• Негизги бет
  • Жаңылыктар
  • Макалалар
  • Ош шаары
  • Саясат
  • Интервью
  • Дайджест
  • Билим берүү
  • Спорт
  • Маданият
  • Дүйнө
  • Негизги бет
  • Жаңылыктар
  • Макалалар
  • Ош шаары
  • Саясат
  • Интервью
  • Дайджест
  • Билим берүү
  • Спорт
  • Маданият
  • Дүйнө
  • Кыргызча
  • Русский
Подписаться на этот канал RSS
Макалалар

Макалалар (1104)

Мугалимдердин айлыгы жогорулады

Понедельник, 18 Ноябрь 2019 03:51 Автор Бекмурат
Мугалимдердин айлыгы жогорулады

Билим берүү кызматкерлеринин айлык маянасын жогорулатуу тууралуу Өкмөттүн берген убадасы ишке ашып, үстүбүздөгү жылдын октябрь айынан тарта 30 пайызга көбөйдү. Министрликтен билдиришкендей, жалпысынан 1 миллард 742,5 миллион акча жумшалды. Билим берүү жана илим министрлигинин басма сөз кызматынын маалымытына таянсак, октябрь айынан тартып ар бир мугалим педагогикалык билимине карабай 30%дык ченем менен көбөйтүлгөн маяна алышты.

Кимдердики канча болуп көбөйдү?

“Кыргыз Республикасынын "Мугалимдин статусу жөнүндө" мыйзамынын акыркы редакциясына ылайык, мектепте мугалим болуп профилдик педагогикалык билими барлар гана иштей алат. Азыр Кыргызстандагы мугалимдердин болжолдуу 2,5%ы бул талапка жооп бербейт. Бирок кайсы бир адистик боюнча орто же жогорку билимге ээ.

Жогорку жана орто билимге ээ болгон педагогдордун окуу саатынын баасы буга чейин да айырмаланган эмес. Окуу саатынын баасы көтөрүлгөндөн кийин төмөндөгүдөй болуп өзгөрөт:

• орто кесиптик педагогикалык билимдүү адистердин бир сабагы - 60 сомдон 78 сомго чейин,

• бакалавр даражасы бар жогорку кесиптик билимдүү педагогдордун бир сабагы - 67,5 сомдон 87,8 сомго чейин,

• адис же магистр даражасы бар жогорку кесиптик билимдүү педагогдордун бир сабагы - 75 сомдон 97,5 сомго чейин.

Токтомдо окуучулардын билим пайдубалын түптөгөн мугалим жана педагогдордун айлык акысын жогорулатууга приоритет берилген. Башталгыч класстардын мугалимдеринин айлык акысынын көтөрүлүшү төмөндөгүдөй болот:

• орто кесиптик билимдүү педагогдордун бир сабагы - 78 сомдон 93,6 сомго чейин,

• бакалавр даражасы бар жогорку кесиптик билимдүү педагогдордун бир сабагы - 87,8 сомдон 105,36 сомго чейин,

• адис же магистр даражасы бар жогорку кесиптик билимдүү педагогдордун бир сабагы - 97,5 сомдон 117 сомго чейин.

“Мугалимдердин эмгек акысынын жогорулашы менен азыркы учурдагы бардык кошумча төлөмдөр (бийик тоолуу райондор ж.б.) сакталат. Ноябрдын башталышында ар бир мугалим көбөйтүлгөн айлык акынын көлөмүн сезилээрлик билет” ,-деп белгиленет.

Айлык маяна эсептөө автоматташтырылат

Ошондой эле өлкөбүздүн мектептеринде жана мектепке чейинки билим берүү мекемелеринде мугалимдердин жана кызматкерлердин айлык акысын эсептөө толук автоматташтырыларын министрлик кошумчалайт.

“Санариптештирүү жылынын алкагында, жакын арада министрлик мектеп мугалимдеринин айлык акысын эсептөөнү толук автоматташтырууга өткөрөт. Учурда бул багытта даярдык иштери жүрүп, программалык камсыздоо үчүн техникалык талаптар иштелип чыкты. Бул 2020-жылдын 1-январынан ишке кирет.

Айлык акыларды автоматташтырууга өткөрүү менен эмгек акыга каралган каражаттарды эффективдүү, максаттуу колдонууга шарт түзүлөт. Ошондой эле негизсиз маяна алып жүргөндөр ачыкка чыгат жана бухгалтердик эсепти так жүргүзүүгө жол ачылат. Тиешелүү текшерүү органдары берген кемчиликтер ордуна келет жана ар бир мугалим эмгегине жараша айлык акы алат. Бухгалтериялык ишмердүүлүк өркүндөтүлөт”,- деп билдирди басма сөз кызматы.

Маянанын жогорулоосу боюнча мугалимдерге да суроо салып көрдүк.

ОшМУнун “Ыйман” гимназиясы география мугалими Манасбек Шербаев:

“Айлыктын жогорулаганы жаш мугалимдер үчүн стимул болду”

-Мен дипломду алып, мектепке киргениме бир жылдын жүзү болду. Буга чейин деле эжей-агайлардан айлык аз экенин уксам деле, жакшы көргөн кесибим, жумушум болгонунан баш тарта алган эмесмин. Анткени, мугалим сооптуу жумуш экенин билем. Учурда география сабагынан окутуп келем. Алгач 0.75 ставка менен ишке кирип, 4900 сом айлык акы алчумун.  Быйыл жаӊы окуу жылында бир ставкага ылайык саат алдым. Биринчи айда, сентябрда 8500 сом айлык чыкты. Октябрда мугалимдердин айлык акысын 30 пайызга жогорулатуу боюнча буйрук чыккандан баштап 12 миӊге жакын акча алдым. Чынында, ОшМУда айлык акы жакшы төлөнөт. Мамлекет тарабынан да мугалимдерге колдоо көрсөтүлүп жатат. Эми гана ишин баштаган жаш мугалимдер үчүн стимул болду десем жаӊылышпайм.

Нургүл Жантөрөева, мектеп мугалими:

“Алган маянабызга нааразы болбой иштеп келебиз”

-Мектепте мугалим болуп иштегениме көп жылдын жүзү болду. Бөлүнгөн сааттарга, алган маянабызга нааразы болбой иштеп келебиз. Ооба, биринчи жылдары сааттарга аз төлөнчү. Бирок, азыр октябрь айында айлыгыбыз жакшы чыкты. Менин маянама 3 миӊ сом өлчөмүндө каражат кошулуптур. Ушул сыяктуу жакшы жаӊылыктар болуп турса, келечек ээлери болгон өспүрүмдөрдүн да билим алуусу жакшырат. Себеби, көпчүлүк жаштар мугалим болгусу келбейт. Биринчи себеби айлык маянасы аз дешчү. Азыр эми кичине болсо да мындай ойдон арылууга болот. Рахмат мамлекетке, билим берүү кызматкерлерине көрсөткөн колдоосу үчүн ыраазычылык. 

№17 “Акниет-Ош” балдар бакчасынын мугалими  Айсулуу Ташбалтаева:

“Айлыгыбыз дагы да көбөйө берсин...”

-Менин мугалимдик кесипти аркалап келе жатканыма быйыл беш жыл болот. Башталгыч класстарды даярдоо боюнча жогорку билимим бар. Айлык маянабыз аз болгонуна карабай балдарга билим берип келүүдөбүз. Жакында эле айлыктын жогорулаганы биз үчүн да, жалпы эле бул тармакта иштегендер үчүн да жакшы жаӊылык болду. Категорияга, алган билимине, иш тажрыйбасына жараша көбөйтүлүптүр. Жаӊы эле ишке кирген жылдары 6 миӊ сомдон айлык акы алчумун. Учурда шүгүр, мугалимдер алды 15-16 миӊ сом айлык алдык. Дагы да мындай иштер улана берсин. Бардык билим берүү тармагындагы кызматкерлерге ийгилик каалайм.

№50 Нышанов атындагы мектептин мугалими Айдана Осмонова:

“Кесибибизге болгон шыктанууну күчөттү”

-Биз окуп жүргөндө эле аз айлык аларыбыз, маянабыз 5 миӊ сомдун айланасын түзөөрү тууралуу маалыматыбыз бар эле. Аны көпчүлүк деле айтчу. Бирок, азыр айлыктын жогорулашы бизди дагы бир жолу кесибибизге болгон шыктанууну ойготуп койду. Мисалы, көп ата-эне балдарын мугалимдик кесипти тандоосунан, анан жаштар да мындан качышат. Айлык акынын көтөрүлүшү менен кичине болсо да кээ бир адамдарга, келечек кесип ээлерине жакшы таасир калтырууда десем болот. Бир жагынан алганда мугалимдик түйшүктүү, оор кесип. Мугалим болуу мен үчүн сыймыктуу. Буюрса, мындан да жакшы иштеп, мыкты келечек ээлерин тарбиялоодо өз салымымды кошом деп максат кылдым.

Жумагүл Кочкорбай кызы

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

Эл каттоо 2020 электрондук форматта жүргүзүлөт

Понедельник, 18 Ноябрь 2019 03:49 Автор Бекмурат
Эл каттоо 2020 электрондук форматта жүргүзүлөт

Эгемендүүлүккө ээ болгондон кийин биринчи улуттук эл каттоо 1999-жылы жүргүзүлгөн. Анда 4,8 миллион киши катталган. Ал эми эӊ акыркы  эл каттоо 2009-жылы жүргүзүлүп, калктын саны 5,3 миллионго жеткен. Алдыда келе жаткан үчүнчү эл жана турак жай фондун каттоо, 2020-жылдын 23-мартынан 1-апрелине чейинки аралыкта өткөрүлөт. Бул багытта Ош шаарында кандай иштер аткарылып жаткандыгы тууралуу Ош шаардык мамлеткеттик статистикалык башкармалыгынын жетекчиси Азизбек Рысбаев маалымат берип өттү.

- Азизбек Исакович, эл каттоо канча жылда,  кантип жүргүзүлөт жана максаты эмне?

- Кыргыз Республикасынын эл жана турак-жай фондун каттоо маселеси 2016-жылы Көз карандысыз шериктеш мамлекеттердин жыйынында көтөрүлүп, 2019-жылдан баштап 2022-жылдын тегерегинде эл жана турак-жай фондун каттоону жүргүзүү тууралуу чечим кабыл алынган. Негизи, эл каттоо БУУнун сунушу менен башка өлкөлөрдө ар 10 жылда өткөрүлүп турат. Бул эл каттоо өлкөдө үчүнчү жолу жүргүзүлүп жатат. Эл каттоонун максаты - аймактагы жашоочулардын социалдык – экономикалык абалын, жаш өзгөчөлүгүн жана улутунун санын билүү болуп саналат. Эл каттоонун жыйынтыктары узак мөөнөттүү келечекке ээ. Алар калктын жашоо деӊгээлин жакшыртуу боюнча чечимдерди кабыл алууга көмөктөшөт. Ошондой эле каттоонун маданий жана тарыхый маанисин да белгилей кетүү керек. Ал кандайдыр бир портрет түзүүгө жана XXI кылымдын биринчи жарымында биздин өлкөнүн жарандары кандай жашаганы жөнүндө билүүгө келечек муундарга мүмкүндүк берет. Каттоо өлкөнүн социалдык-экономикалык өнүгүүсүнүн келечегин аныктоо максатында жүргүзүлөт. Калктын саны жана курамы жөнүндөгү маалымат бардык деӊгээлдердеги бюджеттерди түзүү үчүн керек, себеби алардын негизинде Кыргызстандын социалдык-экономикалык өнүгүшүнүн параметрлеринин эсептөөсү жүргүзүлөт. Мамлекет калк тууралуу маалыматты туруктуу түрдө жаӊылап турушу керек. Элди каттоо, бул расмий статистиканы түзүү үчүн негизги жана маанилүү булак болуп саналат. Ал калктын реалдуу санын жана түзүмүн, өлкөнүн аймактары боюнча анын бөлүнүшүн аныктоого мүмкүндүк берет. Ошондой эле каттоо калктын социалдык-экономикалык мүнөздөмөлөрүнүн көрүнүшүн, калктын улуттук жана тилдик курамын, анын билим деӊгээлинин көрсөтөт. Улуттук эл каттоонун маалыматтары уникалдуу, аны административдик булактардан алууга мүмкүн эмес. Өлкө башчыбыз Сооронбай Шарипович 2019-жылдын февраль айында өлкөнү санариптештирүү алкагында  эл жана турак жай фондун каттоону заманбап технологияларды колдонуу менен өткөрүү, электрондук форматка өтүү зарылчылыгын белгилеген эле. Буга ылайык, алдыда 2020-жылы өтүүчү эл каттоо электрондук форматта өтмөкчү.

- Мына ушул эл каттоонун электрондук форматына кенен токтоло кетсеӊиз…

- Буга чейин бардык эл каттоо кагаз түрүндө жүргүзүлчү. Эсептөөчүлөр ар бир жашоочунун үйүнө барып, бланкаларды толтуруп аны шаарга алып келип тапшырып, шаар республикага тапшырып отуруп, эсептеп бүткүчө бир жылдай убакыт кетчү. Бул жолку эл каттоонун өзгөчөлүгү да ушунда, электрондук форматта өтөт. Бул үчүн атайын мобилдик тиркеме иштелип чыккан. Кагазга басылган сурап-билүү баракчаларын электрондук түргө өткөрүү үчүн Дүйнөлүк банк иштеп чыгарган «SurveySolutions» тиркемесинин негизиндеги программалык өнүмдү пайдаланган. Аталган тиркеме алгачкы жолу Токмок шаарында жана Чүй районунда ofline тартибинде өткөрүлгөн сынап көрүү каттоосу учурунда Улутстаткомдун 30 адиси тарабынан байкап көрүлгөн. 2019-жылдын июлунда мобилдүү тиркеме кошумча иштеп чыгарылгандан кийин Улутстаткомдун 33 адиси ушул тиркемени Ысык-Көл облусунун Ысык-Көл районундагы Кум-Бел айыл аймагында кошумча сыноодон өткөрүшкөн.

Калктын жекече маалыматтарын коргоо жана алардын коопсуздугун камсыз кылуу максатында бул тиркеме ачык түрдө кол жетээрлик эмес кылынган. Тиркеме каттоочулардын Android 5.0 жана андан кийинки чыгарылыштарындагы чөнтөк телефондоруна же планшет компьютерлерине Улутстаткомдун серверинен көчүрүлүп орнотулат. Мобилдүү тиркемеге кирүү үчүн ар бир каттоочуда жеке өзүнө гана бекитилген логин жана пароль болот.

