Жыл башында Ош облустар аралык балдар клиникалык ооруканасына жаңы медициналык аппараттар келди. Быйылкы жылды өлкө башчыбыз балдарды коргоо жылы деп жарыялаганы да жөндүү  экенин белгилеген оорукана кызматкери жаңы аппараттар менен тааныштырды.

Жыргалбек Кадыров, директордун уюштуруу-усулдар иштери боюнча орун басары:

«14 жаңы медициналык аппаратка ээ болдук»

- Биздин оорукана былтыркы жылга коюлган пландын баарын аткарылышына натыйжалуу аракеттерди жасадык. Алардын бири – оорукананын материалдык-техникалык базасын жакшыртуу эле. Жыл баштап эле бир топ медициналык аппараттарды алууга жетиштик. Алдыда дагы жаңы аппараттардын келүүсү күтүлүүдө. Ал эми учурда жаңы келип, пайдаланууга берилген жаңы аппараттардын саны 14. Мунун баарын бизге бөлүнгөн руспубликалык бюджеттен, оорукананын өзүнүн атайын эсебинен, милдеттүү медициналык камсыздандыруу фонду тарабынан бөлүнгөн каражатты үнөмдөлгөн суммадан сатып алдык. Балдарды жүрөк кан тамырынын тубаса кемтигин аныктоочу УЗИдоплеграфия аппаратын алдык. Жаңы төрөлгөн баладан баштан 18 жашка чейинки балдардын баарын ушул аппарат менен изилдөөдөн өткөрүүгө мүмкүнчүлүк түзүлдү. Андан сырткары операциялык блокко, операциядан кийинки жасалма дем алдыруучу тритон деп аталган аппарат алынды. Бул аппарат кошумча наркоздун тереңдигинин деңгээлин да аныктайт. Хирургиялык аппараттардын көпчүлүгү жаңыланды. Ири жана майда деп бөлүнгөн жабдыктардын баары алмашылды. Булардан тышкары фотоэлектроколориметр, термостат, монитор сыяктуу да өтө керектүү аппараттар келди. Эң негизгиси лор бөлүмүнө да бир топ жабдыктарды алдык. Эскирген бүт инструменттер жаңыланды. Дагы бир белгилеп өтүүчү нерсе урологиялык ооруларды аныктоочу аппарат келди. Медицинада цистоуретроскопия  деп аталат Мунун жардамы менен органдагы ташты аныктоого жана гематурия деп коебуз, заарага кан, ириң кошо чыккан мезгилде диагноз жүргүзүүгө болот. Ушул эле аппарат менен бир топ дарылоо ыкмаларын жүргүзсөк болот, башкача айтканда, эч кандай операция жасабай туруп бейтапка жардам бере алабыз. Мындан сырткары бейтаптар үчүн монитор алынды, ар бир бейтаптын шкалаларын, параметрлерин көрсөтүп турат.

«7 миллион сомго жакын акча каражат жумшалды»

- Аппараттарга кеткен чыгым бюджеттен үнөмдөлгөн акчалар болчу. Жылпысынан 7 миллион сомго жакын акча жумшалды. Бардыгы мыйзам чегинде, тендердин, конкурстун негизинде сатылып алынды. Ал эми эл аралык уюмдардан жардам иретинде келген аппараттардын суммасы бизге белгисиз. Буюрса, мындан да сапаттуу, заманбап үлгүдөгү аппараттар келет. 2020-жылды жалпы ооруканын материалдык, техникалык базасын жакшыртууга арнайбыз. Мындан сырткары жаңы келген аппараттар менен иштөөнү чыңдоо үчүн дарыгерлерибиз чет өлкөдө окутунууну пландап жатабыз. Себеби, медицина күндөн-күнгө жаңыланууда, жаңы ыкмалар, жаңы технологиялар чыгууда. Анын агымы менен кошо кетүү үчүн дарыгерлер тынбай билим алып, тажрыйба алмашып туруулары зарыл.

«Аппараттын сапаты биринчи орунга коюлат»

- Аппараттарды ар өлкөдөн алып келебиз. Эң биринчи кезекте сапатына маани беребиз. Орусия, Германия, Япония, Кытай өлкөлөрүнөн келет. Атайын түзүлгөн комиссиянын текшерүүсүнөн өтүп анан алынат. Биз кандай техникалык талапты берген болсок, ошого карап буюртма алышат. Алдын ала сунуштарын берет. Текшерүүдөн өтүп биздеги талап менен дал келсе гана алабыз. Бааларына да маани берилет. Биздин талапка жооп берип, сапаттуулугу текшерилсе албетте, кымбат экенине карабай алабыз. Ар бир аппарат атайын адистер тарабынан текшерилет. Себеби, кайсыл аппарат кандай иштерин адистер гана баамдай алышат. Кепилдик документтери менен кошо келет. Бир жылдан үч жылга чейин кепилдиктер берилет. Ошонун негизинде гана келишим түзүлүп, буюртма алышат. Эгер талапка жооп бербесе, биз кайра артка кайтарууга укугубуз бар.

«Февралдын аягыда жаңы аппараттар келет»

- Аппараттардын айрымдары чынында кыйынчылык менен алынды. Баасы арзан турганы менен тендерге катыша албай калат. Жеткирип берүүчүлөр табылбай бир топ тоскоолдуктар болду. Албетте, ооруканага зарыл болгон аппараттарды мүмкүн болушунча алууга аракет кылдык. Себеби, өзгөчө шашылыш учурларда аппараттар гана жардамга келет. Аларсыз бейтапка жетиштүү жардам бере албай калабыз. Бүгүнкү күндө бул шаймандардын баары пайдаланууга берилди. Андан сырткары стерилдөө бөлүмүбүздө толук оңдоп-түзөө иштери жүргүзүлдү. Азыркы учурда талапка жооп бере турган шартта ишке берилди. Эндоскопиялык аппараттарды акыркы, заманбап үлгүдөгүлөрүн тийиштүү тарапка буюртма бердик. Буюрса, февраль айынын аягына чейин келип калат. Оорукананын материалдык, техникалык базасын жакшыртуу максатында эл аралык уюмдар менен тынбай иштешип турабыз. Алсак, ЮНИСЕФ уюму  былтыркы жылы жандандыруу бөлүмүбүзгө жасалма дем алдыруучу аппаратты алып берген. Бул биз үчүн чоң жетишкендик. Себеби, өтө кымбат баада турат. Аталган уюмга учурдан пайдаланып терең ыраазычылык билдиргим келет.

