» деген жʏйѳнʏ келтирерден мурда баары мыйзамдуу болсо, ѳзʏ ʏчʏн жеңил болорун эске тутуулары керек.

Жаңы иштин тʏйшʏгʏ кʏч

Ишкерлик менен алектенбеген, жок эле дегенде алып-сатарлыктын тʏйшʏгʏн башынан кечирбеген адамды ушу тапта табыш кыйын. Заман шартына ылайык соода кылып тиричилигин ѳткѳргѳндѳрдʏн саны арбыды. Ишкерликтин аркасы менен иши жʏрʏшʏп, ити чѳп жеп, ʏй-жайын, жашоо-турмушун оңдогондордун, жаңы чыкма байлардын катары арбыды. Ага жараша ишкерликти эңсегендер, ѳз алдынча иш жасоого кызыккандардын катары кѳп. Жаңы иштин тʏйшʏгʏ кʏч.

Бʏгʏнкʏ кʏндѳ ишкерлерди колдогондор арбын. «Салыктык экономиканы ѳнʏктʏрʏʏдѳ ишкерлер чоң жардамга келет» деген пикирин билдиргендер четтен чыгат. Ишкерликти баштоодон алдын бир нече мамлекеттик кызматтар менен келишим тʏзʏʏ керек болот. Алардын алгачкыларынын бири мамлекеттик салык кызматы.

Асылбек Абдырай уулу, Ош шаардык салык кызматынын салык тѳлѳѳчʏлѳр менен иштѳѳ бѳлʏмʏнʏн сектор башчысы:

«Ишкер алгач салыктын тʏрʏн тандай алат»

- Ишкерликтин кайсы тʏрʏ болбосун мамлекеттик салык кызматына келип алгач консультация алганы дурус. Себеби, ишкерде салыктын тʏрʏн тандап алуу мʏмкʏнчʏлʏгʏ бар. Бардык эле жаранда салык тѳлѳѳчʏ билим жетиштʏʏ боло бербейт. Ошондуктан адистен кеңеш алуу ашыкча болбойт. Эгер ишкерликти баштаган жарандын мурун салыктык каттоосу жок болсо, алгач биздин мекемеден салыктык каттоодон ѳтѳт. Ишмердʏʏлʏгʏнʏн тʏрʏнѳ кʏбѳлʏк берилет. Мурун бул каттоо кʏбѳлʏктʏ статистика башкармалыгы берчʏ, азыр биздин ишканадан алышат. Кээ бир ишмердʏʏлʏктʏн тʏрʏнѳ каттоодон ѳткѳрбѳй туруп эле патент аркылуу салык тѳлѳѳ мʏмкʏнчʏлʏгʏн беребиз. Учурда санариптештирʏʏнʏн алкагында да электрондук каттоону ишке киргизгенбиз. Анда ар бир ишкердин ѳзʏнʏн жеке «кабинети» болот. Мында жарандар салыктык отчетторун берип, салыкты банкоматтар аркылуу тѳлѳй алышат. Дʏмʏрчѳктʏн номурун дал ошол жеке «кабинетке» каттоо менен иш жʏргʏзѳ алышат. Салыктык каттоодон ѳтʏʏ ʏчʏн жаран ѳздʏгʏн тактаган документ, паспорт менен эле келʏʏсʏ жетиштʏʏ.

Эгер ишкерликти салыктык каттоодон ѳткѳрбѳй эле, мыйзамсыз баштаган болсо бузуулар кодексинин негизинде биз аларга айып пул салабыз. Салык тѳлѳѳнʏ билбѳѳ жоопкерчиликтен ажыратпайт. Жеке тараптарга 1000 (миң) сомго чейин, ал эми юридикалык тараптарга 5000(беш миң) сомго чейин айып пул салынат.

«Электр энергияны мыйзамсыз пайдалануу –  кылмыш»

Эгер сиз жеке ишкер болуп ишкерликти баштасаңыз электр энергиясын тарттырууга жана колдонууга уруксат алуу ʏчʏн сиз менен «Ошэлектр» ААКун ортосунда электр энергия менен камсыздоо  келишими тʏзʏлѳт.

Ал ʏчʏн ишканага тиешелʏʏ бардык документ жана ишкана кимге тиешелʏʏ болсо ошонун ѳздʏк документтеринин кѳчʏрмѳлѳрʏ болуш керек.   "Ошэлектр" ААК ишканасынын "Калкты тейлѳѳ борборуна" же болбосо райондук электр тармактардагы  келишимдер боюнча инженерге кайрылуу керек.

Электр энергиясын мыйзамсыз пайдаланса кандай чаралар бар?