Мобилдүү тиркемени сыноодо алынган натыйжалар анын кагазга басылган сурап-билүү баракчаларына салыштырмалуу бир катар артыкчыларын көрсөттү:

- чыгашалар үнөмдөлүп, корутунду маалыматтардын үстүнөн иштөө мөөнөтү кыскарган;

- маалыматтардын сапаты жакшырып, алардын үстүндө иштөө ыӊгайлуураак болгон да, алар автоматтык түрдө багытталган;

- эл каттоо жүрүшүн ошол эле заматта байкоо мүмкүнчүлүгү пайда болгон;

- иштеп жаткан каттоочуларды натыйжалуураак башкаруу мүмкүн болуп калды.

- Бул багытта Ош шаарында кандай иштер жүрүүдө?

 - Даярдык көрүү максатында Кыргыз Республикасынын Улуттук статиситика комитети 2019-жылдын 18-ноябрынан 27-ноябрына чейинки мезгилде Ош шаарында электрондук форматта маалыматтарды жыйноо жана иштеп чыгуу боюнча мобилдик тиркемени тестирлөөдөн өткөрүүнү пландаштырып жатат. Тестирлөө ЮНФПА жана Дүйнөлүк банкынын финансылык жардамы менен өтөт. Ушул мобилдик тиркемени тестирлөө үчүн эл жана турак-жай фондун каттоо боюнча координатор, инструктор-контролер жана каттоочулук убактылуу кызматка 200дөн ашык каттоо жүргүзүүчү адам тандалып алынат. Кызматкерлерге маалымат берүү үчүн беш күндүк окутуу өткөрүлөт, анын жүрүшүндө маалыматтарды чогултуу жана иштеп чыгуунун методологиясына байланышкан маселелерди иликтеп үйрөнүү, ошондой эле мобилдик тиркеме менен иштөө боюнча практикалык сабактарды өткөрүү пландаштырууда. Эл жана турак жай фондун каттоо биздин жарандардын ыӊгайлуулугуна жана коопсуздугуна максималдуу кам көрүү шарттарында өтөт. Ар бир кызматкерге тик бурчтук формадагы каттоочунун күбөлүгү берилет, анда кызматкердин сүрөтү, аты-жөнү бар болот, жергиликтүү мамлекеттик администрациянын башчысы, мэр, мамлекеттик статистиканын аймактык органынын жетекчиси тарабынан кол коюлган жана тийиштүү мөөрлөр басылган болот. Каттоодон 10 күн өткөндөн кийин каттоочунун күбөлүгү алынат. Мындан сырткары, каттоочуга айырмалоочу белги же униформа жаратуу суроосу иштелип жатат.

- Мобилдик тиркеме аркылуу кандай суроолор берилет жана аны тургундар кантип толтура алышат?

- Учурдан пайдаланып жалпы шаар тургундарын үстүбүздөгү жылдын 18-ноябрынан 27-ноябрга чейинки аралыкта каттоого активдүү болууга чакырып кетем. Каттоо кандай жүрөт? Сизге биз тарабынан убактылуу дайындалган, мобилдик тиркемени бар каттоочу барат. Тиркемеде жаранга берилүүчү беш анкета иштелип чыккан. Биринчиси анкета каттоо барагы деп аталат. Жашоочулардын тизмеси киргизилет, үйдө канча адам жашайт, ар бир жарандын аты гана жазылат. Эскерте кетүүчү нерсе, бул каттоодо эч кандай өздүк документтер талап кылынбайт. Андан кийинки анкета калк деп аталат, анда калктын улуту, жынысы, кайсы тилде сүйлөөсү, үй-бүлөлүк абалы, жарандыгы, туулган жери сыяктуу түрдүү суроолорго жооп алынат. Yчүнчү анкета турак-жай фонду деп аталат. Мында сиз кандай үйдө жашайсыз, электр, газ, канализация менен камсыздалгандыгы тууралуу, жалпы жашоо шартыбыз деӊгээли аныкталат. Төртүнчү анкета, Кыргыз Республикасында узак убакыт бою жок болгондор үчүн, мигранттар үчүн иштелип чыккан. Мында бир жылдан ашык өлкөдө болбогон бирок, каттоосу жашаган жеринен чыга элек жарандар суроолорго жооп бериши керек. Бул анкета аркылуу өлкө боюнча канча жараныбыз чет жакта жүргөндүгү тууралуу маалымат алууга мүмкүндүк берет. Ал эми бешинчи анкетабыз республиканын аймагындагы жамааттык жашоочу мекемелерде убактылуу жашагандар. Булар башка аймактан же шаардан келип ооруканада же мейманканада, автовокзалда турса, алар да бир күндүгүн алабыз. Мында алынган маалыматтын баары мобилдик тиркемеге жүктөлөт. Белгилеп кетүүчү нерсе, бул иш чарабыз 2020-жылга даярдык катары өткөрүлөт.

Улуттук статистика комитетинин маалыматы боюнча, бүгүнкү күндө өлкөнүн калкы 6,4 миллион адам.

Мындан дагы так маалымат 2020-жылдын 23-мартынан 1-апрелине чейин, андан соӊ республиканын алыскы аймактарында 2020-жылдын апрелинде өткөрүлө турган эл жана турак-жай фондун каттоодон кийин белгилүү болот.

Бактыгүл Калдарбай кызы

 

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

Сыргабү Нуркамилова: «Депутат болгон соӊ коомдогу көп көйгөйлөрдү көрдүм»

Понедельник, 18 Ноябрь 2019 03:47 Автор Бекмурат
Сыргабү Нуркамилова: «Депутат болгон соӊ коомдогу көп көйгөйлөрдү көрдүм»

 «Тынып, колум бош бир жерде отурууну жактыра бербейм. Жаным жай албай иштөөгө тырышам. Эл өкүлү болгонумдан кийин коомдогу көп көйгөйлөргө кезиктим, аларды жоюуга болгон күчүмдү жумшап келем»,- деген Ош шаардык Кеӊешинин депутаты Сыргабү Нуркамилова менен жакындан маектештик. Каарманым балалыгын, артта өткөн күндөрүн бирде кубанып, бирде көзүнө жаш ала эскерип отурду.

«Айылымды сагынам»

- 1958-жылдын 30-декабрында Өзгөн районунун Он беш жаш деген айылында төрөлүп- өстүм. Тоолуу айыл, балалыгым ошол жерде өттү. Жаш өткөн сайын унутуп баштайт экенсиӊ, мектепке кайсы жылы киргеним эсимден чыгыптыр (күлүп). Мектепте жакшы окудум. «Төрт» деген бааны алуу намыстантчу. Классташтарыма күчтүү атаандашчумун. Башкалардан калып кетүүдөн коркот элем. Менден бирөө кайсы бир сабактан «беш» алса кадимкидей ызаланып калчумун. Табиятымдан ушундай болсом керек, артта калууну жек көрөм. Азыр айылды көп сагынам. Ата-энемдин, бир туугандарымдын, эӊ сонун балалыгымды эстеткен айыл мага аруу, бийик, ыйык бойдон кала берди.

«Дарыгер болом деген тилегим ишке ашпай калган»

- Ал убакта билим берүү системасы такыр башкабы же адамдардын түшүнүгү башкабы билбейм, айтор, татыктуу билим алган экенбиз деп калам. Айылыбыз тоолуу болгону үчүн биз мектепти бүтүп жаткан учурда кыз баланы жогорку окуу жайга окутуу деген түшүнүк жок болчу. Мектепти бүтүрүп эле турмушка узатышчу. Айылыбыздан биринчилерден болуп атам бизди, кыздарын окутуп, билимдүү кылды. Бул үчүн атама тереӊ ыраазы болобуз. Бардык кыздарын окутуп, билимдүү кылууга тырышты. Мен кичинекейимден дарыгер болом деп максат кылчумун. Мектепти бүтүп окууга тапшырарда күчүм, билимим Оштогу педагогикалык институтка гана жеткен экен. Анткени, ал учурда институтка тапшыруу аябай кыйын болчу. Мен да эки жыл экзаменден өтпөй калып, үчүнчү жыл дегенде араӊ өткөм. Так илимдерге кызыкканым үчүн эки жыл теӊ кыргыз тилинен жыгылып калгам. Yчүнчү жылы бардык күчүмдү жумшап, катуу даярданып келип өтүп кеткем. Дарыгер болбой калганыма азыркыга чейин өкүнөм. Азыр да депутаттар кыдырууга медицина тармагына барып калганыбызда ак халатчандарды көрүп ичим ачышып кетет.

«Эмгек жолум лаборанттыктан башталган»

- Жогорку окуу жайда да мектептегидей эле тырышып, атаандашып жүрүп окудум. Дайыма алдыга умтулуп, кандай иш чара болбосун активдүү катышууга аракет кылат элем. Кийин окууну бүтүп лаборант болуп иштеп калдым. Эмгек жолум лаборанттыктан башталды. Беш жылдан кийин Ош мамлекеттик университетинде  психологиядан сабак берип калдым. Мугалимдик кесиптин улуулугун да, түйшүгүн, жоопкерчилигин да ошондо сездим. Өзүмө окшотуп студенттерди да «жакшы окугула, мыкты билим алгыла» деп сүрөп турат элем. 2014-жылы Ош шаардык билим берүү башкармалыгынын сунушу менен шаардагы №37 балдар бакчага жетекчи болуп дайындалдым. Ал жерде аз эле убакыт иштегенимден кийин жакын досторумдун, тааныштарымдын сунушу менен депутаттыкка аттандым. Эл өкүлү болгонумдан кийин жетекчиликти тапшырып бергем.

«Эки кызымды жалгыз чоӊойттум»

- Жолдошум автокырсыктан улам эрте каза болуп калды. Эки кызымды жалгыз чоӊойттум. Эне болгонуӊдан кийин өзүӊ экинчи орунга түшүп, маанилүүсү балдарыӊ болуп калат экен. Кыздарымды эч нерседен кем кылбай багам, окутуп, билимдүү кылып тарбиялайм деп турмушка чыкпадым. Жашоодо ар кандай нерселер болот. Кээде кубанасыӊ, кээде ыйлайсыӊ дегендей. Ысык-суук күндөрүмдө дайым жанымда болгон досторум бар. Дал ошол досторум депутаттыкка аттанышыма себепчи болушту. «Сен да бар, сенин колуӊдан келет, аракет кылып көр» дешип көндүрүшкөн. Өзүм да кыздарымды турмушка берип, жайбаракат калганымда элге кызмат кылгым келди. Өзүм үчүн эмес, эл үчүн да иштегим келди. Өкүнбөдүм, депутаттыкка келгенимден кийин коомдогу көп көйгөйлөрдү көрдүм. Айрыкча, билим берүү тармагындагы көгөйлөр көп ойлондурат. Билим берүү системасын түп тамыры менен өзгөртүү керек. Антпесек бул тармакты өнүктүрө албайбыз. Билим берүү тармагында иштеп жүрүп, жогорку окуу жайда самолет деген сөздү жаза албаган студентти көрдүм. Жогорку окуу жайда окуган студент өзүн коомдон эки-үч тепкич жогору коюп татыктуу окуй албаганы өкүндүрөт.

«Кемчиликтерин бетке айтып коюп, далай жетекчилер менен айтыштым»

- Аялзатынын депутат болгону  жакшы деп ойлойм. Анткени, аялдар эркектер көрбөгөн, маани бербеген майда нерселерди көрүп- туят. Мисалы, бала бакчага барганыбызда эркектер үстүртөн эле карап өтүп кетишет. Аялдар андай эмес, ашканага кирип кандай тамактанып жатышат, атүгүл кандай идиште тамактанып жатканына маани беребиз. Сууну канча берип жатат, тамакты канча берип жатат, ошого чейин текшеребиз. Кемчиликтерин бетке айтып коюп, далай жетекчилер менен коридордо айтышып кеткен күндөр көп болду. Аял кандай болсо ошондой баланы төрөп-өстүрөт. Ошол үчүн эӊ биринчи кезекте аялдарыбыз сабаттуу болушу керек. Буюрса, кийинки чакырылышка да депутаттыкка барам. 

«Ата-энеме бир көйнөк алып бергенге жетишпей калдым»

- Атам менен апамдын жаш айырмасы 20 жыл болгон. Мен атамды тартып калсам керек, бетке чабар, ачык мүнөзүм атамдан өткөн да. Yй-бүлөдө 10 бир тууган элек, 9 кыз 1 уул. Тилекке каршы, азыр бешөөбүз эле калдык. Жогоруда айтканымдай, атам элдин сөзүнө карабай айылдан биринчилерден болуп кыздарын окутту. Анын жыйынтыгын жашообузда көп көрдүк. Турмуштан өз ордубузду таап кетишибизге атамдын эмгеги чоӊ. Өкүнгөнүм, ошончо эмгегин жумшап, өзүн уруп-согуп бизди окуткан ата-энем эрте каза болуп калышты. Атам 60 жашында, апам 56 жашында жүрөк оорусунан улам бизди таштап кете беришти. Жашоомдогу эӊ чоӊ арманым ушул экөөнө көйнөк алып кийгизүүгө жетишпей калганым…

«Күчтүү аялсыӊ деп көп айтышат»

-  Балаӊ тууралуу мактоолорду, алкыштарды угуу эне үчүн чоӊ бакыт экен. Кудайга шүгүр, эки кызым теӊ турмушта өз ордуларын таап, өз кесиптеринин мыкты адистери боло алышты. Мен кыздарымды катуу кармап өстүрдүм. Атасы жок ыйлаак, назик болуп калышпасын деп көп эркелетпедим. Бардык ийгиликтерине өздөрү жетишишти. Бирөөсүнө да болушуп, жардам берип, даяр нерсеге алып барбадым. Бирок, кийин ошонун жемишин берди. Учурда кызымдын чоӊ баласын багып алгам. Өзүм уулдуу болбогонум үчүнбү, уул неберелүү болгондо аябай сүйүндүм. Кичинекейинен менин колумда чоӊойду. Азыр мектепте окуйт. Аны да  жакшы окууга, билимдүү болуп чоӊоюшуна умтула берем. Анткени, мектептен «эки» деген баа алуу мен үчүн чоӊ уят да. Ошол нерсе ошол бойдон сакталып калыптыр. Дагы да болсо неберемдин бааларын карап, кайсы сабактан калып кетсе жардам берип турам. Күчтүү аялсыӊ деген адамдар көп. Билбейм, балким күчтүүдүрмүн. Менин жеке пикиримде күч билекте эмес да. Күч моралдык сезимталдыкта. Коомдо эмне туура эмес экенин туя билгениӊде, жакшы-жаманды айырмалай билгениӊде. Эгер мен коомдогу терс көрүнүштөргө маани берип, ак-караны ылгап жаткан болсом, анда күчтүүмүн.