«60 керебетке 100 бейтап кайрылат»

- Жогоруда айтылган иштердин баары түштүк жергесиндеги бизге кайрылган бардык жарандар үчүн жасалууда. Медициналык тейлөөнүн сапатын жакшыртуу жана өз убагында тиешелүү, керектүү медициналык жардам берүү биздин негизги максат. Буюрса, 2020-жылда да оорукананын тейлөө сапатын мындан да жакшыртып, балдарга татыктуу жардамды көрсөтөбүз деген пландабыз. Жыл башында эле бир канча бөлүмдөрдүн керебетин жаңылоого жетиштик. Өзүңүздөр билесиздер, буга чейин жаңылоого муктаж болгон тармагыбызда ушул керебеттер болчу. Бүгүнкү күндө оорулуулар эң көп кайрылган бөлүм пульмонология, өпкө оорулар жана лор бөлүмү болуп саналат. Ошол эки бөлүмдүн керебеттери жаңыланды. Аталган бөлүмдөрдө алтымыштан эле керебет болсо, оору менен кайрылгандардын саны 100гө жетип кетүүдө. Ар бир палатадагы керебеттер жаңыланды. /стүбүздөгү жылдын эң жакшы башталышы болуп калды десем адашпайм.

 «Балдар чынында коргоого муктаж эле»

- 2019-жыл биздин оорукана үчүн жакшы жылдардан болду. Базаларыбызды жакшыртуудан сырткары оорукананын айланасын жашылдандыруу, көрктөндөрүү ишинде да жакшы жылыштар болду. Оорукананын кире беришинде жол тыгыны көп болуп тез жардам унаасы кире албай, көп көйгөй жаралат эле. Учурда тез жардам унаасы үчүн кошумча жол ачылып, автостоянка да ачылды. Мындан сырткары түнкү жарыктандыруу иши бир топ жакшырып, түнкү бөлүмдө иштегендер үчүн ыңгайлуу шарттар түзүлдү. Быйылкы жылды өлкө башчыбыз балдарды коргоо жылы деп жарыялаганын баарыбыз билебиз. Туура убакытта, туура чечим болду десем да болот. Анткени, өзүңүздөр билесиздер акыркы учурда балдарга болгон зомбулук көбөйүп, үрөйдү учурган окуяларга туш болуп жаттык. Балдар чынында коргоого муктаж. Ушул жылдын алкагында балдарга болгон мамилебиз бир топ жакшы жакка өзгөрөт деген ойдомун.

Бактыгүл Калдарбай кызы

Фото: Сыдык Т оконов

Ипотека – турак-жай сатып алууга банк тарабынан үстөгү менен берилүүчү насыя. Муну мамлекеттин бардык жараны ала алат. Бүгүнкү күндө үй алуу үчүн кезекте тургандардын саны да арбын. Ал эми Ош шаарындагы ипотекалык негизде берилүүчү үйлөр, шарттары тууралуу суроолорубузга Ош шаардык мэриясынын алдындагы муниципалдык ипотекалык ишканасынын башчысы Кутманалы Абдрахман уулу жооп берет. 

-Кутманалы Абдрахманович, шаардык Кеңеш жарандардын сунушу менен ипотекалык шартта берилген үйлөрдүн үстөк пайыздарын азайтууну сессияда карады. Жыйынтыгы кандай болду?

-Өзүңүздөргө белгилүү болгондой, 2019-жылдын 25-декабрында шаардык Кеңештин кезектеги сессиясында ипотекалык шартта жарандарга тапшырылган көп кабаттуу турак үйлөрдү берүүдөгү жобого өзгөртүүлөр кирди. Ал талаптарга ылайык, буга чейин жарандар 6 пайыздан үстөк төлөм төлөп келсе, токтом күчүнө киргенден тартып 4 пайызга түштү. Тагыраагы, жарандар үчүн 2 пайыздык чен арзандатылды. Биз токтомду алдык. Азыр ошол токтомго түшүндүрмө берүү үчүн кайсы мөөнөттөн баштап колдонулушун сураган кат жөнөттүк. Токтомдо “6” деген сан “4” деп окулсун деп көрсөтүлүптүр. Жообу келсе биздин ишкана “Айыл Банк” акционердик коому менен биргеликте кайра эсептөөлөрдү жүргүзүп чыгат. Жарандарга түшүнүктүү болушу үчүн так белгилеп айтып коюшум керек, буга чейинки төлөмдөр каралбайт. 2020-жылдын январь айынан баштап 6-8 деген графадагы көрсөтмөлөр кайра эсептелип, белгилүү бир суммада жеңилдик берилет. “Айыл Банк” кошумча келишим түзүү жөнүндө долбоорду иштеп чыкты. Жарандарга кошумча келишим жана төлөөнүн жаңы графиги гана барат. Калганына өзгөрүүлөр болбойт. Буга чейин 396 жаран үй алган. Алардын жалпы пайыздык көрсөткүчтөрүн төмөндөтүүгө тиешеси бар деп болжолдоодобуз, түшүндүрмө келсе так маалымат беребиз.

Белгилей кетсек, 2016-жылы үйлөр 12 пайыз менен 7 жылга берилген. Шаардык Кеңештин депутаттары сессияда карап, жарандарга ыңгайлуу болуусу үчүн 6 пайызга түшүрүп, мөөнөтү 12 жылга узартылган.

- Мэрия куруп жаткан ипотекалык шартта берилчү 9 кабаттуу үйдүн баасы кандай болот? Качан бүтүп, берилип баштайт?