Электр энергия  бул – мамлекеттик товар. Абонент электр энергияны мыйзамсыз пайдаланса, абонент пайдаланып жаткан электр энергиянын факт боюнча алган кубаттуулукта эсептелинбей калган электр энергияны 3 жылга эсептеп жана эсептегич коюлуп берилет.

Келишимде кѳрсѳтʏлгѳн ар бир пункт абонент тарабынан аткарылышы керек.  Электр энергияны мыйзамсыз пайдалануу – бул кылмыш. Ошондуктан мыйзам чегинде жоопко тартылат.

Таза суу жана саркынды суу ʏчʏн кайда кайрылуу керек?

Обьекттерди таза жана саркынды суу тармактарына туташтырууга техникалык шарттарды алуу жана кызмат кѳрсѳтʏʏ ʏчʏн Кыргыз Республикасынын Ѳкмѳтʏнʏн токтомуна ылайык техникалык шарттарды алууда «Ошшаарсууканал» муниципалдык ишканасынын  «Бирдиктʏʏ терезе» кызматына кайрылып, тѳмѳнкʏ маалыматтарды жана документтерди тапшыруу зарыл:

- Арыздын формасын толтуруп, суроо-талапты жѳнѳткѳн адам, обьект жайгашкан жердин дареги жана байланыш телефону (ʏлгʏсʏ бар), ошондой эле ресурстардын талап кылынган тʏрʏ (суу жана канализация) кѳрсѳтʏлѳт.

- таза жана саркынды суу тармагына кошулуучу кыймылсыз мʏлктʏн укуктуу документтердин кѳчʏрмѳсʏ (токтом, тех.паспорт, мамлекеттик акт);

- Обьекттин ээсинин паспортунун кѳчʏрмѳсʏ.

- Жер участогунун чектери кѳрсѳтʏлгѳн топографиялык материал.

Жогорудагы документтердин кѳчʏрмѳсʏн «Бирдиктʏʏ терезе» кызматына берип, арыз ээсине арыздын формасы тапшырылат.

Кошумча маалымат ʏчʏн:

«Бирдиктʏʏ терезе» кызматы тѳмѳнкʏ кызматтардын тʏрлѳрʏн кѳрсѳтѳт:

1. Жеке жана юридикалык жактардын арыздарын жана сунуштарын кабыл алуу,  каттоо;

2. Суу жана саркынды суу тармактарында болгон авариялар жѳнʏндѳгʏ билдирʏʏ арыздарды кабыл алуу жана диспетчердик кызмат аркылуу ишкананын бѳлʏмдѳрʏнѳ маалыматты так жана оперативдʏʏ жеткирʏʏ;

3. Жарандар ʏчʏн актуалдуулугун жана маанилʏʏлʏгʏн эске алуу менен бардык кайрылууларды (маалымат, корутунду,  макулдашуу, келишим ж.б.) кароого кабыл алуу (белгиленген мѳѳнѳттʏ кѳзѳмѳлдѳѳ менен);

4. Таза суу тармактарына кошулууга техникалык шарттарды берʏʏ ʏчʏн жана суу тармактарында кызмат кѳрсѳтʏʏ ʏчʏн  арыздарды кабыл алуу;

5. Канализация тармактарына кошулууга техникалык шарттарды берʏʏ ʏчʏн жана канализациялык кызматтарды кѳрсѳтʏʏ ʏчʏн  арыздарды кабыл алуу;

6. Жеке жана юридикалык жактардан суу эсептегичтерин орнотууга арыздарды кабыл алуу;

7. Техникалык шарттарды берʏʏ жана башка арыздарга жооп берʏʏ (шаршемби, жума);

8. Жумушка алуу, бошотуу, эмгек ѳргʏʏсʏнѳ чыгуу боюнча кадр кызматына арыздарды кабыл алуу, (иштеген жеринен, эмгек акы жѳнʏндѳ маалымкаттарды, эмгек китепчелерин, айдоочуларга жол билеттерин берʏʏ).

Таштандыны да мыйзамдуу чыгаруу зарыл

Ош шаарындагы таштанды ʏчʏн тѳлѳмдѳрдʏ «Ош-Тазалык» муниципалдык ишканасы кабыл алат. Анда абоненттер менен алдын-ала келишим тʏзʏлʏп, бекитилген тарифке жараша тѳлѳм бар.

Мирлан Дʏйшѳналы уулу, «Ош-Тазалык» муниципалдык ишканасынын абоненттик бѳлʏмʏнʏн башчысы:

- Ишкерликти баштаган жаран «Ош-Тазалык» ишканасы менен келишим тʏзʏшʏ керек. Ал ʏчʏн обьектисинин документин, жеке ишкерлик кʏбѳлʏгʏн, паспортунун копиясын алып келет. Келишим бир жылга тʏзʏлѳт. Ошол келишимдин негизинде ишин жʏргʏзѳ алат. Бул ʏчʏн атайын Ош шаардык Кеңешинин токтому бар. Ага ылайык тариф бекитилген. Мисалы, ишкердиктин кайсы тʏрʏ болбосун обьектин квадрат метрине, 27 сомдон, ал эми бир адамга 29 сомдон жазылат.