Бактыгүл Калдарбай кызы

 

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

“Максатыбыз – балдарга күлкү тартуулоо”

Понедельник, 18 Ноябрь 2019 03:44 Автор Бекмурат
“Максатыбыз – балдарга  күлкү тартуулоо”

Мүмкүнчүлүгү чектелип, акыл-эс, сүйлөө жагынан артта калган аутист балдарды окутуп, коомго аралаштырууга чоӊ аракетин жумшап жаткан “Smail.kg” кайрымдуулук фондунун эмгек жамаатына ыраазычылык билдиребиз. Себеби коомдогу эӊ татаал жумушту өз моюндарына алып, убактыларын, энергиясынын баарын ушул балдардын жакшыруусуна жумшап келишүүдө. Төмөндө 8 баланы апасы менен кошо окутуп жаткан “эне жана бала” долбоору жөнүндө кеп кылабыз. Шаар тургундарына түшүнүктүү болуусу үчүн орус жана кыргыз тилинде даярдалды.

Кузнецова Лариса Владимировна – директор ОФ “Смайл.КейДжи”, педагог-психолог, АВА – инструктор:

“Программы «Семья и ребенок» -это расширение прав и возможностей родителей детей с аутизмом и другими нарушениями в развитии”

- Благодаря проекту «Первые ступени инклюзивного образования для детей с аутизмом», поддержанной образовательной программой Фонда «Сорос-Кыргызстан», сотрудники нашего фонда обучились программе «Семья и ребенок».  Данная программа разработана специалистами ОО родителей детей с аутизмом «Рука в руке» города Бишкек на основе программы «Мама и ребенок» полученной во время стажировки в Центре аутизма  «Открытые двери» в г. Нью-Дели (Индия) в 2016 году. Мы признательны  и бесконечно благодарны специалистам ОО «Рука в руке», лично председателю Садыковой Жылдыз Сейтбековне за возможность поделиться наилучшим опытом работы  для помощи семьям, воспитывающим детей с аутизмом. В настоящее время в ОО «Рука в руке» по этой программе успешно прошли обучение уже более 200 родителей.

     С 1 сентября 2019 года первая группа из 8 родителей г. Ош  начали обучаться программе «Семья и ребенок» в Центре ранней помощи детям с аутизмом «АВА мама+». Программа основана на  международно признанной доказанной  методики обучения - Прикладной Поведенческий Анализ (АВА). Продолжительность Программы  3 месяца. Занятия  проходят  ежедневно около 2 часов.  После 5 дней теории, родители занимаются вместе со своими детьми  под руководством  специалиста. Занятия проводятся с учетом персонального подхода для каждого ребенка. После тестирования были разработаны индивидуальные программа обучения, в которых принимаются во внимание сильные стороны ребенка, навыки, которые только начинают развиваться и самые слабые области. Во время обучения в программе, специалисты дают информацию родителям о методах по развитию навыков общения, речи и обучению новых необходимых жизненных навыков, навыки самообслуживания.

    Основной целью программы является расширение прав и возможностей родителей. Программа стремится помочь родителю понять ребенка,  уникальный стиль обучения детей с аутизмом и объясняем почему ребенок тем или ином образом может вести себя или реагировать в различных ситуациях. Учитывая тот факт, что существует острая нехватка педагогов, подготовленных специально для работы с детьми с аутизмом, то эта программа также стремится восполнить этот пробел в предоставлении услуг для семей с детьми с расстройствами аутистического спектра. Эта программа также может помочь связать родителей, которые прошли обучение с другими родителями  и поддержать их.

Икрам Исраилов, психолог, АВА инструктор:

“Бул балдарды 24 саат бою окутуу керек”

- «Эне жана бала» долбоору Индияда негизделген.  Себеби ал жакта мүмкүнчүлүгү чектелген балдар менен иштөөчү атайын адистер жетишпегендиктен апалары өздөрү алектенет. Адистин жетишсиздигинен сырткары мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды окутуу процесси аябай кымбат турат. Биздин «Рука в руке» аттуу партнерлорубуз Индияга барып, ушул программага күбө болушуптур. Келери менен бизге сунуштап, ишке киргизүүгө аракет кыла баштадык. Долбоордун программасында аутист, даун синдрому менен жабыркаган балдарга кандай кам көрүш керек деген сабакты үй-бүлөнүн бир мүчөсүнө үйрөтүп жатабыз. Азыр 8 үй-бүлө «Эне жана бала» долбоорунда окушту. Жыйынтыгы абдан жакшы болууда. Бул программанын пайдалуу жактарын айта кетсем, 24 саат баласы менен бирге жүргөн эне бул окутуудан өткөндөн кийин баланы баарынан жакшы түшүнүп, аны өнүктүрүү үчүн эмнелерди кылуу керектигин үйрөнөт. Биздин байкообузда баласын биз үйрөткөн метод менен окутат, эгер туура эмес кылып жаткан болсо аны тууралап, үйрөтүп турабыз. Бул программада адистин милдети энени окутуп, анын аракети менен баланын өнүгүүсүнө баа берип туруу. Бул «Эне жана бала» программасы Ош шаарында биринчи жолу болуп жатат.

“Баланын жакшыруусуна биздин ар бир кыймылыбыз таасир этет”

- Дарттын баскычтарына карап кээ бир балдар өтө көп сүйлөшөт, кээ бири такыр сүйлөй албайт. Азыр бизде 2 группа бар. Бири саат 16:00дөн 18:00гө чейин келишсе, экинчи группа 18:00дөн 20:00гө чейин келет. Адистер ар бир балага 20-30 мүнөттөн убакыт бөлүшөт. Баланы кантип туура окутууну, бир нерсени туура анализдөөнү, санаганды, түстөрдү кантип үйрөтүү керектигин апаларына окутуп турабыз. Мен азыр бул балага индивидуалдуу терапияны колдонуп жатам. Өзүӊүздөр күбө болгон буга чейинки балага күтүү сабагын өттүм. Программа «күт» деп аталат. Дени сак балдарды тарбиялап жаткан ата-энелер үчүн бул сабак күлкүлүү угулушу мүмкүн. Өзүӊүздөр байкагандай, ал бала аутизмдин татаал баскычы менен жабыркаган. Акыл, сүйлөө жагынан өсүүсү бир топ артта. Бир орунда тура албайт, кыймылын, эмоциясын такыр контролдой албайт. Тынч отуруп, күтүүнү үйрөтүү чоӊ эмгекти талап кылып жатат. Ал бала менен иштеп жаткан учурда сиздерге интервью берүүдөн баш тартпадымбы. Эгер мен аны калтырып кетип калсам «ыйласам мени жөн коюшат экен» деген ой пайда болот. Булар менен иштешүүдө биздин ар бир кыймылыбыз, аларга кылган мамилебиз, сүйлөгөн сөзүбүз чоӊ мааниге ээ болот. Буларды окутуу өтө татаал процесс болгондутан адис, эне жана бала болуп тыгыз иштешишибиз керек болот. Балага эки саат убакыттын ичинде бир нерсени так көрсөтүүсүн же тынчтанып отурууну үйрөтүп алган болсок анда ал биз үчүн чоӊ жетишкендик.

“Бала бир айда 3 тамганы жаттаса, ал биз үчүн чоӊ жетишкендик”

- Биздин борборго бир бала келген, азыр 50дөн ашык сөз үйрөндү. Эки муунду кошуп окуганды өздөштүрүп калды. Дагы бир баланын аябай татаал поведениясы бар болчу. Баспайт, отура да албайт эле. Ал менен эч ким иштешкен эмес. Ошол бала азыр отурат, буюмдарды айырмалап  айта алат. Айткан сөздү угат, аткарат. Дагы бир бала «А, О, И» деген үн чыгарып калды. Булар биз мактанып айтып кете ала турган жыйынтыктар. Бул жыйынтыктарды көргөндө ата-энелер балдар менен тыгыз иштешиш керектигин түшүнүштү. Баланын алдыга жылуусунан үмүт бар экенине ынанышты.

Наргиза Абдупаттаева, “Эне жана бала” долбоорунун жетекчиси:

“Долбоорубузду колдоого алган “Сорос Кыргызстан” фондуна ыраазыбыз”

- Жардамга өтө муктаж болгон аутизм синдромундагы балдар үчүн түзүлгөн долбоорду каржылап турган “Сорос Кыргызстан” фондуна ыраазычылык билдиребиз. Бул фонддун жардамы менен биз ушул борборду ачып, учурда 10го жакын баланы окутуп жатабыз. Балдарды окутууга керек болгон буюм, жабдыктарды, оюнчуктардын баарын “Сорос Кыргызстан” фонду алып берген. Долбоордун 3 этабы бар. Биринчисинде 4 адис жана балдары аутизм менен жабыркаган 4 эне Барнаулга барып атайын окутуудан өттүп келдик. Дагы эки адисибиз Бишкекте 2 жумалык окутуу курсунан өтүп келишти. Ушул билимдердин негизинде 3 айдан бери 8 аутист балдардын апаларын окутуп, алар менен биргеликте балдарынын интеллектуалдык жактан алдыга жылуусуна кам көрүп жатабыз.

“8 баланын ар биринде ар башка мүнөз бар”

- Бул балдар менен иштөө аябай оор. Адамдын көзүнө карабайт, бир орунда отурбайт, сөз укпайт, артына карашпайт, адам менен мамиле түзүшпөйт. Ошол себептен адис менен иштөөгө балдарды көндүрүү үчүн көп убакыт талап кылынат. Мен алектенип жаткан бул бала өтө агрессивдүү, жини келгенде өзүн да уруп салат. Биз азыр 8 баланы окутуп жаткан болсок, ар биринде ар башка мүнөз, кемчиликтер бар. Ар бирин бирден каанага алып кирип бирден гана адис алектенебиз. Балдар ыйлап, аркандай мүнөзүн көрсөтсө адис ага көӊүл бурбаш керек. Сооротуп, эркелеткен болбойт. Качан гана өзү токтогондо окутууну улантабыз.

“Бир эле алманы үйрөтүү үчүн бир айдан ашык убакыт кетет”

- Кабыл алуусу, эске тутуусу өтө начар болгондуктан мындай балдар менен иштөө аябай оор, бир эле алманы үйрөтүү бир айдан ашык убакытты талап кылат. Булар менен иштөөчү процессти ар бир эле педагог алып кете албайт. Оор кесипти аркалап жаткан адистерибизге рахмат айтам. Биз бул мекемеде 25 000 сом ижара төлөп иштегендиктен балдарды окутуу бекер болбойт. Долбоордун негизинде ижара үчүн 150 доллар гана бөлүнгөн, анын калганына балдардын ата-энелери жардам берип жатат.

Венера Сабирова, психолог, педагог, АВА инструктор:

“Бармактардын жакшы иштөөсү баланын сүйлөөсүнө чоӊ таасир берет”

- Мен бул жерде психикалык жактан же сүйлөөсү жагынан артта калган балдарга  индивидуалдык сабактарды өтөм. Азыр менин астымда отурган баланын чала сүйлөгөнү эле болбосо аутизмдин негизги белгилери жок. Түшүнүгү жакшы, креативдүү бала. Кемчиликтерин толуктоо үчүн ар кимдин оорусуна жараша ар кандай көӊүгүүлөрдү аткартабыз. Азыр биз бармактар менен иштөөчү майда моторика менен алектенип жатабыз. Себеби бармактардан кеткен нервдин аягы мээде болот. Бармак сезген нерселер мээге барат да сезүүсүнө жараша ой жүгүртүүсү болот. Ой жүгүртүү болсо сүйлөөсү жанданат. Бардык нерсе бири-бири менен тыгыз байланышкан. Ошолорду өз орду жана нугу менен туура үйрөтүп, өрчүтүп кетүүгө болот.

Айпери, «Эне жана бала» долбоорунун катышуучусу:

«Ата-эне баланын өнүгүүсүнөн үмүт үзбөшү керек»

- Менин эки балам аутизм менен жабыркайт. Уулум 6 жашта, кызым 3 жашта. Уулум бул жерге 2 жылдан бери келет, а кызымды алып келгениме 6 ай болду. Уулумдун оорусу татаалырак, ал эми кызымда жеӊилирээк. Өсүүсү артта калган. Башка балдар сыяктуу мен муну каалайм, аны кылам, муну жейм деп айта албайт. Бул жерде окуп жатабыз, жакшы жакка өзгөрүүлөр болуп жатат. Балам оорукчан болуп калды деп үйдө жашырып отура бербей коомго аралаштырып, окутуп, өнүктүрүү бул биздин милдетибиз. Менин балдарымдай балдары бар ата-энелерге качпагыла, уялбагыла, мындай балдарды берип Кудай бизди сынап жатат. Бул сыноого Жараткан бизди татыктуу деп тандаптыр, башыбызды жогору көтөрүп, сабырдуулук менен балдарыбыздын өзгөчөлөнгөн мүнөздөрүнө, тынбаган кыймылына чыдайлы. Балдардын үстүнөн иштегиле, өзгөрүү, өнүгүү сөзсүз болот. Бизге жардам берип, окутуп жаткан «Эне жана бала» долбооруна, уюштуруучуларга, педагогдорго, адистерге тереӊ ыраазычылык билдирем. Балдарга кошо бизди да үч айдан бери окутуп жатышат. Чоӊ уулум жакшы сүйлөп калды, мына кызым да «эжеке» деп жатат.