-Учурда Ош шаарынын мэриясынын алдындагы муниципалдык ипотекалык ишканасы Курманжан датка 121 дарегине көп кабаттуу үй курууну ишке ашырууда. Курулуш иштеринин 20 пайызга жакыны бүтүп калды. 30 миллиондон ашык акча каражаты өздөштүрүлдү. Бул проектти “Памир строй” жана “МК Партнер” жеке жоопкерчилиги чектелген коомдору иш жүзүнө ашырууда. Келишимге ылайык, 2021-жылдын 15-январында үй толугу менен бүткөрүлүп, тапшырылуусу керек. Бүгүнкү күндө кыш ызгарына карабай курулуш иштери жүрүүдө.

Буга чейинки 396 жаранга үй берилгенде старттык баасы 450 долларга чейин бааланган. Башкача айтканда, жободогу 6 пайыздык үстөктү эске албаганда 32 миң сом. Ал эми бүгүнкү күндөгү эсептөөлөрүбүз көрсөткөндөй, бааны бир топ төмөндөткөнгө мүмкүнчүлүгүбүз бар. Таалайбек Сарыбашовдун тапшырмасы менен жалпы бааны 350 доллардан, тагыраагы 23-24 миңден ашырбаган абалда бүтүрүүнү максат кылуудабыз. Алдын ала эсептөөлөр бизге мындай мүмкүнчүлүктү берет. Курулуш нормаларын эске алганда да жалпы тендердик баасы 166 млн. 850 миң сом болду. Муну 1 метр² на бөлүп эсептегенде курулуштун жалпы аянты 7795м² болсо, анда 308-310 доллардын тегерегинде түшүүдө. Мындан сырткары тышкы коммуникациясы бар. Жердин өзүнүн баасы кошулушу мүмкүн. Баарын эске алып 350 долларга барып курулуш иштери аяктайт деп болжолдоодобуз. Жарандарга берүү учурунда бул жолу кайрадан берилүү эрежелери шаардык Кеңешке алып чыгылат. Шаардык Кеңештин бекитүүсүнө ылайык, жарандарга кандай баада таркатылары чечилет. Негизги пайыздык көрүнүшү көпчүлүктүн нааразычылыгын пайда кылып жаткандыгы анык. Пайыздык көрүнүшү баасынын кымбаттыгынан эмес, жөнөкөй жарандарга мусулманчылык принцибинде дагы көңүлүнө туура келбей калганын айтышууда. Ошондуктан биз шаардык мэрия куруп жаткан үйгө жаңы жобону иштеп чыгууда жарандардын бардык кайрылууларын эске алуудабыз. Жаңы жобо бааны түзүү принцибинде жалпы кеткен чыгымдар, салык жыйымдары андан кийин кошумча нарк дейбизби ушул үч бөлүктөн турган факторлордун эсебинен жалпы баасы аныкталып чыгат. Азыр конкреттүү баасын айтууга болбойт. Себеби курулуш иштери жүрүүдө. Жыйынтыкталып, аягына чыккандан соң акыркы цифраны ошондо айтышыбыз керек. Жогорудагы суммалар болжолдуу.

-Куруп баштаган үйдө автотоктомо каралганбы? Канча бөлмөлүү?

-Курулуш иштери жүрүп аткан үй жалпысынан 9 кабат болот. Жалпы аянты 7795м² болсо, анын 6 миң м²ка жакыны жашоо аянттары. Сыртында эс алуу зоналары, автопаркинг каралган. Сыртында дагы 46 авто токтотмо жай каралууда. Жер төлөсү, авто паркинг, биринчи кабаты техникалык жалпы коомдук пайдалануудагы жай болот. Себеби талапка ылайык автопаркинг менен жашоо аянтынын ортосунда атайын техникалык кабат болушу шарт. Дагы бир өзгөчөлүгү сырты толук мэрдин талабына жараша суюк травертин менен капталат. Анткени фасады көп жылга жетиши зарыл. 9 кабаттын үстүндө күн энергетикалык системасы коюлуп, анын эсебинен короосун, подьезддерин жарыктандыруу күтүлүүдө. Демек, шаарда жарык өчкөндө да, короодогу өчпөйт, коопсуздук камсыз болот. Батирлер боюнча айтсак, жалпы 80 батир, анын ичинен 16сы үч, 32си эки жана 32си бир болмөлүү. Акыркы анализ жүргүзгөндө, көпчүлүк жарандарыбыз эки же бир бөлмөлүү батирлерге мүмкүнчүлүгү дагы, каалоолору дагы көбүрөөк. Ошондуктан ушундай чечим кабыл алганбыз.

-/йдү алууда кандай талаптар бар?

-/й алууда жалпы жобо боюнча негизги үч талап бар:

-         Шаардын тургуну болушу керек;

-         /й алам деген жаранда, үй-бүлө мүчөлөрүндө кыймылсыз мүлк болбошу  шарт (жер, үй);   

-         үй-бүлөнүн жалпы кирешеси ипотекалык насыяны төлөөгө жетиштүү болушу зарыл.

Ал эми мамлекеттик муниципалдык кызматкерлерге артыкчылык берүү боюнча маселе Ош шаардык мэриясынын алдындагы турак-жай комиссиясынын чечими менен болот. Мамлекеттик, муниципалдык же социалдык багыттагы кызматкерлерди колдоо максатында мындай иштер жүргүзүлүүдө.

-Насыяны төлөөгө мүмкүнчүлүгү жетпей калган жарандарга кандай чара көрүлөт?