Мыйзамсыз жумушун баштоо, таштандыны белгиленбеген жерге таштоолорго да мыйзамдын негизинде чара кѳрʏлѳт. Биздин юристтер барып алгач, ʏч жолу эскертʏʏ берилет. Эскертʏʏгѳ карабай келишим тʏзбѳстѳн иштей берсе шаардык мэриянын тийиштʏʏ кызматкерлери менен барып 5 500 сомго чейин айып пул салынат.

Бактыгʏл

Калдарбай кызы

Акыркы учурларда балдар арасында пневмония, кавасаки оорулары кʏчѳгѳнʏ айтылып, алардын ичинен кѳз жумгандарынын саны кѳбѳйдʏ деген маалыматтар коомчулукту дʏрбѳттʏ. Бирок, маалымат чындыкка дал келбесин Саламаттыкты сактоо министрлиги айтып, маалыматтын фейк экенин далилденди. Негизи эле балдар арасындагы оорулардын бʏгʏнкʏ кʏндѳгʏ абалы боюнча билʏʏ ʏчʏн дарыгерлерге кайрылдык.

Ош облусттар аралык балдар клиникалык ооруканасынын директорунун биринчи орун басары Адилбек Алимкулов:

“Ѳткѳн жылга салыштырмалуу пневмония менен ооругандар аз”

-Пневмония менен ооругандар жылдагыга салыштырмалуу аз. Кечээки чыккан фейк маалыматтын артында бʏт бардык жерде текшерʏʏ жʏрдʏ. Райондордо да ѳткѳн жылга караганда аз. Ооругандар бар, бирок сезондук оорулар. Тез эле кайра мурунку абалына келʏʏдѳ. Кавасаки оорусу катталды деп да маалыматтарды чыгарышууда. Кавасаки бул организмдин иммундук туура эмес реакциясы. Аталган ооруну 1967-жылы япондук окумуштуу педиатр ачкан. Бардык эле вирустук ооруда болушу мʏмкʏн. Мурда деле болуп келген. Коронавирустун артынан улам бир аз кѳбѳйдʏ. Бишкекте 15 бала жаткырылып, жеңил дарылануудан эле айыгып, ʏйлѳрʏнѳ чыгып кетишти. Бизге эки бала кавасаки болушу мʏмкʏн деген божомол менен жаткырылган болчу, бактыга жараша, бир кʏндѳн кийин абалы жакшырып, ʏйлѳрʏнѳ чыгып кетти. Кандай болбосун бардык вирустук ооруга баланын иммунитетинин жообу. Ысытма чыгып, ичи, кѳкʏрѳгʏ ооруп, кызыл белгилер чыгып, кусушу мʏмкʏн. Бизде мындай каттала элек.

“Дарыгерлер кандай оору экенин, кантип дарылоо керектигин билишет”

-Министрлик тараптан да тыкыр кѳзѳмѳл жʏргʏзʏлʏп, атайын буйруктар чыккан. Дарыгерлерге толук маалымат жеткирилип, окуулардан ѳткѳрʏлʏʏдѳ. Биздин адистерди Бишкектен окуудан ѳтʏп, алар келип бул жактагыларды окутуп, маалыматты жеткирʏʏгѳ, тажрыйбаларын арттырууга аракеттер короновирус башталгандан бери болуп келет. Кечээ да райондордон 50 адамды чакырып, ѳзʏбʏздʏн дарыгерлер менен 60-70 адамга кавасаки оорусу боюнча сабак ѳткѳрʏлдʏ. Бʏт дарыгерлер даяр, кандай оору экенин, кантип дарылоо керектигин билишет. Министрликтин амбулотордук бѳлʏмдѳрдѳ кабинеттерди ачып ѳзʏнчѳ кабыл алуу тууралуу буйругу чыккан. Ѳзʏнчѳ кабыл алуу дегенде оору жугуштуу эмес. Болгону инфекциялык жугуштуу оорулардын синдромдору да окшош болгондуктан, алдын алуу максатында ушундай кадамдар жасалууда. Дʏрбѳлѳңгѳ тʏшʏʏнʏн кереги жок. Жакында эле шаардык ооруканадан бизге кавасаки деп которушту. Синдромдорунан биз да ошентип кабыл алдык. Ѳзʏнчѳ палатага жаткырдык. Анткени инфекциялык оору болуп калбасын деп. Кавасаки жугуштуу оору эмес. Кадимки эле палатада башкалар менен кошо дарылана берсе болот. Биз кызамык жана башка жугуштуу ооруларга клиникасы окшошуп кеткендиктен, башкаларга жуктуруп коюудан чочулаганбыз. Бир кʏн дарылангандан кийин абалы жакшырып, ойноп калды.