Рахима Маматова, «Эне жана бала» долбоорунун катышуучусу:

"Смайл.КейДжи” фондуна жана “Эне жана бала” долбооруна тереӊ ыраазычылык билдирем"

- Уулум Абдулло 7 жашта. Бул уулумду Орусияда мигрант болуп жүрүп төрөгөм. Алгач баламда дарт бар экенин билген эмесмин. 4 жашка чыкканча Орусияда жүрдүк, сүйлөбөй жатат деп ооруканага көрсөтсөк, “бир аз кечеӊдеп жатат” деп коюшкан. Ошко келип, дарыгерлерге алып барсак аутизм деп диагноз коюшту. Такыр сүйлөй албайт болчу. Ушул фонддун “АВА” терапиясына келгенден кийин бир аз сүйлөп баштады. Азыр “Эне жана бала” долбооруна катышып, өзүм да окуп жатам. 10 айдын ичинде түстөрдү айтып калды, 10го чейин санаганды билет, 3-4 тамганы айта алат. Акырындык менен алдыга жылыш болууда. Негизгиси биз айткан нерсени кайталап, сөздү түшүнүп жатат. Бул жерге келгенге чейин эч нерсе билбейт болчу. Азыр “ажатканага бар” десек өзү барып заара кылып келет, “колуӊду жуу” десек чоргого барып колун жууйт. Бул программаны мен да фонддун адистерине кошулуп Новосибирск шаарына барып окуп келдим. Yйдө да атайын адистер сыяктуу мамиле кылам. Бизге үмүт, балдарыбызга күлкү тартуулаган “Смайл.КейДжи” фондуна жана “Эне жана бала долбооруна тереӊ ыраазычылык билдирем.

Камила, «Эне жана бала» долбоорунун катышуучусу:

“Бул жерден үйрөнгөн нерсени үйгө барып да колдонобуз”

- Уулум азыр 5 жашта, бул фондго алып келип жатканыма 2 жылдан ашты. Акырындан болсо да жылыш бар, өзгөрүү жакшы. Такыр сүйлөй алчу эмес, сөз үйрөтөлү десек бизди кайталай албайт болчу. Учурда “Эне жана бала” долбооруна катышып жатабыз. Мына өзүӊүздөр күбө болуп тургандай, балам менен өзүм алектенип жатам. Мени бул үчүн окутушту, адистер күндө  текшерип турушат. Yйгө барганда да ушул жерде жасап жаткан методдорубузду колдонобуз. Балам угат, сөзгө түшүнөт, болгону өзүнүн сөзүн айта албайт. Азыр “Эне жана бала” долбоору менен 10дон ашык сөз сүйлөп калды. Буюрса, баары жакшы болот.

Тазагүл Сагымбаева, “Смайл.КейДжи” кайрымдуулук фондунун педагогу:

“Алгачкы даярдап чыгарган окуучуларыбыз азыр 4-класста окуп жатышат”

- Мен кесибим боюнча педагогмун. “Смайл.КейДжи” фонду менен иштешкениме 10 жылга жакындап калды. Менин бул жердеги ишим мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды мектепке даярдоо болуп эсептелет. Ушул менен 3-группаны мектепке даярдап жатам. Биринчи долбоордо 10 баланы даярдап чыкканбыз, ошол эле жылы аларды шаардагы мектептер менен сүйлөшүп окууга киргизгенбиз. Мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды бала бакча, мектептерге алышпайт. Биз даярдаган балдарды деле мектептерге киргизүү бир топ оор болгон. Мэрияга, шаардык билим берүү башкармалыгына кайрылып жатып окууга киргизгенбиз. Алар азыр 4-класста окуп жатышат. Мектепке орноштуруп эле кала бербестен, алар түштөн кийин бизге келип үй тапшырмаларын аткарып, кошумча окуп кетишчү. Ошол 1-группада жакшы жетишкендиктер менен келе жаткан балдар көп.

“Балдарды чогуу окутууга мүмкүн эмес”

- Азыркы группада аутизм жана даун синдромундагы 10 бала бар.  Оорунун баскычына карап айрымдары оор болсо, айрымдары жеӊилирээк. Кээ бири сүйлөөсү өтө начар, экинчисинин акыл жагынан өрчүүсү бир топ эле артта болуп баарын чогуу окутууга мүмкүнчүлүк болбойт. Ошол себептен жалгыздан же экиден окутууга аргасыз болобуз. Жашы, өрчүүсү бирдей балдар болсо үчтөн отургузабыз. Канчалык көп болсо баланын атаандашып окуусу да жакшы болот.

“Көп ата-энелер баласынын жакшыруусунан үмүт үзүп коюшат”

- Көп учурда ата-энелерде ишенбөөчүлүк болот. “Чын эле окута аласыӊарбы? Жыйынтык болобу? Жок, окутпай эле койгулачы” дешет. Кээ бир ата-энелер “баламды силерге апарып, алып келип турууга мүмкүнчүлүгүм жок” дешет. Көпчүлүк ата-энелер баласынын бир аз да болсо окуп, сүйлөп, алдыга жылуусунан үмүттөрүн үзүп коюшкан. Толук сакайтып кетүүгө болбойт, бирок сүйлөөсүн, эске тутуусун, коомго аралашуусун, бир нерсеге маани берүүсүн, айтканды угуусун жакшыртса болот.

Уулбү Каныбекова

 

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

«2019-жылдын 1-октябрынан тартып пенсия көбөйдү»

Понедельник, 18 Ноябрь 2019 03:42 Автор Бекмурат
«2019-жылдын 1-октябрынан тартып пенсия көбөйдү»

 «Мамлекеттик пенсиялык социалдык камсыздандыруу жөнүндө» Кыргыз Республикасынын мыйзамына ылайык пенсиялар Кыргыз Республикасынын Социалдык фондунун бюджетинде каралган каражаттардын алкагында жыл сайын индексацияланат. Yстүбүздөгү жылдын 1-октябрынан тарта өлкө боюнча бардык пенсиялар индексацияланган. Бул тууралуу Ош шаардык социалдык фондунун жетекчисинин орун басары Нуркамил Орунбаев кенен айтып берди.

«241,5 миӊ пенсионерлердин пенсиясы жогорулайт»

- Пенсионерлердин турмуш деӊгээлин колдоо максатында «2019-жылдын 1-октябрынан тартып жалпы өлчөмү өткөн жылда түзүлгөн пенсионердин жашоо минимумунун чоӊдугунан төмөн болгон пенсиянын базалык бөлүгүн индексациялоо жөнүндө» жана «2019-жылдын 1-октябрынан тартып пенсиянын камсыздандыруу бөлүктөрүнүн өлчөмдөрүн индексациялоо жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн токтомдору кабыл алынды.

Пенсиянын базалык бөлүгүн индексациялоо жөнүндө токтом менен пенсиянын базалык бөлүгүн 105% га өсүшүнө же 100 сомго индексациялоо каралууда. Ошону менен бирге эгерде пенсиясынын жалпы суммасы 4283 сом өлчөмүндөгү өткөн жылдагы пенсионердин жашоо минимумунун чоӊдугунан төмөн болсо пенсиянын базалык бөлүгү индексацияланат. 241,5 миӊ пенсионерге башкача айтканда пенсионерлердин жалпы санынын 38%ы үчүн жогорулатылат.

Кимге, канча сомдон кошулду?

- Пенсиянын камсыздандыруу бөлүктөрүнүн өлчөмдөрүн индексациялоо жөнүндө токтом менен төмөнкүлөр каралган:

- 2019-жылдын 1-октябрынан тартып пенсиянын камсыздандыруу бөлүктөрүнүн өлчөмдөрүн индексациялоо коэффициентин 1,05 өлчөмүндө бекитүү; 

- пенсиянын камсыздандыруу бөлүктөрүн 1,05 коэффициентине, бирок жалпы өлчөмү 4283 сомдон ашпаган пенсиялар үчүн 200 сомдон кем эмес жана жалпы өлчөмү 4283 сомду түзгөн жана андан ашкан пенсиялар үчүн 320 сомдон кем эмес индексациялоону жүргүзүү.

Бул иш чаралар эӊ төмөнкү чекти белгилөөнүн эсебинен аз камсыз болгон ошондой эле пенсиялык системага чоӊ чегерүүлөрдү төлөгөн жарандардын дагы кызыкчылыктарын коргойт, төгүмдөр канчалык көп болсо, индексациялоо ошончолук жогору болот.

Натыйжада, өлчөмү 4283 сомдон ашпаган пенсиялар эӊ аз дегенде 300 сомго, ал эми өлчөмү 4283 сомду түзгөн жана андан ашкан пенсиялар эӊ аз деген 320 сомго жогорулатылат.

Пенсияларды кайра эсептөөнүн жыйынтыгы боюнча орточо 328 сомго жогорулап, пенсиянын орточо өлчөмү 5820 сомду түзөт.

667,3 миӊ пенсионердин пенсиясын индексациялоого 659,2 миллион сом, анын ичинде республикалык бюджеттин каражаттарынын эсебинен пенсиянын базалык бөлүгүнө 67,3 миллион сом, Пенсиялык фонддун каражаттарынын эсебинен пенсиялардын камсыздандыруу бөлүктөрүнө 592 миллион сом кошумча керектелет.

Пенсионерлер 2019-жылдын 1-октябрынан тартып пенсияларын жогорулатылган өлчөмдөрдө алып башташты.

Пенсиялардын бөлүктөрүн индексациялоо тартиби кандай?

- Пенсияларды индексациялоодо аларды эки бөлүп кароого болот. Биринчиси - базалык бөлүгү, экинчиси - камсыздандыруу бөлүгү. «Мамлекеттик пенсиялык социалдык камсыздандыруу жөнүндө» Кыргыз Республикасынын мыйзамына ылайык 2019-жылдын 1-октябрына чейин дайындалган пенсиялардык базалык жана камсыздандыруу бөлүктөрү аталган жылдын 1-октябрынан тартып индексацияланууга тийиш.

Эгерде пенсиянын жалпы өлчөмү 2018-жылдагы ПЖМ (пенсионердин жашоо минимуму) чоӊдугунан төмөн болсо базалык бөлүгү индексацияланат. Кыргыз Республикасынын Улуттук статистика комитетинин маалыматы боюнча 2018-жылы ПЖМ 4283 сомду түзөт. Өкмөттүн 2018-жылдын 25-июлундагы  №347 токтому менен бекитилген «Мамлекеттик  пенсиялык социалдык камсыздандыруу жөнүндө» Кыргыз Республикасынын мыйзамына ылайык дайындалган пенсияларды индексациялоо тартибинин 8-пунктунда алгач пенсиянын базалык бөлүгү, андан соӊ камсыздандыруу бөлүгүн индексациялоо каралган. 

«2019-жылдын 1-октябрынан тарта пенсиянын жалпы өлчөмү өткөн жылдагы пенсионердин жашоо  минимунун чоӊдугунан төмөн болсо пенсиялардын базалык бөлүгүн индексациялоо тууралуу» Кыргыз Республикасынын токтому бар. Токтомго ылайык, 1-октябрга чейин белгиленген жалпы өлчөмү 2018-жылдагы бөлүгү орточо эмгек акынын 2017-жылдагы орточо эмгек акыга карата 105,5% га же болбосо 100 сомго индексацияланат.

Ал эми «2019-жылдын 1-октябрынан  тарта пенсиянын камсыздандыруу бөлүктөрүнүнүн өлчөмүн индексациялоо тууралуу» Өкмөттүн токтомуна ылайык, үстүбүздөгү жылдын 1-октябрынан чейин дайындалган пенсиянын камсыздандыруу бөлүгүнүн өлчөмү 1,05 индексациялоо коэффициентине, пенсиянын жалпы өлчөмү 4283 сомдон ашпаган пенсиялар үчүн 370 сомдон кем эмес индексацияланат. Белгилеп кетүүчү нерсе, пенсиянын камсыздандыруу бөлүгүнүн өлчөмү базалык бөлүктү, кошумча акыларды жана электр энергия үчүн компенсациялык төлөмдөрдү эске албастан аныкталат.

Пенсионерлер кандай учурларда пенсияны кайра эсептөө үчүн арыз беришет? 

-Жазуу жүзүндө арызды талап кылбастан пенсиянын белгиленген өлчөмүн кайра эсептөө төмөндөгү учурларда жүргүзүлөт:

- пенсияны индексациялоо же өлчөмүн жогорулатуу жөнүндө Кыргыз Республикасынын тиешелүү нормативдик укуктук актылары кабыл алынганда;

- майыптуулугунун тобу өзгөргөндө;

- пенсионер 80 жаш куракка толгондо;

- баккан адамдардын бири 16 жаш куракка (окуучулар - окутуунун күндүзгү формасы боюнча билим берүүнүн бардык деӊгээлиндеги мамлекеттик билим берүү уюмдарында - 23 жаш куракка) толгон учурда;

- пенсия дайындалгандан же ЖЭ2ни акыркы кайра эсептөөдөн кийинки мезгил үчүн жеке камсыздандыруу эсебинде топтолгон камсыздандыруу төгүмдөрүнүн суммасынан эсептелген ЖЭ2 пенсиянын камсыздандыруу бөлүгүн кайра эсептөөдө.

- пенсияга чыкканга чейинки камсыздандыруу стажы жөнүндө кошумча маалыматтар берилгенде;

-  пенсия эмгек акынын белгиленген эӊ аз өлчөмүнө карата эсептелген учурда жекече эсепке алуу киргизилгенге чейин эмгек акы жөнүндө маалыматтар берилгенде жана берилбей калган мезгил үчүн эмгек акы жөнүндө маалыматтар тапшырылганда;

-мыйзамдын 13-статьясында каралган үстөктөрдү эсептөөгө укук берген документтер берилгенде;

- багуудагы адамдардын саны өзгөргөндө (баккан адамынан айрылгандыгы боюнча пенсия дайындалган учурда);

- жекече эсепке алуу киргизилгенге чейин эмгек акынын башка өлчөмү жөнүндө маалыматтар берилгенде, мында ушул кайра эсептөө пенсия дайындалган күндөн тартып үч жылдын ичинде бир жолу жүргүзүлөт.

- эгерде эмгек акы боюнча пенсиянын биринчи камсыздандыруу бөлүгүн (ЖЭ1) кайра эсептөөдөн кийин пенсиянын өлчөмү азайып калса, анда пенсиянын мурдагы өлчөмү сакталат.

Пенсионерлер кары-картаӊдар же майыптар үйлөрүндө жашаган, түзөтүү мекемелеринде жазасын өтөп жаткан учурда пенсионерлер же мекемелердин администрациясы пенсияны кайра эсептөө жөнүндө арызды зарыл документтер менен бирге пенсионердин пенсиялык иши жайгашкан жердеги Социалдык фонддун аймактык бөлүмүнө берет. Пенсияны кайра эсептөө жөнүндө арызга пенсияны кайра эсептөө үчүн укукту ырастаган документтер тиркелүүгө тийиш.