-Кыргызстандагы ипотекалык насыялардагы көрсөткүчтөр Орто Азияда эң төмөнкү көрсөткүч болуп эсептелет. Буга карабастан үй алган жарандарыбыз төлөөгө келгенде кыйналышууда. Жеке пикиримде төлөөдөн кыйналган жарандар бар, туура. Бирок, бардыгы эмес. Жалпы эрежени бардык үй алуучуларга колдонбой, айрым жарандарга жеке мамиле кылууну туура көрөт элем. Себеби жогоруда айтып өткөн 6 пайыздык үстөгү менен насыяны убагында төлөбөсө,  дагы 6 пайыздык туум кошулат деген талап коюлган. Бул 12 пайыз үстөгү менен төлөө деп түшүнүп албоо керек. Жарандарды тартипке, убагында насыяны төлөөгө чакыруу үчүн жогорудагы эреже киргизилген. Бүгүнкү күнгө чейин ишканабыз жалпы 330 миллиондон ашык акча каражатын топтогон болсо, 6 пайыз деген көрсөткүчтүн эсебинде 60 миллиондой акча түшсө, жогоруда айткан 6 пайыздык убагында төлөбөгөнү үчүн кошулчу туумдун негизинде төрт жылдын ичинде 50 миң сомдун тегерегинде гана каражат түшкөн. Демек, практикалык түрдө 6 пайыздык туум дээрлик колдонулбайт десек болот.

Ипотекалык насыяга үй берүүдө эки тараптуу келишим түзүлөт. Келишимдеги көрсөтүлгөн бардык шартка макул болгондон кийин гана кол коюлат. Кээ бир жарандарыбыз келишимди билбей кол коюп алганын айтышууда. Бирок, келишим кол коюлгандан кийин юридикалык күчкө ээ жана аткарылууга тийиш. Эгер аткарылбай калса, келишим бузулушу керек. Келишим бузулса жарандар насыяны төлөөдөн баш тартат, ал эми берген тарап үйдү алып коет. Бул эки тарапка тең пайда алып келбейт.

/й алгандардын 25 пайызы (113 жаран) чындыгында кыйналып төлөшүүдө. Ал эми он беш жарандын насыяны төлөөгө токсон күндөн бери такыр мүмкүнчүлүгү болбой калганы жөнүндө маалымат түштү. Комиссия жарандар менен жолугуп, угуп көргөндөн кийин он бир жаранга 1-февралга чейин төлөөгө мүмкүнчүлүк беришти. Төрт жаран жыйынга келбеди. Комиссияга өздөрүнүн шартын айткан жок. Аларга келишимде көрсөтүлгөндөй, соттук тартипте үйдү бошотуу чечими чыгарылган. Бирок декабрь айында кабыл алынган чечим болсо да, учурда алардын документтерин сотко берүүгө шашкан жокпуз. Анткени жарандарды төлөп калат деген үмүттө күтүүдөбүз. Батирлерин бошотуу тууралуу айтуу бизге абдан оор.

-/й алуу үчүн кезекте тургандардын саны канча? Болжолуңуздарда үй салуу кийин токтоп калбайбы?

-Бүгүнкү күндө 5600дөн ашык жаран турак-жай департаментинин маалыматы боюнча үй алууга кезекте турат. Шаардык бийлик элдин үнүн уккан орган катары жогоруда айткандай 2 пайызга арзандатты. Биздин болжолдуу эсептөөлөр боюнча бүгүнкүдөй цемент, арматура, курулуш материалдары кымбаттабай, берилген 396 үй 6 пайыздан болгондо 388 үй курмакпыз. Эки пайызга төмөндөтүлгөндөн кийинки эсептөөлөрдө 351 үй курууга каражатыбыз туура келет. Демек, ар 6-12 жылда 50дөн үй жоготуудабыз. Мындан улам эки циклдан кийин ипотекага турак-жай берүү программасы токтоп калуу коркунучу бар. Бул эсептөө бүгүнкү курулуш материалдарынын баасы менен болжолдонулууда. Эгер алардын да баасы өссө, анда көп жоготууга учурап, кезекте турган 5600дөн ашык жаранга үй куруу оор маселе болуп калат.  Бирок, ага карабастан Ош шаардык мэриясы, муниципалдык ипотекалык ишканасы пайыздык жоготууларды калыбына келтирүү, муниципалдык ипотекалык программанын келечектүүлүгүн камсыз кылуу боюнча шаар мэринин тапшырмасы менен кошумча иштерди алып барат.

 Жумагүл Кочкорбай кызы

Кыргызстанда акыркы жылдары студенттер арасында чет өлкөгө чыгып иштеп келүү, айрыкча Германия, Түркияга барып иштөө тренд болуп калды. Иштеп гана тим болбостон саякаттап, капчык толтуруп келишүүдө. 2018-2019-жылы студенттерди чет өлкөгө тагыраагы Германияга жумушка эң көп жөнөткөн компаниялардын бири «Inter Work Exchange» компаниясы болду. Кыргызстандын студенттери айрыкча Ош шаарындагы студенттер менен тыгыз иштешүүдө. Бул убакта менин айылымда эч ким Европага чыгып көрбөгөндүктөн ата-энемде бүдөмүк коркуу сезими болуп, жибергиси келбеди. Мен болсо алыскы Германияга барууну кааладым. Учуру келип турганын билип, жумуштун талабында да студент болуу керек дегенинен улам, колго түшкөн коенду кое берсе оңобу дегенсип, эки көзүм төрт болду.

Көп өтпөй жайкы каникулда Германияга жумуштап бардым. Ал жакта бизден убакыт 4-5 саат артта экен. Ош-Москва-Дюссельдорф багыты менен бир сутка учтук.

 Эски шаар, маданияттын өлкөсү

Учурда Германияда экономикалык өсүүсү вертикалдык абалда өнүгүп, жумушсуздукту эң төмөнкү чегине түшүрдү. Бүгүнкү күндөөлкөнү эмгек мигранттарысыз элестетүүгө болбойт. Кошумча жумуш күчү ар бир тармакта күн тартибинде биринчи орунга чыкты. Фирмалар,жеке бизнестер чет элдик жумушчуларды тартууну приоритет катары карашат.

Нюренбергдеги эмгек боюнча федералдык агенттиктин 2020-жылдын 3-январындагы билдирүүсүндө Германияда 2,385 млн. жумушсуздук катталып, жалпы эмгекке жарамдуу бөлүгү калктын 5,3 % гана түзөөрүн билдирген. Бул жумушсуздук, бош орундар, экономиканын өнүгүүсүн жайлатууда деп белгилейт. Жаңы жумуш орундарынын бир бөлүгүн жаштар, окуу жайлардын студенттери  толуктайт.