“Быйыл 100гѳ жетпеген бала дарыланууда”

-Кыш мезгилинде козгоочу оорулар сасык тумоо, пневмония болгондуктан, бʏгʏнкʏ кʏндѳ бул оорулар менен кайрылгандар башка ооруларга салыштырмалуу басымдуу. Пневмонияга дагы бир кошумча бѳлʏм ачып койдук. Себеби пневмония менен кайрылгандарды ʏйʏнѳ жѳнѳтʏп жиберип, кайра оорусун кʏчѳтʏп албасын, толук дарыланып чыксын деген максатта ачылды. Ѳткѳн жылы 3-4 бѳлʏм ачылган. Кʏнʏнѳ 200дѳн ашык адамды кабыл алган учурлар болгон. Быйыл 100гѳ жетпеген бала жатат. Ѳмʏр бою жылда болуп келген жагдай. Кʏздѳ бир кѳбѳйʏп басаңдап барып, жазга жакын дагы кѳбѳйѳт. Сезондук оорулар жазда, кʏздѳ кѳбѳйѳт. Ата-энелерге айтат элем, балдарды кѳп кѳчѳгѳ чыгарбай, муздак бербей, кѳп контакт кылбай этияттап карасаңыздар жакшы болот. Бизде кѳбʏнчѳ балдар ооруса ʏйдѳ кѳбʏрѳѳк кармап коебуз. Дене табы кѳтѳрʏлгѳнʏн же дагы башка белгилерин билбей калган ата-энелер бизге кечирээк алып келип калышууда. Ошондуктан, балдардын коркунучтуу белгилери дегенди билип алып, ал белгилер пайда болгондо дарыгерге кѳргѳзʏʏсʏ абзел.

Коркунучтуу белгилери деген эмне? Бала эмчек эме албай калышы мʏмкʏн. Ичи ѳтʏп, алы жок болуп, ыйлай албай калышы же тынчы жоголуп, кѳп кусушу ыктымал. Белгилердин бир же экѳѳ байкалса дароо дарыгерге алып баруу оң. Ата-энелер да жоопкерчиликтʏʏ болушу зарыл. 

Ош шаардык балдардын жугуштуу оорулар ооруканасынын башкы дарыгери Бакай Акматов:

“Бул жылы пневмониядан кѳз жумгандар жок”

-Ош шаардык балдардын жугуштуу оорулар стационарында бʏгʏнкʏ кʏндѳ 91 оору жатат. Анын ичинен 33 пневмония, бул жѳнѳкѳй бактериялык пневмония жылда балдар арасында болуучу оору. Алардан алтоо оор, калганы орто оор абалда. Акыркы суткада пневмония менен 10 адам кайрылган. Алтоо жаткырылды. 1-2 айлык баладан 5 жашка чейинкилер кѳбʏрѳѳк. Жалпылап ала турган болсок, балдар арасында пневмония оорусу жылдагыдан тѳмѳн. Пневмониядан кайтыш болгон балдардын саны 2017-жылы 17 бала, 2018-жылы 18, 2019-жылы 13 болсо, 2020-жылды ала турган болсок, ковидке байланыштуу ʏч ай гана иштедик. ʏч айдын ичинде бир гана бала пневмониядан кѳз жумган. 2021-жылы капиталдык оңдоп-тʏзѳѳдѳн кийин иштеп баштаганыбызга эки айга чукулдады, каза болгон бала жок.

“Ош шаарында абал туруктуу”

-Чындыгында жалган маалыматтар чыгып кеткендиктен, элде кооптонуу болууда. Ош шаары боюнча айтсам, абал туруктуу. Жылдагыдай ооругандар келип кайрылууда, дарылап, кызматыбызды кылуудабыз. Албетте, клиникасы окшош болуп, божомолдогон учурлар болду. Бирок, орчундуу болуп жаткан ооруга чалдыккан балдар катталбады. Бишкекте да абал туруктуу деп билдиришʏʏдѳ. Пневмониядан сырткары балдарда гепатит А вирусу менен ооругандар да ѳткѳн жылдарга караганда аз санда. Учурда 6 бала гепатит А вирусу менен дарыланууда. Абалдары туруктуу. Коркунучтуу жагдай жок.

Жумагʏл Кочкорбай кызы

Фото: Бекмамат Айдаркулов