«Ош шаарында 24 266 пенсионер бар»

- Өкмөттүн токтомунун негизинде Ош шаарында 2019-жылдын 1-октябрынан тарта төмөнкү багытта пенсия индексацияланды.

1. Пенсия курагындагы 18 686 адамдын буга чейинки пенсиясы 5641 сом болсо, 1-октябрдан тарта аталган суммага 327 сом кошулуп, жалпысынан 5968 сомду түздү.

2.  4064 ден соолугун мүмкүнчүлүгү чектелегендердин буга чейинки жөлөк пулунун суммасы 4647 сом болсо, 1-октябрдан 246 сом кошулуп 4426 сомду түздү.

3. 1127 көрөр-багарын жоготкон жарандар 4426 сом пенсия алса, 1-октябрдан кийин 246 сом кошулуп жалпы сумма 4672 сомду түздү.

Yстүбүздөгү жылдын 1-октябрына алынган эсеп менен Ош шаарында жалпысынан 24 266 пенсионер катталган.

Бактыгүл

Калдарбай кызы

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

Оштун чыгаан кыздары Дилбар, Айнуру Алтыбаевалар

Понедельник, 18 Ноябрь 2019 03:39 Автор Бекмурат
Оштун чыгаан кыздары Дилбар, Айнуру Алтыбаевалар

 

Бир үй-бүлөдөн чыккан кыргыздын чыгаан кыздары химия илимдеринин доктору, Кыргыз Республикасынын Илим жана техника жаатындагы мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты Дилбар Алтыбаева менен сиӊдиси Жогорку Кеӊештин депутаты Айнуру Алтыбаева биздин «Эже-сиӊди» рубрикабыздын коногу болушту.

Дилбар Алтыбаева, химия илимдеринин доктору:

«Педагогдун үй-бүлөсүндө үч бир тууган тарбияландык»

- Биздин атабыз Тойчу Алтыбаев Кара-Суу районунун Шарк айыл өкмөтүнүн маданият айылында 1916-жылы туулган. Атам 6 жашка толгондо «чума» сыяктуу жаман дарт чыгып, чоӊ ата, чоӊ энебиз каза болуп калган экен. Атам эрте жетим калып, балдар үйүндө чоӊоет. Билимге умтулган, дүйнө таанымы кенен болгондуктан Ош шаарындагы мугалимдер институтун жакшы окуган экен. 1-курсту аяктаганда кадрдын жетишсиздигинен Савай айыл өкмөтүнө мугалим кылып жөнөтүшүптүр. Атам апама үйлөнүп, 1942-жылы кыздуу болушканда атамды согушка алып кетишет. Апам кыйын күндө наристеси менен жалгыз болуп, оорудан сактай албай улуу эжебиз наристе кезинде көз жумуптур. Ошентип атам бир манжасынан айрылып, туулган жерине кайтып келет. 1947-жылы мен туулгам. 54-жылы иним Караванбек, 58-жылы сиӊдим Айнуру жарык дүйнөгө келишкен. Ошентип үй-бүлөдө эки кыз, бир уулду тарбиялап чоӊойтушкан. Иним да бир топ жакшы кызматтарда иштеп, 2016-жылы көзү өтүп кетти. Азыр бири-бирибизге ата-апа, бир тууган, өбөк-жөлөк болуп Айнуру экөөбүз калдык.

«И.Раззаковдун батасын алып…»

- Атам согуштан жараат алып келгенден кийин Ош облустук комсомол комитетинин пропаганда жана агитация боюнча секретары, Облустук партиялык комитеттин лектору, партиянын Гүлчө райондук комитетинин кадрлар боюнча секретары, Эмгекчилер депутаттарынын Фрунзе райондук кеӊешинин аткаруу комитетинин төрагасы кызматтарында иштеген. Атамдын жумушуна байланыштуу мен 5 жаштан 6 жашка чейин Фрунзеде жашадык. Ошентип Ошко кайра келгенибизде иним төрөлдү. 1-катчы Сайдуллаев «Силер ар жерди кыдырып иштеп, жашап келипсиӊер, уулуӊардын атын Караванбек деп койгула» деген. Ал киши 10 жыл балалуу болбой жүргөн экен, ырымдап Караванбектин атын койгондон кийин 10 балалуу болду. Иним төрөлүп, кубанып отурсак атамды Алай районунун биринчи катчысы кылып дайындашкан. Ошентип иним Караванбек да туулганда эле ак жолтой бала болгон.   1-класска Гүлчөдөгү мектепке бардым. Ошондо Исхак Раззаков биздин үйгө келип конок болуп, бизге батасын берип кеткени эсимде.

«Айнуру наристе кезинде эле дилгир, эстүү болчу»

- 1956-жылы Ош шаарынын Фрунзе кичи районунан чакан үй сатып алып көчүп келгенбиз. Мен Ломоносов мектебинен билим ала баштагам. Атам өзүнүн мамлекеттик иштери менен алек болду, а апам болсо Нариман мектебинде мугалим болуп иштеп жүрдү. Ал кезде шаарда калктын саны аз болчу. Сууну Ак-Буурадан ташып чыкчубуз. Айнуру төрөлгөнгө чейин электр энергиясы да жок эле. 1963-жылы Карл Маркс, Киров, Ломоносов, Макаренко мектептерин 9-10-класстарын бир мектепке окутабыз деп ВЛКСМ мектебине которушкан. 10-классты ошол жактан аяктадым.

Айнуру экөөбүздүн ортобуз 11 жаш. Бул төрөлгөндө мен чоӊ кыз болуп калгам. Өзүм багып чоӊойтком. Наристе кезинен эле дилгир, эстүү кыз болчу.  Бир жолу атамдардын өкүл баласы Керим аке өрүктү жеп, данегин бизге көрсөтүп «Бул данек, муну орусча косточка дейт. А мунун ичиндегисин орусча эмне дейт?» десе иним экөөбүз ойлонуп турсак 4-5 жаштагы Айнура «зернышка» деп айтып койгону эсимден кетпейт. Китепти мага караганда аябай көп окуду. А мен үйдөгү жумуштарга көбүрөөк убактым кетип калчу. «Кыз бала күн баткандан кийин көчөгө баспайт» деп атам бизди эч жакка чыгарчу эмес. Ажаткана айылдагыдай алысыраакта болчу. Апам Айнуру экөөбүзгө «ажаткананы жакшы жуусаӊар, балдарыӊар сулуу болот» дей берчү. Аны угуп алып экөөбүз талашып ажаткана жуучубуз.

   Мени апама көп окшоштурушат. Ал эми Айнуру атама окшош. Аруу, назик аялзаты болсо да эркек мүнөз, анча-мынча эркектер жасай албаган иштерди жасап, бир топ мыйзамдарды иштеп чыкты. Айнуру менен ар күнү, ар убак сыймыктанам. Экөөбүздү бир тууган кылып, ушундай билимдүү адамдардын кыздары кылганына Кудайга ыраазы болом.

Айнуру Алтыбаева, Жогорку Кеӊештин депутаты:

«Эжем бизге үлгүлүү жолдун нугун салып баратат»

- Апам аябай таза аял эле. Yйдүн ичин, сыртын таптаза кармачу. Кыймыл болсун деп короого кой баккан. Койлору да таптаза жүрөр эле. Тамак-ашка да аябай тыӊ болчу. Yйгө коноктор келсе «Рабиянын ар убак жегенге бир нерсеси болот» деп суктанышчу. Таттууларды, боорсокту үзбөй бышырып даярдап койчу. Дилбар эжемди карап отуруп апамы эле көргөндөй болом. Дилбар Тойчуевнанын бир тууганы, асыл аялзаты катары мага тийгизген таасири теӊдешсиз. «Эжени көрүп сиӊди өсөт, аганы көрүп ини өсөт» деген накыл кеп бекеринен айтылбаса керек. Мен эжемден билимге умтулууну, кажыбас кайраттуулукту, майышпас эрктүүлүктү, талыкпаган эмгекчилдикти жана өзүбүз жашап жаткан коом менен кошо дем алууну үйрөндүм. Деги эле бул тарбия атам менен апамдан калган. Алар бизге билимге сугарылып чоӊоюуну бала кезибизден үйрөтүшкөн. Анын үстүнө үйдүн улуусу кандай болсо андан кийинкилер да ошого карап түздөнөт эмеспи. Эжем бизге үлгүлүү жолдун нугун салып баратат. Биздин адам болуп калыптануу процессиндеги  ийгиликтүү кадамдарыбыз мына ошол үлгүлүү жолдун таасиринен болуп жатат. Жаш кезибизде эле бизди ар дайым жакшы нерселерге баштачу. Азыр деле бир да жолу чарчап-чаалыгып, наалыганын, кейигенин көрбөдүм. Ар дайым апамдын ордун басып кучагын жайып тосуп алып, жаркылдап кайрат берип, кеӊешин айтып турат.

«Укук, демократия боюнча чоӊ тажрыйбаны эжемден алдым»

- Эжемдин илимдеги жараткан эмгектери эл турмушунда пайдаланылып, натыйжасы көрүнүп, мамлекеттик деӊгээлде бааланып келет. Алар боюнча илимдин академиктери кеп кылганда төбөм көккө жетип кубанып калам. Мен болсо бир тууганы катары ар дайым эжемдин адамдык сапатынын бийиктигин, айкөлдүгүн айтуудан тажабайм. Yй-бүлөдө мыкты кожойке, акылман аял жана акылдуу эне боло алды. Балдары мыкты тарбия алып, коомдун алдыӊкы инсандарынын катарынан орун алышты. Эжемдин кожойкелик сапатын көрүп апамды элестетем. Жаш кезибизде агам экөөбүздү апам менен атамдан калышпай тарбиялачу. Коомдук иштер, укук, демократия боюнча чоӊ тажрыйбаны да эжемден алдым. Коомдук иштерде, педагогдук кызматында, илимде, жетекчилик кызматында болобу жоопкерчиликти бек кармап, баарына жетишип келе жатат.

«Энергиясы ашып турганына таӊ калам жана сыймыктанам»

- Ош шаарында көптөгөн семинарлардын, иш чаралардын уюштуруучусу болду. Аялдарга таандык семинардын эжемсиз өткөнүн кезиктире элекмин. «Ак элечек» аялдар уюмунун төрайымы, ОшМУнун аялдар кеӊешинин, Ош облусунун тендер борборунун мүчөсү катары активдүү иштеп келет. Ушунун баарына, тактап айтканда, илим изилдөөгө, эне тарбиясына, үйдүн куту болууга, коомдук иштерге активдүү катышууга эжемдин энергиясы жетип турганына таӊ калам жана суктанам. Эжем биздин дөөлөтүбүз десем жаӊылышпайм.

Уулбү Каныбекова

 

 

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

«Этностордун ынтымагы маанилүү маселе»

Понедельник, 18 Ноябрь 2019 03:36 Автор Бекмурат
«Этностордун ынтымагы маанилүү маселе»

Этностор аралык мамилелер учурдун актуалдуу маселеси, мамлекеттик бийлик органдарынын ишмердигинин артыкчылык берилген батыттарынын   бири, ошол эле учурда өзгөчө этияттык менен мамиле жасоону талап кылган назик тема  экендиги белгилүү. Мына ушул багытта жүргүзүлүп жаткан иш-аракеттер, анын оош-кыйыштары жана проблемалары туурасында КРнын Өкмөтүнүн алдындагы Жергиликтүү өз алдынча башкаруу жана этностор аралык мамилелер боюнча мамлекеттик агенттиктин Ош шаарындагы коомдук кабылдаманын жооптуу катчысы, мамлекетик кызматтын 3-класстагы мамлекеттик кеӊешчиси  Н.Курмантаевди сөзгө тартып,  ой бөлүштүк.

-Нуралы Шакенович, сизди мамлекеттик кызматтарда узак иштеген тажрыйбалуу кызматкер, шаардын ачуу-таттуусун, жакшы- жаманын көрүп-билип, түздөн-түз аралашып жүргөн инсан катары жакшы билебиз. Жакындан бери Жергиликтүү өз алдынча башкаруу жана этностор аралык мамилелер боюнча мамлекеттик агенттигинин Ош шаарындагы коомдук кабылдаманын жооптуу катчысынын кызматында иштеп жатасыз. Соӊку мезгилдерде   «Этностор аралык мамилелер» деген түшүнүк эл арасында, басма сөз беттеринде, жеке мамилелерде байма-бай айтылып келе жатат. Эки ооз сөз менен бул түшүнүккө түшүндүрмө берип кетсеӊиз?

- «Этнос» деген сөз грек тилинен алынган түшүнүк. Адамдардын жалпылыгына, башкача айтканда, тилине, жашаган аймагына,   маданий жактан бирдейлигине, тарыхый салттарына карата «коом», «топ», «эл» деген эле маанини туюндурат. Бүгүнкү күндүн түшүнүгү менен алганда элдердин улутуна карата уюмдашкан  топтому десек да болот. Же болбосо элдердин тилине, маданиятына, келип чыгыш тарыхына жана кызыкчылыктарына карата уюмдашкан  тобу. 

Ал эми этностор аралык мамилелер деген түшүнүккө келе турган болсок, биз айтып жаткан элдердин топторунун     социалдык, экономикалык, маданий жана башка  кызыкчылыктарынан улам пайда болгон өз ара   байланыштарына негизделген мамилелер, ал мамилелерди жөнгө салууга багытталган иш-аракеттер  катары түшүнсөк болот. Эгерде Ош шаарынын мисалында ала турган болсок 80ге жакын улуттардын өкүлдөрүнөн турган  шаар калкы  орус, өзбек, казак, корей, түрк жана башка   этностук топторго биригишип, өздөрүнүн тарыхын, маданиятын, тилин, салт-санаасын өнүктүрүүнүн аракеттерин көрүп келе жатышкандыгы жалпыга маалым. Өз кезегинде этностук топторго биригүүнү коомдук-саясий түзүлүшкө залакасын тийгизе турган аракет же кандайдыр бир максатка карата бөлүнүү катары карабашыбыз керек. Тескерисинче, этностук топтордун түзүлүшү   элдердин биримдигин, ынтымагын бекемдөөгө,  өз тарыхын тереӊ билүүгө, эне тилин унутпоого, маданиятын өнүктүрүүгө негиз түзүп жаткандыгын  жокко чыгара албайбыз.  Ошондон улам өлкөбүздө этностор аралык мамилелерди ар тараптан өнүктүрүү маселеси мамлекеттик саясаттын артыкчылык берилген багыты болуп келе жаткандыгын баарыбыз жакшы билебиз.