Германия эски шаар, маданияттын өлкөсү. Көптөгөн шаарлары өзүнүн чыгарган белгилүү буюмдары менен таанымал. Алсак, Золинген металлдан, Йена оптика-механикалык буюмдарды жасоонун борборлору. Гейдельберг сыяктуу атактуу университеттери, Гетенин атына байланышкан музейлери, Кельн, Франкфрут-на-Майне өңдүү чоң шаарлары менен белгилүү. Дүйнөдөгү 50 ири өнөр жайдын жетөөсү Германияга таандык. Айыл чарбасы эң жогорку деңгээлде механикалаштырылган. Ошого жараша талаачылыктын жана жашылча-жемиштин түшүмдүүлүгү менен айырмаланат. Бул багытта жумушчу күчү жетишпей, чет элдик жумушчуларды тартууга аргасыз болушат.

 Жыл сайын 1500 студент Германияга барып иштеп келишет

 Кыргызстанда элүүдөн ашык бир нече жогорку окуу жайлары бар. Алардын арасынан креативдүү билим берүүчү ЖОЖ катары Ош мамлекеттик университети таанымал. ОшМУнун студенттеринин чет өлкөгө барып иштеп келгендеринин көпчүлүгү Германияга барышат. Биздин окуу жайдын медицина, бизнес жана менеджмент, чыгыш таануу жана тарых, юридика, орус филологиясы, кыргыз филологиясы жана журналистика, дүйнөлүк тилдер жана маданият факультетинин студенттери барышкандыгын iwex компаниясынын маалыматына таянуу менен айтууга болот. Университеттен барып иштеп келген студенттердин саны 2018-2019-жылы 300гө жакын болгон. Атайын иликтөөлөр боюнча жыл сайын Кыргызстандан 1500гө жакын студент барып иштеп келгендигин маалымдашкан. Негизинен, жайкы жумушка баруунун эки түрү бар: биринчиси тил билип баруу, экинчиси тил билбей баруу.

Студенттердин көпчүлүгү тил билбегендиктен экинчи түрү менен барышат. Ал эми бизде болсо аталган факультеттердин көпчүлүгүндө англис тили, кээ бир факультеттерде кошумча немис тили үйрөтүлөт, көбүнчө ушул факультеттердин студенттери барышат. Бирок, анын ичинде англис жана немис тили окутулбаган факультеттерден да студенттер барышууда. Андай студенттердин катарында мен да бармын. Негизи, ал жакка баруу үчүн төмөндөгүдөй критерийлер талап кылынат:

1. Студент болуу;

2. Күндүзгү окуу бөлүмүндө окуу;

3.1-2-3-курстун студенттерине гана мүмкүнчүлүк бар.

Айлык маяна саатына 9 евро.Тапканың аракетиңе жараша болот.

Убакытты баалаган эл

 Биз билген Германия бул атактуу Мерседес, БМВ, “Адидас” маркалары чыккан жомоктогудай жапыз, окшош салынган үйлөрдүн  ордосу. Ал эми биз билбеген тарабычы?

Башкаруу формасы жагынан ГФР эки палаталуу (бундестаг жана бундесрат) парламенттик республика. Европада калкынын саны боюнча эң чоң мамлекет. Калкынын жайгашуусу боюнча ГФР өтө жыштыгы менен мүнөздөлөт (1км² жерге 230 киши). Өндүрүштүн өлчөмү боюнча дүйнөдө АКШ, Кытай, Япониядан кийинки төртүнчү орунда турат. Эң маанилүүсү финансы банктык тейлөө иштери. Дүйнөдөгү эң ири 50 банктын сегизи Германияга таандык (алардын эң чоңу «Дойчебанк»).

Мындай деңгээлине ар ким ар кандай баа берип келишет. Көпчүлүгү бул ийгиликтин өзөгү экономикасы деп эсептешет. Ал эми менин жеке баамымда немис элинин убакытты сыйлоо, жоопкерчилик, дилгирлик жана  эң негизгиси күжүрмөндүк сапаты бүгүнкү бийиктиктерге жеткирди деп ойлойм.

Ал эми элин карасаң келечекке умтулуулары канчалык таза, ишенимдүү жана күч-кубаттуу.

Бир агайымдан бирде уктум эле. “Кыргыз менен немис окшош эл” деп. Чындыгында, биздегидей климат, биздегидей жашылча-жемиштер, бак-дарактар бар экен. Түнү да башкача, саат 10-11де араң кеч кирип, айлана караңгыланат. Ошондуктан “белые ночи» деп коюшат. Күндүн узактыгынанбы, айтор немистердин көчөдө чогулуп, өткөн- кеткенин сүйлөшүп, убакытын текке кетирген бир да адамын көрбөйсүң . Жеке фермадагы жумушчу башкармасынын офиси өзү жашаган үйүнүн биринчи кабатында жайгашып, качан карасаң иштеп жатышканын көрөсүң. Эли меймандос, кичипейил жана биз ойлогондой убакытка жана убадага так калк экенине ынандым. Ал жакта мыйзам күчтүү иштегендиктен, эли да ошого калыптанып, өздөрүн да ошондой алып жүрүшөт. Автобуста, электричкада, самолетто да китеп, гезит окуп баратышканын көрөсүң. Баары кайдадыр шашып, жарашыктуу кийинишип, сыпайы жылмайышат. Алар менен тилибиз болбосо да, дилибиз менен сүйлөшүп жаттык. Бүткүл адамзат кайда болбосун, ким болбосун баары бир бири-бирин адамдык инстинкт менен түшүнөт тура. Убакытка абдан так келишет. Жумуш саатыбыз сегиз саат болсо, мүнөт секундуна чейин тактап, маянаны да кечиктирбей берет. Немис элинин башкалардан өзгөчө касиети ар бир адам өз ордун, милдетин жана тапшырмаларын мыкты билет. Кичүүсү улуусун, тажрыйбасы азыраагы тажрыйбасы көбүрөөгүн, кызмат орду төмөнүрөөгү бийигирээгинин сөзүн эки кылбай аткаргандыгында. Даражасы теңдер деле бири-биринин сөзүн жерге таштабайт. Эмнени өтүнсөң, убактысы аздыгына карабай аткарууга аракет жасашат. Бир жолу башчыбыз кыргыз кыздарын, жалпы жумушчу топту чакырып “Жумуштан келгенде чарчооңорду кандырып, эс алып жыргашыңарга кандай шарт түзүп берели?”  деп сурашты. Баарыбыз волейбол ойноочу аянтча жана бассейн болсо жакшы болмок десек, эртеси эрте менен даярдап, жасап коюшуптур. Ошондо таң калып, накта айтканын аткарган, аткарбаса айтпаган калк экенине ынанганбыз. Анан да жылуу учурашкандары тим эле сонун. Соода кылганы соода түйүндөрүнө барсаң эшиктен киргенде эле баары «Cuten tag!» деп тосуп алышат. Чыгып баратсаң да коштошуп кеткен адамды кайра кайтып келүүгөүндөйт.

Кусалык кыска аралыкта ыйлатты

Алыста иштеп жатып мекенибизди сагынганыбызды айтпаңыз. Канчалык өзүбүздү колго алсак да, кусалык ичибизди оюп турду. Бардык кыргыз кыздары бир тууган болуп, бир максат, бир тилек, бир багыт, бир жолдо аракеттенип иштедик. Алыста жүргөнүңдө туулуп-өскөн айылың, айрыкча алты эмес алтымыш атабыз жашап өткөн, басып өткөн кагылайын Ала-Тоо эсиңе түшөт, түшүңө кирет. Кыргызстандагы бизди жумушка жөнөткөн компаниянын башчысы биз менен жолукканы юль айында атайын Германияга барыптыр. Агабызды көрүп апабызды көргөндөй кубандык. Жетекчибиз атайын олтуруш уюштуруп, үстөл даярдады. Баарыбыз жумуштан кийин чогуу тамактанууга, жетекчибиз менен баарлашканга бир олтурдук. Бир кезде ырчы Омардын «Кыргызстаным» деген ырын койду эле баарыбыз сагынып калгандыктанбы, бири-бирибизди кучактап ыйлап кирдик. Музыка бүткөнчө ыйлап, жеңилдеп алдык. Көрсө бекеринен “мекендештер, аман-эсен мекенибизге кайткыла” дегенде ыйлашпайт экен да…

 Кош, Германия, дагы барам сага!

Жумуш менен бирге саякаттап жаттык. Германиянын бир топ шаарларын көрүп, бардык адамдын кыялы болгон Франция өлкөсүнө барып, Эйфел мунарасын да көрүүгө жетиштик. Эйфел мунарасы укмуш экен го... Айланасында жолго батпай майрамда жүргөндөй, бийиктигине суктанып көзү тойбой дуулдап эл көп. Сериалдан же кинолордон көрүп жүргөн Эйфел, Францияда жүргөнүбүзгө дале ишене албай, кубанычыбызга чек жок, кыялдар ар дайым орундаларына ынандык.

Жумуштап жүрүп чет элден бир топ досторду таптым. Биз менен катар румыниялык, польшалык, украиналык студенттер да иштешти. Өкүнүчтүүсү, бул өлкөнун калкы биз тууралуу, кыргыз эли тууралуу маалыматы жок экен. Ошого карабай, өз элибизди, кыргыз деген калк жашарын, улуттук сыймыктарыбызды аз да болсо көрүшкөндө, коштошкондо колдонулуучу сөздөрдү жаттатып, биздин эл менен тааныштырууга аркеттендик. Германияда 75 күн болуп, орто эсеп менен 2000-3000 евро таап, кайрадан өлкөбүзгө аман-эсен кайттык. Германияда жүрүп өз алдымча болууга, өз багытымды, өз конушумду табууга үйрөндүм. Муну менен бирге жер көрүп саякаттоо, достошуу, акча табуу, мекенди сагынуу, ата-эненин кадырын билүү жана эң негизгиси өзүмдүн сабырымды, күчүмдү жана дареметимди биле алдым.

Германиядан иштеп келген студент досторумдун көпчүлүгү бешене тери менен тапканын үй-бүлөсүнө, бир туугандарына арнаса, кээ бирлери кичи бизнес ачып акчаларын туура багытка коротушканын айтышты. Мен да алар сыяктуу үй-бүлөмө жумшадым. Германия - зор турмуштун тизгин керген тулпарына мингизбесе да, ошол кайсыл буту менен кайсы үзөңгүнү тебишим керек экенин түшүндүрүп, бул узак сапарда кыйла көзүмдү ачып койду. Эл көрүп, алыс жердин тузун татып калган жаным бул жылы да Германияга барсам деп көксөп турам.

Карабай кызы Бурмакан

ОшМУнун кыргыз филологиясы жана журналистика

факультетинин 3-курсунун студенти

Айнуру Тойчиевна Жогорку Кеңеште социалдык багыттагы маселелерди, үй-бүлө көйгөйлөрү боюнча маселе көтөрүп, мыйзам жазып эл турмушунун жакшырышына салымын кошуп келген ак жүрөк депутат айымдардын бири. Ошто туулуп, өсүп, келечекке багыт алган эл өкүлүнүн ийгилик сырлары менен бөлүшөбүз.