-Этностор аралык мамилелер туурасында сөз болгондо жогоруда белгилеп кеткениӊиздей Ош шаарынын калкы көп улуттардын өкүлдөрүнөн тургандыгынан улам бул  маселенин актуалдуулугу  өзүнөн-өзү түшүнүктүү экендигин айтпай кетүүгө болбойт. Бул багытта коомдук кабылдаманын Ош шаарында уюштурулушу да жөн жеринен болбосо керек?

-Туура айтасыз. Этностор аралык мамилелер боюнча  коомдук кабылдаманын   Ош шаарында уюштурулушунун   зарылдыгы тарыхый зарылдыкка   байланыштуу экендиги талашсыз.  Өткөндүн ачуу сабактарынан улам этностор аралык мамилелерге байланышкан иштерди  туруктуу, таасирдүү жүргүзүү максатында    өлкөбүздүн  23    жарым этникалык   район-шаарларында, анын ичинде Ош шаарында коомдук кеӊештер      уюштурулуп, этностор аралык мамилелерди чыӊдоо, элдердин достугун бекемдөө,  карама-каршылыктардын алдын алуу, коомдук-саясий кырдаалга туруктуу мониторинг жүргүзүү жана тиешелүү сунуштарды иштеп чыгуу багытында       иштер  жүргүзүлүп келе жатат.

-Коомдук кабылдаманын курамына, ишмердигинин негизги багыттарына учкай токтоло кетсеӊиз?

-Коомдук кабылдаманын курамы 16 адамдан турат. Алар шаардыктарга таанымал, кадыр-барктуу, эл сөзүн уга турган инсандар. Ошондой эле коомдук кабылдаманын курамына Ош шаарынын мэриясынын сунушу менен этностор аралык мамилелерге байланышкан маселелер менен туруктуу иштешкен, дайыма кабары бар  муниципалдык башкармалыктардын башчылары  да киргизилди.   Жергиликтүү өз алдынча башкаруу иштери жана этностор аралык мамилелер боюнча мамлекеттик агенттигинин жана Ош шаарынын мэриясынын жетекчилиги  менен өзүнүн Жобосунун негизинде  Кыргыз Республикасынын күч түзүмдөрүнүн шаардык кызматтары, диний конфессиялар, коомдук уюмдар, эӊ башкысы шаар тургундары, өзгөчө Кыргызстан элдеринин ассамблеясынын Ош бөлүмү менен биргеликте тыгыз иш жүргүзөт.  Белгилеп кетүүчү жагдай, этностор аралык мамилелерди жөнгө салуу иштери жалпы мамлекеттик, жалпы элдик мүнөзгө ээ болушу керек деп эсептейбиз. Анткени, этностор аралык мамилелердин туруктуулугу, аны бекемдөөнүн аракети, жыйынтыгы, келечеги үй-бүлөдөн тартып бардык деӊгээлде маани бериле турган олуттуу маселе. Ошондуктан бул иште бир дагы адамдын бул мага тиешеси жок деген ойдон алыс болуп, четте турбашы керек.

- Күнүмдүк турмушубузда кезиге калып жүргөндөй эки этностун өкүлдөрүнүн өз ара болор-болбос   пикир келишпестигин улуттар аралык карама-каршылыкка байланыштыруунун аракеттери жок эмес экендиги боюнча    боюнча суроо салгым келет. Бул маселеге сиздин пикириӊиз?

-Жогоруда учкай айтып кеткендей  этностор аралык мамиле абдан назик маселе. Ошол эле учурда туруктуу,   мамлекеттин, жалпы элдин кызыкчылыгында    калыс иш жүргүзүүнү талап кылат. Туура, айрым учурларда   эки адамдын пикир келишпестигинен улам келип чыккан кайым айтышууну деле эки элдин, эки этностун ортосундагы карама-каршылыкка байланыштыруунун фактылары жок эмес. Мындай учурда ким болбосун   туура чечимге келишин каалар элек. Элдин ынтымагы, биримдиги биз үчүн өзгөчө маанилүү. Көп улуттуу эл мекендеген Кыргызстан үчүн этностор аралык мамиле чечүүчү фактор болуп эсептелет. Башкалар билбесе да биз мындай «сабакты» башыбыздан өткөргөндүгүбүз ар бир шаардыктын эсинде турушу зарыл.

Бир мисалга кайрылып кетейин. Май айынын башында Өзгөн шаарында жарандык активист, блогер тарабынан   мөөнөтү өтүп кеткен азык-түлүктү сатуунун айланасында массалык маалымат каражаттарында кандай гана пикирлер айтылбады. Ал тургай улуттар аралык мамилелерге  шек келтирген пикирлерге да жол берилип кетти. Чындыгында бул маселени, бул пикир келишпестикти эки элдин ортосундагы мамилелерге байланыштыруунун өзү караманча туура эмес. Мындай учурда буга окшогон калпыс пикирлерге жол бербешибиз керек.

Ушул жерден массалык маалымат каржаттарынын  этностор аралык мамилелерге доо кетирип, элдин ыркын бузууга жол ачып жаткан маалыматтарын кескин сындоого негиз бар. Биздин оюбузча ар бирибиз бул маселеге келгенде биринчи кезекте бүгүнкү күндү эле эмес, эртеӊкибизди, келечегибизди, элибиздин, мамлекетибиздин тагдырын ойлонушубуз абзел. 

-Сиздин жекече көз карашыӊызча этностор аралык мамилелердин келечегин кандай элестетсе болот?

-Элибизде «биздин келечегибиз биримдикте» деп айтылат. Калетсиз сөз. Мен шаардын тургуну катары ушул принциптемин. Мен Кыргызстандын келечегин, мамлекетибиздин өнүгүшүн этностордун  ынтымагысыз, биримдигисиз элестете албайм.

-Маегиӊиз үчүн рахмат. Коомдук кабылдаманын ишине ийгиликтерди каалайм.

Ж. Калыкова

 

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

Кальян кадимки тамекиден да зыян

Понедельник, 18 Ноябрь 2019 03:31 Автор Бекмурат
Кальян кадимки тамекиден да зыян

Акыркы жылдары Кыргызстанда модага, кээ бирөөлөр үчүн көнүмүш адатка айланган – кальян. Кальян бул- чылымды чыпкалап чегүүдө колдонулчу буюм. Анын зыяны тууралуу баары билгени менен кальян аркылуу чылым тартып, түтүн үйлөгөндөрдүн саны али күнгө чейин кыскарбай келүүдө. Ал тургай Кыргызстанда ага чектөө киргизүү тууралуу Жогорку Кеӊеште да козголгон. Бул темага кайрылып көрүүнү туура көрдүк.

Кайдан келген?

Көптөгөн версияларда кальян алгач Индияда (Пакистанга жакын райондо) пайда болгон. Кийинчерээк Персия жана Осмон империясына, кошуна батыш өлкөлөрүнө тарала баштаган. Кээ бир булактардын айтымында, кальян дарактын кесиндисинен, кокос жаӊгагынан, ашкабактан да жасалган.

“Биринчи жолу чеккенимде башым айланган”

Досторунан угуп барып тартып көргөн Соня (аты өзгөртүлдү) мектепте окуп жүргөндө эле бул тууралуу биле турганын айтты.

-Мен мектепте окуп жүргөндө көп жолу уккам. Курбу кыздарымдын кальянга болгон кызыгуусу күч болчу. Студент кезде курбу кыздарым менен барып чегип көргөм. Биринчи жолу чеккенимде башым айланган. Курбуларым кальян тартканда көздөрү кызаргансып, кареги чоӊоюп кете турганын айтышчу. Бирок, мен муну байкаган жокмун. Кыздардын кальян чеккендерин көргөндө менде да кызыгуу пайда болуп, мода сыяктуу көрүп баштагам. Айылда өскөн кыздардын кальян тууралуу ою таптакыр башка болушу мүмкүн. Кээ бир группалаш кыздарыма даамын татып көргөнүмү айтканда мен жөнүндө башкача ойдо болгонун аӊдадым. Аларды да чогуу барып, көӊүл ачып келүүгө чакырчумун, айрымдары барса, кээ бири зыянын айтып кетип калчу. Кийинчерээк эмнегедир кальянга болгон кызыгуум жоголду. Түтүнү башымды оорута турган болду. Зыянжактарыкадимкитамекидендакүчтүүэкенинбилебаштадым. Азыр бул зыяндуу нерседен алысмын. Досторум да чекпей калышты. Менимче, кальян убактылуу эле өзүн алаксытуу үчүн чегиле турган чылым окшойт.

Дагы бир атын ачыкка чыгаргысы келбеген жигит кальян чеккенине көп болгондугун жана азыр да тартаарын айтып өттү.

-Мен кальянды өтө деле олуттуу нерсе катары кабылдабайм. Болгону кээде бош убакытта эс алуу үчүн чегип коем. Достор менен чогулган жерге алганча барабыз же кальян борборлоруна барып чегебиз. Бул бизге кадимкидей эле көрүнүш. Өзүмдө өтө деле чоӊ өзгөрүү байкабадым. Баары мурдагыдай. Анын ден соолукка терс жактары тууралуу угуп калам. Бирок, көнүп калгандыктан ал нерсеге маани деле бербепмин. Азыр ойлонуп жатам. Балким, бир күнү бул адатты таштайм.

Медицинада

Адистердин айтымында, чөйчөктөн бир нече түтүк чыгып, соруучу тамекинин бул түрү жөнөкөй тамеки чегүүгө караганда ден соолукка он эсе көбүрөөк коркунуч туудурушу мүмкүн. Дүйнөлүк медицинада кальяндан кургак учук, өпкө, дем алуу органдарына байланыштуу ооруларды жуктуруучу жана козгоочу нерселер табылганы айтылат. Кальян жасап иштеген адамдар да кардарларга берерден мурун өздөрү да бир нече жолу чегип, даамын көрүшөт. Муну менен алар ден соолугун акчага алмаштырып жатканын өздөрү билсе да, жакшы акча төлөнгөндүгүнөн улам бул ишинен баш тарта алышпайт.

“Кардарлар арасында суроо-талап жогору”

Өз коноктору бар көӊүл ачуучу жердин ээси кальян сатыкта биринчи турган товар экенин белгиледи.

 -Көпчүлүк жаштар чогулган жерде сөзсүз түрдө буйрутма берилет. Биз да кардарлардын талаптарына жооп берүү үчүн анын түрлөрүн сунуштайбыз. Коноктор көбүнчө дарбыздын, кулпунайдын даамы менен жасалган кальянга басым жасашат. Тейлеген конокторубуздун 30 пайызын кыздар түзөт. Кыздар арасында да кальян чегүү кеӊири жайылган десек болот. Кальянга көнүп, адат кылгандар учурда жанына алып жүрүүгө ыӊгайлуу болгон “чөнтөк” кальянын колдонушууда.

Оморалиева Гүлзада, Ош облусттук ооруканасынын дарыгери:

“Чылым чегүү ракка алып келет”

-Биздин бөлүмдө дем алуу органдарынын сезгениши менен көпчүлүк бейтаптар дарыланышат. Ошондой эле өпкөнүн өнөкөт бүтөлмө дартына чалдыккандар да көп. Мунун негизги себеби чылым чегүү болуп эсептелет. Көбүнчө бул эркектерде катталат. Чылым чегүү бир эле өпкөгө таасир бербестен, бүт организмге таасирин тийгизет. Чылымдагы уулу кошулмалардын таасири астында ооз көӊдөйүнүн, өпкөнүн шишүүсүнө алып келет. Жүрөк, бөйрөк ооруларына да терс таасир тийгизет. Кан басымдын жогорулашына, ичеги-карын ооруларынын күчөшүнө жана анда жараларды пайда кылуучу таасирге ээ. Убагында дарыланбай жүрө берсе коркунучтуу рак оорусуна чейин жеткизет. Акыркы мезгилдерде чылым чегүү аялдар арасында, жаш кыздар арасында катталууда. Мындай көрүнүш болочок энелер үчүн абдан ойлонто турчу нерсе. Анткени, көкүрөк бездеринин рак ооруларын чакырат. Бир гана аялдарда эмес, эркектер арасында да тукумсуздукка алып келет. Тактап айтканда, 40 пайыз жүрөк оорулар, өпкөнүн өнөкөт бүтөлмө дарты 80 пайызга чейин чылым чегүүдөн болот. Өпкө оорусунун 90% ушул чылым чегүүнүн таасири астында пайда болгон оорулар. Акыркы мезгилде кальян колдонгондор да көп кездешүүдө. Кээ бирлери туура эмес түшүнүктө болушат экен, “чылым чегүүгө караганда азыраак зыян” деп. Бирок, анын деле тескери жагы күчтүү. Дозасы көп деп айтсак болот. Бир гана түтүнү сыртка чыкпаганы менен түздөн-түз дем алуу органдарына түшөт. Баса белгилеп айта кетчү нерсе, бир гана жолу кальян алган адам бир куту тамеки чеккенге барабар. Дүйнөлүк медициналык коомдо айтылып келе жатат. Кальянда оор металлдардын туздары көп, көмүртек кычкылы жана башка кошулмалар көп колдонулгандыктан  рак ооруларынын жаралышында чоӊ рол ойнойт. Жаштар арасында көп колдонулуп жатканы бизди тынчсыздандырат. Кальян да, тамеки да адамды психологиялык жактан көз каранды кылып коет. Курамындагы никотин уулуу заттардын катарына кирет. Мындай организмге зыяндуу заттар менен күрөшүүдө бардык тараптын салымы болушу зарыл. Массалык маалымат каражаттары көбүрөөк зыяны тууралуу чагылдырып коомго, адамдарга жеткирип турса, чылым чеккендердин көрсөткүчү кыскарып, кийинки  муунга сабак болот деген ойдомун. Коомдук жайларда түрдүү плакаттар менен адамдардын аӊ сезимине жеткире алсак, ошондо биз күрөшө алабыз.

Дагы айта кетчү нерсе, эгер кимде ким чылымга болгон көз карандылыгын таштагысы келсе, бизге кайрылса болот. Кабыл алуу бөлүмүндө саат 8:30дан баштап маалымат алышса болот. Телефон аркылуу да кеӊештерди беребиз. Атайын борбор бар. Кайрылган жарандарга жардам берүүгө даярбыз.

Эскертүү: Тамеки чегүү сиздин ден соолугуӊузга зыян!

Жумагүл Кочкорбай кызы

 

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

Калктын аярлуу катмарына жеӊилдиктер күчөйт

Понедельник, 04 Ноябрь 2019 04:49 Автор Бекмурат
Калктын аярлуу катмарына жеӊилдиктер күчөйт

Ош шаарынын мэриясы мамлекеттик социалдык заказдын алкагында, шаардагы турмуштук оор кырдаалда калган улгайган жарандарга социалдык талондор аркылуу төлөнүүчү мончолордун жана чачтарач кызмат көрсөтүүлөрү башталганын жарыялайт. Жана башка колдоого алынган долбоорлорго төмөндө кеӊири токтолобуз.

Ош шаардык социалдык өнүгүү башкармалыгынын башчысы Куттубек Абдуллаев:

“ Турмуш-шарты оор, пенсиясы 6 миӊден төмөн пенсионерлерге бекер чачтарач, мончо кызматы уюштурулууда”

-Бүгүнкү күндө Ош шаардык мэриясы тарабынан турмуш шарты оор, муктаж болгон пенсия жашындагы, пенсиянын көлөмү 6 миӊден төмөн болгон өтө жакыр адамдарыбызга, атайын социалдык кызмат көрсөтүүлөр уюштурулду. Бул негизинен шаарда жашаган, муктаж жарандарга, бекер чачтарач жана мончо кызматы 2019-жылдын октябрь айынан пилоттук долбоор болуп ишке кирди жана мэриянын жергиликтүү эсебинен каржыланат. Ал жакта муктаж болгон жарандарды, муниципалдык аймактык башкармалыктар менен биргеликте социалдык кызматкерлер муктаждыгын аныктап чыгып, мэрия тарабынан конкурстан өткөн мончолорго, чачтарач каналарга жолдомо берилип, талондун негизинде барышып, бекер кызматтарды алышса болот. Шаар боюнча  26 миӊден ашуун пенсия алган биздин жарандар бар. Анын ичинен 6 миӊге жакыны ден соолугуна байланыштуу мүмкүнчүлүгү чектелген пенсия алуучулар. Ошондой эле бизде 167 жалгыз бой кароосуз калган карыялар катталган.  Жалгыз бой карыяларга биздин кызматкерлер бекитилген графиктин негизинде үйлөрүнө барып социалдык кызмат көрсөтүп келишет. Андан сырткары мэрия тарабынан пилоттук долбоор болуп ишке кирген социалдык кызмат да  кошумча ошол карыяларга көрсөтүлөт.

Ош шаардык мэриясынын социалдык өнүгүү бөлүмүнүн жетектөөчү адиси Максатбек Орозалиев:

“ Мамлекеттик социалдык буйруктун 3 түрү менен теӊ иштөөдөбүз”

-Ош шаардык мэриясынын мамлекеттик социалдык буйрук программасынын коомдук пайдалуу долбоорун ишке ашыруу боюнча коомдук уюмдар арасында сынак жарыяланган. Мында жалпысынан төрт багыт камтылган:

• Эмгек миграциясында жүргөн ата-энелердин балдары менен иштешүү;

• үй-бүлөлүк зомбулукка кабылган аялдарды колдоо;

• Ден соолугунан мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды эрте аныктоо;

• Туруктуу жашоочу жайы жок жарандарды социалдаштыруу;

Ош шаарынын мэриясындагы гранттык комиссия тарабынан төрт уюмдун жогорудагы долбоорлору жактырылды. Жалпысынан тогуз коомдук уюм сынакка катышкан. Ошолордун ичинен бул төрт долбоор иргелип алынды. Комиссиянын курамында мамлекеттик муниципалдык мекемелердеги кызматкерлерден сырткары жарандык коомдун да беш өкүлү болду.

Биринчи, эмгек мигрантардын балдары менен иштөөдө 200 миӊ сом каралды. Долбоорду ишке ашыруу милдетин Калктын аярлуу катмарын колдоо жана өнүктүрүү коомдук фонду өз жоопкерчилигине алды. Мурдатан министрликтин социалдык буйруктарын ишке ашырууда тажрыйбасы бар коом десек болот. Жетекчиси Эшмуратова Зейнеп Тажиевнада эксперт катары көп жылдан бери социалдык тармакта иштеп, өз салымын кошуп келүүдө.

Yй-бүлөлүк зомбулуктан жабыр тарткан аялдар менен иш алып барууга 300 миӊ сом бөлүнүп,  “Ак жүрөк” кризисттик борборуна жүктөлдү. Ал эми ден соолугунан мүмкүнчүлүгү чектелген балдар менен “Кол табы” коомдук фонду, жетекчиси Сагынбаева Суусар Акимовна иштешет. Акимовна да саламаттыкты сактоо тармагында иштеп келет. Төртүнчү, туруктуу жашоочу жайы жок жарандарды социалдаштыруу долбоорун жүзөгө ашыруу “Мусада” коомдук фондуна ыйгарылды. Коомдук уюм буга чейин да мындай социалдык буйруктарды аткарууда тажрыйбасы бар. Фондго 100 миӊ сом өлчөмүндө каражат бөлүндү.

Мамлекеттик социалдык буйрук боюнча мыйзам кабыл алынгандан тартып, шаардык мэрияга социалдык көйгөйлүү маселелерди чечүүдө, эгерде маселелер мэриянын компетенциясына кирген болсо, атайын каражат бөлүнүп, коомдук пайдалуу долбоор катары иш жүзүнө ашырууга жол ачылды. 

Буга чейин мэрия тарабынан атайын эксперттер аркылуу көйгөйлүү маселелерге изилдөө жүргүзүлгөн. Көптөгөн көйгөйлөрдүн ичинен жогорку төрт багыт абдан орчундуу деп табылган. Ошондой эле бул маселелерди коомдук уюмдардын жардамы менен ишке ашырууга мүмкүн деген эксперттердин, юристтердин сунушуна таянып кабыл алынган.

Долбоорду аткарууда график боюнча мониторинг жүргүзүлөт. Жыйынтык, бюджеттик отчет тууралуу маалыматтар шаардык мэрияга тапшырылат.  Программа 2019-2020-жылдарга карата түзүлгөн. Кийинки жылы да шаардык Кеӊеш бюджетин бекитип берсе, конкурс жарыяланып, аткарылат.

  Мамлекеттик социалдык буйрукту ишке ашыруунун үч түрү бар. Алар мамлекеттик сатып алуу, социалдык коомдук пайдалуу долбоорлорду мамлекеттик каржылоо жана социалдык кызматтарды социалдык талондор аркылуу берүү. Бул үчүнчүсү жаӊы түрү. Социалдык талонду берүү менен турмуштук оор кырдаалдагы улгайган жарандарга акысыз мончо жана чачтарач кызматтарын колдоно алышат. Мындан тышкары да шаарыбыздагы пенсионерлерге колдоолор бар. Пенсиянын өлчөмү 6000 сомго чейинки жарандарга, мүмкүнчүлүгү чектелгендерге тиш протездөө жеӊилдиги каралган. Андан тышкары группадагылар  менен 18 жашка чейинки мүмкүнчүлүгү чектелген адамдарга да эгер алган пенсиясы 6 миӊге чейин болсо, жылына бир жолу 700 сомдук дары-дармек берилет. Ошондой эле пенсионерлерибиз коомдук транспортто карточка алып акысыз жүрө алышат. Мына ушул сыяктуу социалдык колдоолор көрсөтүлүүдө.

Социалдык талонду кантип алса болот?

Турмуштук оор кырдаалга кабылган улгайган жарандар жашаган жери боюнча Ош шаарынын муниципалдык аймактык башкармалыктарына (МАБ) жана Ош шаардык эмгек жана социалдык өнүгүү башкармалыгына чачтарач жана мончо кызматтарын пайдалануу үчүн социалдык талонду алууга жазуу түрүндө арыз менен кайрылышса болот. Арызга арыз берүүчүнүн социалдык кызмат көрсөтүүнү алууга укугун ырастаган төмөндөгү документтерди тиркөөсү зарыл:

1) арыз ээсинин паспортунун көчүрмөсү;

2) кызмат көрсөтүүнү алуучунун паспортунун көчүрмөсү (эгерде социалдык кызмат көрсөтүүнү алуучу арыз берүүчү болуп эсептелбесе);

3) социалдык кызмат көрсөтүүлөрдү алуу укугун ырастаган документтер (Ош шаардык эмгек жана социалдык өнүгүү башкармалыгынан жана муниципалдык аймактык башкармалыктан маалымкат).

Социалдык талондорду берүү же берүүдөн баш тартуу жөнүндө чечимди Ош шаардык эмгек жана социалдык өнүгүү башкармалыгы жана муниципалдык аймактык башкармалыктар кабыл алышат жана арыз ээсине маалымдайт.

Социалдык талон менен бирге социалдык кызмат алуучуларга социалдык кызматты ала турган мончолордун жана чачтарачканалардын тизмеси берилет. Социалдык талон алган улгайган жарандар көрсөтүлгөн мөөнөттүн ичинде өз тандоосу боюнча кызмат берүүчүлөрдүн тизмесиндеги мончо же чачтарачканага барып акы төлөө катары социалдык талонду берип кызматтан пайдаланууга укуктуу. Социалдык талондор аркылуу кызматтарды көрсөтүү бир жолку мүнөздө болот (бир социалдык талон бир кызматка). Эгерде берилген социалдык талонду социалдык кызматты алуучу жаран социалдык кызматты алуу үчүн үчүнчү жактарга (башка адамга) бергендиги аныкталган учурда ал талон жараксыз деп эсептелет.

Улгайган жарандар социалдык талонду пайдаланууда көйгөй келип чыккан учурда Ош шаарынын мэриясынын тийиштүү бөлүмүнө чалыныздар. Тел: 03222 2-32-55

Дарика Асылбекова, «Ак жүрөк» кризисттик борборунун жетекчиси:

“Биздин башкы максатыбыз - үй-бүлөнү сактап калуу”

-Бизге акыркы мезгилде  мамлекеттик деӊгээлде колдоолор болуп жатат.  Yй-бүлөлүк зордук-зомбулукка кабылган аялдар менен 18 жылдан бери иштешип келе жатабыз. Алардын жаш-карысына, социалдык абалына, статусуна карабай бирдей мамиле кылып, колдон келген жардамыбызды берип келүүдөбүз. Бул жумушубузду түшүнүп, колдоо көрсөтүп жаткан өзгөчө Ош шаардык мэриясына, облустук администрациясына жана эмгек жана социалдык коргоо министрлигине абдан ыраазычылык билдирип жүрөбүз. Буга чейин кичинекей команда болуп, акча болсо да, болбосо да иштеп келдик. Болбой калган учурда өз чөнтөгүбүздөн чыгарып ишибизди токтоткон жокпуз. Эч качан акчаны карап, бизге кайрылган адамдарга жардам көрсөтпөй калган учурубуз болгон жок. Дайыма жардам колун сунуп келдик. Кыз-келиндерге моралдык колдоо көрсөтүп, жакшы сөздөр менен көӊүлүн көтөрөбүз.

Жакында Ош шаардык мэриясы мамлекеттик социалдык буйрук боюнча бизди колдоп, түздөн-түз азыр мэрия каржылап атат. Январь айына чейин бул долбоор уланат. Программа боюнча биз 50дөн  ашык  үй-бүлө менен сүйлөшүү жүргүзүшүбүз керек болчу. Учурда биз 40тан ашык үй-бүлөнүн көйгөйүн, зарылчыктарын анализдеп, баарлашып биле алдык.

Ошондой эле үй-бүлөлүк ынтымакты бекемдөө максатында мэрия менен биргеликте 40 жаштан 60 жашка чейинки түгөйлөрдүн арасында "Эӊ мыкты үй-бүлө" сынагын өткөрдүк. Турмуштун түрдүү оош-кыйыштарын көргөн, алардан жаштар үлгү ала турган жуптар катышты десек болот.

Биздин негизги үч функциябыз бар. Биринчиси, бизге ар кандай зордук-зомбулукка кабылган аялдар, кары-картаӊдар кайрылат эмеспи. Мына ошол жарандарга психологиялык жардам берүү эӊ башкы орунда турат. Андан кийин юридикалык жактан да колдоо көрсөтүү керек болгон учурлар кездешет. Мисалы, балдарын ала албай калган энелерге консультация берилет, сотко өткөн кезде юристтин кызматы керектелет. Yчүнчүсү , билими жок кыз-келиндерге атайын кесиптик билим берүү. Бул жерде тигүүчүлүктү, ашпозчулукту,  чачтарач жана башка түрдүү кесиптерди үйрөнө алышат. Мындай окутуулар кыз-келиндердин турмушта өз нанын таап кетишине чоӊ көпүрө болот.

«Ак жүрөк» кризисттик борборуна зомбулук көрүп, үйүнөн качып чыккан аялдар кайрылат, аларды маселеси чечилгенче атайын жатаканага жайгаштырабыз. Ал жерде тамак-аш да берилет. Жеткиликтүү шарт бар.

Биздин башкы максатыбыз - үй-бүлөнү сактап калуу. Биринчи кадамыбыз, чыр-чатак болгон үй-бүлөнү элдештирүү болот.  2018-жылдын жыйынтыгында элүүдөй үй-бүлөнү бузулуу  коркунучунан сактап кала алдык. Дагы да мындай иштер уланат.

Жумагүл Кочкорбай кызы

 

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

Өлкөдө ундун баасы өстү

Понедельник, 04 Ноябрь 2019 04:48 Автор Бекмурат
Өлкөдө ундун баасы өстү

Баанын өсүшү боюнча Өкмөттүн аппаратынын маалыматтык камсыздоо бөлүмү төмөндөгүлөрдү билдирди:

-2018-жылдын 1-октябрында республика боюнча 1-сорттогу 1 килограмм ундун баасы орто эсеп менен 23,7 сомду түзгөн. Учурда 2019-жылдын октябрь айында республика боюнча 1-сорттогу 1 килограмм ундун наркы орто эсеп менен 28,1 сомду түзүүдө. Ошентип, бир жылдын ичинде биринчи сорттогу 1 килограмм ундун чекене баасы 18,4% га жогорулады.

2018-жылдын октябрь айында республика боюнча 2-сорттогу 1 килограмм ундун баасы орто эсеп менен 17,7 сомду түзгөн.Учурда 2019-жылдын октябрь айында республика боюнча экинчи сорттогу 1 килограмм ундун наркы орто эсеп менен 20,3 сомду түзүүдө. Ошентип, бир жылдын ичинде 2-сорттогу 1 килограмм ундун чекене баасы 14,8% га жогорулады.