«Атамдан атуулдук сезим, апамдан эмгекчилдик сапат калды»

- Атам Тойчу Алтыбаев  Кара-Суу районунун Шарк айыл өкмөтүндө туулуп, ошол жерде чоңойгон. Ата-энесинен эрте жетим калып, балдар интернатында жашап, билим алыптыр. 1939-жылы Ошто алгачкы пединститут ачылып, атам окууга тапшырат. Кадрдын жетишсиздигинен 2-курста окуп жатканда эле Савай айылына мугалим болуп барган экен. Мугалим болуп иштеп жүрүп Маданияттан апама үйлөнөт. 1942-жылы бир кыздуу болгондо атам Улуу Ата Мекендик согушка аттанып, Сталинградда чоң салгылашууга катышкан. Окопто курал кармап отурган сүрөтүн орус журналисттер тартып алган экен, жакында эле сайттардын биринен агам таап берди. 1944-жылы катуу жараат алып согуштан кайтып келип, обком партиянын катчысы болуп иштеп калат. Апам Нариман мектебинде мугалим эле. Атам да, апам да коомдук кызматкер болгону үчүнбү, бизди аябай китепке жакын өстүрдү. Бошосок эле китеп окучубуз. Эки жакка такыр чыгарчу эмес.«Күн баткандан кийин кыз бала эч жакка чыкпаш керек» дешчү.  Апам аябай таза, үй жумуштарын мыкты аткарган,  ашканада даамдуу тамактын түрүн жасаган, таза аял болгон. Акыл айтып, бизге көп нерсени үйрөттү. Апам жаны тынбаган эмгекчил эле. /йдө кыймыл болсун деп короодо кой бакчу. Кою да абай таза жүрөт эле. Апам бир жолу мектептен келип нан жапты. Ысык нанды аппак майлыкка ороп «кошунага алпарып бер» деп мага карматты. Алпарсам кошунабыз «майлыкты мынчалык аппак кылып эмне менен жууйсуңар» деп таңыркаганы эсимде. Нан жаап, тамак кылып, таттуу токочторду бышырып, жаныбызда 80ге чыккан эне жашачу ошого тынбай алып барып берип турчу. Көбүрөк болсо кошуналардын баарына таркатып берер эле. Эки жакшы инсандардын кызы болуп, кудайга шүгүр жакшы тарбия алдым деп ойлойм. Атамдан атуулдук сезим, апамдан эмгекчилдик сапат калды.

«Балалыгым аябай бактылуу өттү»

- Мен Ош шаарындагы Фрунзе кичи районунда туулгам. Бала кезим Ош шаарында өттү. Ал кезде биз жашаган Фрунзе кичи району эми гана негизделип келе жаткан айыл болчу. Электр линиялары жаңы гана тартылган кез эле. Сууну  Ак-Буурадан чакалап ташып чыкчубуз. Дилбар эжем, Караванбек агам болуп үч бир тууган чоңойдук. Балалыгым аябай кооз, бактылуу күндөрдө өттү. Мени баары эркелетчү. /йүбүз, бакчабыз, мектебибиз баары бир райондо болгондуктан Фрунзе райну мага өзгөчө сонун көрүнөт. Ал кезде Ош шаарына эки эле кыргыз мектеп бар эле. Алар да интернат сыяктуу жатак мектептер болчу. Ошол себептен биз Ломоносов мектебинде окуп калдык. Китепти аябай көп окудум. Жашынып алып түн бир оокумга чейин китеп окучумун. Ага күчтүү мектепте, жакшы мугалимдердин колунда окуганым себеп болсо керек. Анын арты менен мектепти да эң мыкты деген баалар менен аяктагам. Университетке тапшыруу аябай чоң билимди талап кылып, сынактын гана негизинде өтчүбүз. Мен Жусуп Баласагын атындагы университеттин экономика факультетин артыкчылык менен аяктагам.

«Жетишкендигимдин баары ата-энемдин тарбиясы деп билем»

- Дилбар эжем химия илимдеринин доктору, университетте ардактуу профессор катары иштеп жатат. Караванбек агам азыркы тилде айтканда вице- мэр болуп иштеген. Кулатов кичи районундагы көп кабаттуу үйлөрдүн курулушунда эмгеги чоң десем болот. Көп адамдан «Караванбек Алтыбаевдин карындашы болосузбу? Бизге 5 бөлмөлүү, 4 бөлмөлүү үй берген» деп көп угам. Мындай эмгектин, жетишкендиктин, жакшылыктын баары ата-энебиздин берген тарбиясы деп билем. Бирок атам менен апам эрте каза болду. 2016-жылы агам да оорудан улам дүйнө салган. Азыр жөлөнүп, таянар Дилбар эжем бар. Эжемдин үйүнө келип калсам мен ойгонгончо туруп, буламык бышырып коет. Жаш кыздай эжеме эркелеп отуруп тамактанам.

Ак-Буурадан суу ташыган, кирди колдо жууган, бирок бактылуу доордо чоңойдук. Азыр техникалык прогресс бар, ошону туура пайдаланып, туура тарбия  менен келечек муундарды даярдашыбыз керек. Мен ар дайым Жогорку Кеңеште үй-бүлө институтунун маселесин көтөрүп келем. Менин сунушум менен «2012-жыл үй-бүлө жылы» деп аталган. 2014-жылы да адеп ахлак жылы болсун деп сунуш бергем, ал да колдоого алынган. Эмне үчүн үй-бүлө институтунун маселесин колдоп келем? Себеби, келечек, бакыт, жаркын жашоо баары үй-бүлөдөн башталат. Кандай үй-бүлөдө, кандай тарбияда чоңойсоң ошондой келечек күтүп турат экен. Ар бирибиз балалуу болгондон кийин мыкты ата-эне болуп, жакшы тарбия берип, бактылуулукту да ошол үйдөн сиңирип чоңойтушубуз керек. Бардык нерсе үй-бүлө менен байланышкан.

«2010-жылы ЖКдан аялдарга квота бөлүнүүсүн талап кылганбыз»

- 1990-1995-жылдары кризис учуру болуп, адамдардын агымы Орусияга карап агылып, мигранттардын саны арбый баштады. Ошондо «Аялдар Кеңеши» аттуу коомдук бирикме  түзүп, ата-энеси мигрант болуп кетип, өздөрү кароосуз калган балдарга үй-бүлөлүк абалдагы балдар үйүн түзгөнбүз. Ошондо алгачкылардан болуп Тамара Токтомаматова өз үйүнө кароосуз калган балдарды топтоп «Алтын уя» балдар үйүн түзгөн. Балдардын арасында оорукчандары бар. Көчөдө жүргөн балдарды милиция кызматкерлери да кармап алып кайда алып бараарын билбей Тамара эжеге алып барып берчү. Мен ал аялга ыраазычылык билдирип, таазим этем. Биздин коомдук бирикменин алгачкы иштери мына ошол менен башталган. Экинчи жумушубуз аялдардын маселесин көтөрүп турчу «Арууке» телеберүүсүн уюштурганбыз. Анда коомдогу аялдар маселелери талкууланчу. Андан сырткары аялдарды колдогон көп иштерди аткарып жүрдүк. 2005-жылы парламентке бир да аял өтпөй калыптыр. Жогорку Кеңештин депутаттары бүт эркектер болду. «Кыргызстанда 50-52% аялдар болсо, биздин маселебизди ким көтөрөт? Укугубузду ким коргойт?» деп «Аялдар Кеңеши» уюмубуз «Биримдик» саясий партиясын түздүк. Оштон түзүлүп, анан аймактарга бара баштадык. Партиябыз аябай өнүгүп, 2010-жылы шайлоого катышабыз деп парламентте аялдарга квота бөлүнсүн деп маселе көтөрдүк. Шайлоого катышыш үчүн көп акча керектелет экен. А биздин аялдар партиябызда бүт эле мугалимдер, дарыгерлер сыяктуу аялдар болгондуктан кайдагы акча? Анан бизге башка партиялардан «биригели» деген сунуштар түшө баштады. Ошентип «Ар Намыс», «Эрк», «Афганчылар», «Азиздер жана дүлөйлөр» бирикмеси сыяктуу 7 партия бириктик да шайлоого аттандык. 5-чакырылышта көп жакшы мыйзамдарды жаздым. Жалпы 17 мыйзам жазган болсом анын көпчүлүгү аялдар, балдар кодекстери, эрте турмушка чыгуу, ала качуу, зомбулук боюнча мыйзамдар эле, коллегаларым колдоп берип азыр иштеп жатат. Декларациялар боюнча текшерүү механизми, экономика, мамлекеттик иштер боюнча да мыйзамдарды көп жаздым. Көп балалуу үй-бүлөлөрдү колдоо боюнча, майып балдары бар энелерге айлык берүү боюнча мыйзамдарды жаздым.

«Эң көп эмгекти талап кылган мыйзам ала качуу боюнча болду»

- Кол өнөрчүлүк боюнча мыйзам жаздым. Буюрса, жакында парламентте каралат. Себеби бул тармакта аялдардын басымдуу бөлүгү иштейт экен. Өтө чоң тармак болуп эсептелет. Атайын мыйзамдаштырып алсак жакшы болот. Жакында тамеки, кальян, насвай, энергетикалык, аз алкоголдук ичимдиктерге каршы эки мыйзам жаздым. Эл өкүлү болгондон кийин элдин көйгөйүн чечүү боюнча иштешибиз керек да. Буюрса, мен жазган мыйзамдар элдин турмушун жеңилдетет деп ойлойм. Мыйзамды жазгандан кийин аны депутаттардын сынынан өткөрүү аябай кыйын болот. Мисалы, ала качуу боюнча жазылган мыйзамым бир жыл дегенде өттү. Эркек депутаттар «ала качуу кыргыздын салты» деп каршы болушту. Ала качуунун айынан аймактарда болуп жаткан терс көрүнүштөрдү айтып берип, көрсөтүп, көп иштерди аткаруу керек болот. Мен жазган мыйзамдардын ичинен ушул ала качуу эң татаалы болду. Мыйзам кабыл алынган соң бир жылдан кийин Акыйкатчынын аппаратынан чалышып, ала качуу 10 эсе азайды дешти. Кыйналганымдын жыйынтыгы деп аябай кубандым. Өзүм экономист болсом да кандидаттык ишимди үй-бүлөнү коргоо боюнча жактадым. Себеби мен бул жаатта көп опросторду, социалдык көп иликтөө, изилдөө иштерин жүргүзүп, чоң ачылыштардын башатына жеттим. Топтогон материалдарым кандидаттыкты жактоого жетип калган экен. 

«Жазылбаган мыйзамдар да аймактарда иштеп туруусу керек»

- Мен өз кесибим менен экономист болуп иштеп кетсем да болмок. Бирок аял депутаттар өлкөдөгү социалдык көйгөйлөргө көбүрөөк көңүл бурат. Биз Орусиядан жылына 7-8-10-15 таштанды наристени алып келебиз. Статистиканы карасаң ажырашуулар аябай көп, зордук-зомбулук андан да көп. Насыя албаган адам калбаптыр. Аны төлөш үчүн балдарын таштап, жанын уруп мигрант болуп чет өлкөгө кетишет экен. Социалдык абал бул өтө оор маселе. Мындай окуяларды карап отуруп аны чечкенге, жеңилдеткенге салым кошсом дейт экенсиң. Ошол себептен мүмкүнчүлүгүм барында эл өкүлү болуп турууну туура көрүп жатам. /й-бүлө институтунда дагы жазылчу мыйзамдар көп. Той, аш, тажиянын чыгымдарын да мыйзамдаштыруу керек деп мыйзам жазып чыктык. Бирок биздин ар бир мыйзам 5 түр кароодон өтөт. «Тойго кеткен чыгымдар жеке менчикке кирет, аны кантип сарпташ керектигин ар бир адам өзү билет» деп кабыл албай коюшту. Бирок жергиликтүү бийлик ээлери менен сүйлөшсөм маселемди колдоп «жер-жерлерде түшүндүрүү иштерин жүргүзүп, ысрапкорчулукту азайтуу боюнча иштерди алып барабыз» дешкен. Сөз беришкендей ал иштер да акырындык менен аткарылып жатат. Жазылбаган мыйзамдар, тактап айтканда аксакалдардын сөзү, ата-апалардын насааты айыл, аймактарда иштесе коомдо бир топ өзгөрүү болот.

Уулбү Каныбекова