Баага карата жүргүзүлгөн анализ ундун чекене баасы эки эсе жогорулады деген маалымат чындыкка дал келбешин күбөлөндүрөт.

Мындан тышкары, басма сөз кызматтарынан Кыргызстандын аймактары боюнча ар кайсы сорттогу 50 килограмм ундун баасын да келтиришти.

Унга болгон баанын көтөрүлүшүнө эмне түрткү болуп жаткандыгы тууралуу экономика илимдеринин кандидаты, доцент Эрлан Камалов ой бөлүштү:

«Буудай өндүрүү төмөндөп кеткени башкы себеп»

-Азыркы учурда ундун баасынын көтөрүлүп кетишинин негизги себеби, өлкөдө буудай өндүрүү абдан төмөндөп кеткендигинен улам болууда. Бизде акыркы мезгилде буудайды өзүбүздө жетиштүү деӊгээлде өндүрбөй калганыбызга байланыштуу кыскарып, дээрлик жокко эсе болуп кетүүдө. Көбүнчө ун өлкөгө Казакстандан алынып келинет. Быйыл коӊшу өлкөдө да буудай аз өлчөмдө өндүрүлүп, түздөн-түз буудайдын, ундун баасынын жогорулашына таасирин тийгизди. Кыргызстандагы ун комбинаттары негизинен Казакстандан буудай ташып, ун чыгарышат. Фискалдык саясатта айта турган болсок, ун, буудай ташып келүүдө эч кандай салык дагы, бажы пошлинасы да өзгөргөн жок. Буга негизинен Казакстандагы түшүмдүн начар болгондугу себеп болууда. Андан сырткары, кандайдыр бир жасалма ызы-чуу чыгаруу же болбосо “базардагы дүрбөлөӊ” деп коет, ошол нерсени шылтоо кылып баа кошуу да кездешүүсү мүмкүн. Ошондуктан монополияга каршы комитети Айыл чарба министрлиги менен биргеликте тыгыз саясат алып барыш керек. Ар бир ун саткан сатуучу, фирмаларды тыкыр текшерүүсү зарыл. Кыргызстан боюнча ала турган болсок, башка региондорго салыштырмалуу Ош облусунда ундун баасы кескин өстү. Менимче, бул жерде мамлекеттик органдар да иш жүргүзүүсү абзел. Экинчиден, мунун себептерин элге ачык айтып, түшүндүргөн жакшы. Анткени рыноктогу сатуучулар, оюнчулар продукцияларын кымбат сатуу максатында“кышка барганда ундун баасы 2 миӊге барат, эки эсе өсөт” жана башка ушул сыяктуу сөздөрдү таркатып, ошонун негизинде бааны өзүнө ыӊгайлуу кылып көтөрүп алышы ыктымал. Жогоруда келтирилген мисалдарга каршы облусттук админстрация, мэрия, айыл өкмөттөр калкка түшүндүрүү иштерин жүргүзгөнү оӊ. Мамлекеттик резервтер кампасында сакталган буудайдын көлөмү менен өлкөдөгү баанын өсүшүн бир жөнгө салса болот. Мамлекетте сөзсүз түрдө буудайдын запасы сакталат. Ун адам жашоосундагы негизги продукт болуп эсептелгендиктен, маселени жөнгө салбасак тамак-аш коопсуздугуна чоӊ сокку болот. Андан кийин ар түрдүү социалдык көйгөйлөрдү жаратышы мүмкүн. Биздин рациондо ундан жасалган тамак-аш бир кыйла көп бөлүгүн түзгөндүгүнө байланыштуу түз эле керектөөчүлөрдүн кирешесине таасир этет. Учурда эмгек акыны, пенсия, жөлөк пулдарды көтөрүү боюнча жасалып аткан иштерди жокко чыгарууга алып келүү ыктымалдуулугу жогору. Бул нерселерди алдын алуу үчүн бааны ооздуктоо, турукташтыруу саясатын жүргүзүү абдан маанилүү. 

Буудайды өндүрүү өлкөдө азайып кетишинин бир себеби, биздин ата мекендик өндүрүүчүлөр коӊшу мамлекеттин ун өндүрүүчүлөрүнүн алдында атаандаштыкка туруштук бере алган жок. Казакстанда өндүрүлгөн буудай, бизде өндүрүлгөн буудайга салыштырмалуу бир канча сапаттуу жана жеткиликтүү баада. Канча алыс жолдон ташылып келинсе да баасы эл көтөрө ала турган баадан өзгөргөн жок. Экинчи жагынан караганда импортту чектеп, өзүбүздүн ун өндүрүүчүлөрдү колдоо саясатын жүргүзө турган болсок, анда баанын мындан да жогорулашы күтүлөт. Yчүнчү тарабынан ЕАЭСте Казакстан менен бирге болгондуктан, алардын импортуна чектөө кое албайбыз. Тоскоолдук кылуунун бир эле жолу бажы пошлинасын көтөрүп коюш керек. Ошондо ал жактан ун, буудай кымбат келет дагы, мамлекеттеги өндүрүүчүлөрдүн продукциясын сатып алганга шарт түзүлөт. Бирок, ошол эле учурда бажы салыгын көтөрүү ата мекендик өндүрүүчүлөрдүн ишин жакшыртканы менен сатып алууда баасы карапайым элдин чөнтөгүнө туура келбей калат. Анда баалардын көтөрүлүшүнө малекет өзү дагы шарт түзүп берип калат. Ата мекендик өндүрүүчүлөрдү колдоодо, аларга жеӊилдетилген насыяларды берүү же Казакстандагы буудай өндүрүүчүлөр менен сатып алуу, же кандайдыр салыктык жеӊилдетүүлөрдү берүү келишимдери аркылуу иш жүргүзсө болот.

-Казакстан менен жылына  буудайды же унду кайсы бир өлчөмдө өлкөгө импорт кылуу боюнча келишим түзсө болобу?

-Болот, импорттук жана экспорттук квоталар деген бар. Күн мурунтан бардык нерсени пландаштырып, фьючердик келишим түзсө болот. Контракттын негизинде алар баа көтөрүлүп, төмөндөп кеткендигине карабай келишим түзүлгөн мамлекет контракта көрсөтүлгөн баада, өлчөмдө кандай продукция болбосун жеткирүүгө милдеттендирилет. Азыр канчалык деӊгээлде мындай келишим барбы айта албайбыз. Мисалы, азыр Россиядан күйүүчү майларды сатып жаткандай эле, Казакстандан ун, буудай аларыбыз бегилүү болуп жаткандан кийин мындай келишимге баруубуз зарыл.

«Бир мүшөк унга 150-300 сомдон кошулууда»

Сатуучу Нурлан Касымбеков килограммына алганда ар бир сорттогу унга 4 сомдон кошулганын кошумчалайт:

-Мурда биринчи сорт мүшөгүнө1200 дөн келген ундар азыр 1480 сомдон келүүдө. Жогорку сорттогу ундар 1650-1700сомдон келсе, учурда 2000 сомго көтөрүлдү. Казакстандан келген ундардын жакшы сортторуна 300 сомдон, орточосуна 150-200 сомдон кошулууда. Килограммына алганда бардык сортуна 4 сомдон кошулду.

Жергиликтүү өндүрүшчүлөрдөн чыккан ундун да баасы көтөрүлгөнүн белгилеген сатуучу Орозали уулу Абдулла төмөнкүлөргө токтолду:

-Жергиликтүү ундарды буга чейин кабын 1100 сомдон алган болсок, учурда 1300гө чыкты. Казакстандагы буудайдын аз өндүрүлгөндүгүнөн улам биздин өндүрүшчүлөргө да таасирин тийгизип, баанын өсүшүнө алып келди. Ал жактан чыккан унга 50 сом кошулуп, Ошко келгенче баасы 300 сомго өсүүдө. Бизге импорт болгон коӊшу мамлекеттин унунун сапаты жакшы болгондугунан суроо-талап жогору.

Жумагүл Кочкорбай кызы

 

Жарыяланган категория Макалалар
Add new comment
Подробнее ...

Подробнее ...

Жаштар комитети - мамлекеттик кадр даярдоочу институт

Жаштар комитети - мамлекеттик кадр даярдоочу институт

“Сөөк жуткан баланы 10 күн башка дартка каршы дарылашыптыр”

“Сөөк жуткан баланы 10 күн башка дартка каршы дарылашыптыр”

7-НОЯБРЬ - КЫРГЫЗСТАНДА ТАРЫХ ЖАНА АТА-БАБАЛАРДЫ ЭСКЕРҮҮ КҮНҮ

7-НОЯБРЬ - КЫРГЫЗСТАНДА ТАРЫХ ЖАНА АТА-БАБАЛАРДЫ ЭСКЕРҮҮ КҮНҮ

ОГПИ ТАРЫХЫНДАГЫ АЛТЫН ТАМГА, БЕДЕЛДYY ИНСАН БЕЙНЕСИ

ОГПИ ТАРЫХЫНДАГЫ АЛТЫН ТАМГА, БЕДЕЛДYY ИНСАН БЕЙНЕСИ
  • В начало
  • Назад
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7
  • 8
  • 9
  • 10
  • Вперёд
  • В конец
Страница 1 из 79

Дайджест---------------------------------

Подписаться на эту RSS-ленту
ЖЕР ТИТИРӨӨ КАЙСЫЛ АЙМАКТАРДА, КАНЧА БАЛЛГА ЖЕТТИ
ЖЕР ТИТИРӨӨ КАЙСЫЛ АЙМАКТАРДА, КАНЧА БАЛЛГА ЖЕТТИ
Среда, 18 Ноябрь 2015
Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академиясынын Сейсмология институтунун маалыматы боюнча 2015-жылдын 17-ноябрында саат 23:29да Ош облусунун Кара-Суу районунда эпицентрде 7 балл…
  • Кызыктуу маалыматтар
    Кызыктуу маалыматтар
    Понедельник, 01 Февраль 2016

Спорт

Аброр Хакимов, спортчу: «Чыныгы спортчу көчөдө күч колдонбойт»
Аброр Хакимов, спортчу: «Чыныгы спортчу көчөдө күч колдонбойт»
22 жаштагы спортчу Аброр Хакимов Босния и Герцеговина Республиканынын Сараево…

Маданият

Легендарлуу «Кыз- Бурак» тобуна 40 жыл
Легендарлуу «Кыз- Бурак» тобуна 40 жыл
40 жыл ичиндеги 330дан ашуун кызды тарбиялаган Гүлшайыр Садыбакасова… Өчпөгөн…

Интервьюлар---------------------------

Подписаться на эту RSS-ленту
Күйөөмө кредит алып берсем төлөбөй койду
Күйөөмө кредит алып берсем төлөбөй койду
Понедельник, 09 Сентябрь 2019
Эл арасында көмүскөдө калган көйгөйлөр көп экенин дал ушул «Юристтен кеӊеш» рубрикабызга келип түшкөн суроолордон улам билүүгө болот. Эгер сизде…
  • Сухбатила Мирзаев, Ош шаардык Кеӊешинин депутаты:  «Кыргызстанды эч бир өлкөгө салыштырбайм»
    Сухбатила Мирзаев, Ош шаардык Кеӊешинин депутаты: «Кыргызстанды эч бир өлкөгө салыштырбайм»
    Понедельник, 02 Сентябрь 2019
  • Гүлмира Турдубаева, Ош шаардык Кеӊешинин депутаты:  «Кыргызстандын эӊ чоӊ байлыгы - эл»
    Гүлмира Турдубаева, Ош шаардык Кеӊешинин депутаты: «Кыргызстандын эӊ чоӊ байлыгы - эл»
    Понедельник, 02 Сентябрь 2019

Архив

« Декабрь 2019 »
Пн Вт Ср Чт Пт Сб Вс
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30 31          

Сурамжылоо-----------------------

Ош шаарынын тазалыгына кандай баа бересиз?

Эң сонун - 47.4%
Жакшы - 18.4%
Орто - 13.2%
Начар - 18.4%

Добуштардын саны:: 38
Сурамжылоого добуш берүү аяктады в: Июль 13, 2016

Билим берүү-----------------------

Подписаться на эту RSS-ленту
Доор жана басма сөз
Понедельник, 16 Ноябрь 2015
Азыркы доордо басма сөз, жалпы эле массалык маалымат каражаттарысыз жашоону дүйнөнүн бир да өлкөсүнүн мисалында элестетүүгө таптакыр мүмкүн эмес. Жан…
  • ОГПИ 90 жашта
    ОГПИ 90 жашта
    Понедельник, 23 Ноябрь 2015
  • “Кырк жылдык студенттик сезимдер азыр да өчө элек”
    “Кырк жылдык студенттик сезимдер азыр да өчө элек”
    Понедельник, 23 Ноябрь 2015
  • Көп окулганы
  • Тегдер
  • Жорумдар
  • ЧЫҢГЫЗ АЙТМАТОВДУН ААЛАМЫ
    ЧЫҢГЫЗ АЙТМАТОВДУН ААЛАМЫ
    Понедельник, 12 Декабрь 2016
  • Сарык оорусу
    Сарык оорусу
    Понедельник, 11 Сентябрь 2017
  • ФУТБОЛ академиясы ачылды
    ФУТБОЛ академиясы ачылды
    Понедельник, 16 Октябрь 2017
Бекмурат Ош жаз жер титироо орозбек спорт тамашоу токтогул универсал эне
  • MichaelLOn
    гидра com - зеркало hydra, hydraruzxpnew4a f

    Толугу менен...

     
  • KennethDiatt
    гидра - Hydra отзывы, ссылка hydra

    Толугу менен...

     
  • RobertDat
    гидра интернет магазин - hydraruzxpnew4a f, зеркало hydra

    Толугу менен...

     
  • rardPak
    hi :) bross :)

    Толугу менен...

     
  • Мураталы
    Мен Мураталы энурез оруйм кенеш берсездер канча жыл кетет дарыланганга 0705738140

    Толугу менен...

Ош шамы коомдук-саясий гезити

  • Негизги бет
  • Жаңылыктар
  • Макалалар
  • Ош шаары
  • Саясат
  • Интервью
  • Дайджест
  • Билим берүү
  • Спорт
  • Маданият
  • Дүйнө
Copyright 2015 by. All rights Reserved