Жүгөрү

Жүгөрү - дан өсүмдүктөр тукумундагы бир жылдык өсүмдүк, баалуу азык-түлүк жана тоют болуп эсептелет. Данынын түзүлүшү жана өзгөчөлүгү боюнча 9 ботаникалык топко бөлүнөт: кремнийлүү, тиш сымал, чала тиш сымал, крахмалдуу, крахмал канттуу жана башка. Жөгүрү Борбордук Азиядан жана Түштүк Америкадан тараган. Европага 15-кылымдын аягында алып келишкен. Россияда 17-кылымдан баштап эгилген. КМШ өлкөлөрүндө бардык жерлерде, айрыкча Украина, Молдавия, Кавказ, Орто Азияда анын ичинде Кыргызстанда да өстүрүлөт. Бир үйлүү, айрым жыныстуу, топ гүлдүү,түз сабактуу өсүмдүк. Сабагынын бийиктиги50-80 смден 5-6 метрге чейин, чачы тамыры жыш100-150 см чейин кирет. Сабагынын түбүнөн жоон, катуу таяныч тамыр өсүп, сабагын ийилүүдөн, сынуудан сактайт. Жалбырагы жазы, тасма сымал узун, учу ичке, кезектешип жайгашат. Аталык гүл чачы сабактын кыл учунда, энелиги сото байлайт.

Мөмөсү - дан, 1000 данынын салмагы көбүнчө 100-400 грамм. Данында 9-17% белок, 4-6% май (түйүлдүгүндө 40%), 64-70% көмүртек, А провитамини болот.  Вегетация мезгили 90-150 күн. Жүгөрү жарык, жылуу жерде  жакшы өсөт. Которушуптуруп эгүүдө эгиндери көп жылдык чөп, отомо өсүмдүктөрдөн кийин айдалып бир гектар жүгөрү аянтына 90-180 кг азот, 45-190 кг фосфор, калий жер семирткичи чачылат. Жүгөрүнүн данынан акшак,ун, крахмал, спирт, аралаш тоют, май алынат. Көк башынан силос, көк тоют, сабагынан кагаз, линолеум, вискоза жана башкалар даярдалат. Кыргызстанда эгилүүчү негизги сорттору жана гибриддери Краснодар 5 ТВ,Чүй 466,Чүй 62 ТВ, Чүй 47, Вир 42. Зыянкечтери: швед чымыны, жалбыракчы жүгөрү үкүчөсү, жылдыз курт жана башка.  Илдети: фузариоз, нигроспороз, сото нигроспорозу болот.

Жүгөрү жүрөк кан тамыр системасын калыптадыгай иштөөсүнө зарыл болгон К витаминине бай. Жүгөрүнүн чачы боор менен өттүн иштөөсүн жөнгө салчу касиети бар болгондуктан, чачын чай кылып ичүүгө болот. Диетологияда да колдонулат, анткени жүгөрү майы тамакка болгон табитти төмөндөтөт.

Күрүч

Күрүч –дан өсүмдүктөрүнүн тукумундагы өсүмдүк. 20дан көбүрөөк түрү негизинен Түштүк- Чыгыш Азияда, Америкада, Африканын тропик, субтропик жана мелүүн климаттуу аймактарында өсөт. Эгилме бир жылдык өсүмдүк. Сабагынын бийиктиги 60-150 см. Жалбырагы ичке, узундугу 20-25 см, топ гүлү машакча. Даны кабыктуу, тоголок жана сүйрү. Вегетация мезгили 90-165 күн. 22-27 градус температурада жакшы өсүп, мол түшүм берет. Эгилме шалы нымдуулукту көп талап кылгандыктан жаан-чачындуу, сугат жерлерде эгилет. Кытай, Япония, Индия, Индонезия жана башка өлкөлөрдө негизги азык түлүк продуктусу катары эсептелет. Курамында крахмал, белок, май, суу бар. Шалынын саманынан мыкты кагаз, жип, калпак, бут кийим жана башкалар жасалат. Улпагынан малга тоют даярдалат. Данынан медицинада колдонулуучу сапаттуу май алынат. Кытайда биздин заманга чейинки 5 миӊ жыл мурда, КМШ өлкөлөрүнүн аймагында, (Кавказ менен Орто Азияда) биздин заманга чейинки 2-3-кылымда айдала баштаган. Азыр шалы Түндүк Кавказ, Төмөнкү Волга, Казакстан жана Орто Азияда, анын ичинде Кыргызстандын түштүгүндө, Украинада эгилет. Күрүч ашканада гана баалуу азык болбостон медицинада, косметологияда кеӊири колдонулат. Медицинада ич өткөктө колдонулса, диетологияда арыктоодо, косметологияда чач,бет үчүн кеӊири колдонулат.

Сулу

Сулу (овес) пайдасы. Сулунун мекени Монголия жана Түндүк-Чыгыш Кытай. Сулу акшагында клетчатка, витаминдерден А, Е, И, В1,В2, В3,В6, В7,В9, эфир майы, көмүртек, калий, фосфор, темир хром, күкүрт, цинк, фтор, кремний жана башка пайдалуу минералдар көп. Сулунун курамындагы аминокислоталары булчуӊ белокторуна окшош, андыктан спорт менен машыккандар үчүн табылгыс азык. Косметикада бардык беттер үчүн тазалоочу каражат.

Бир стакан сулу үлпүлдөгүн эт тарткычтан өткөрүп, майдалап алуу керек. Ага суу куюлуп ботко абалына келтирилет. Эми бир аш кашык боткону бетке акырындап сүртүү керек. Муну ботко качан эркин сүртүлө баштаганда токтотуу кажет. 1 ай кайталаса бет таптаза жана назик болуп чыга келет.

Безетки баскан беттер үчүн да пайдалуу каражат. 1 аш кашык сулу акшагына  суу(эгер бет кургак болсо сүт) кошуп ботко даярдап алуу керек. Ботко безетки көп жерлерге бир нече мүнөт сүртүлөт. Андан соӊ жылуу суу менен жууп, лосьон менен сүртүп, 30 мүнөттөн соӊ азыктандыруучу крем жабыш керек.

Сепкилдүү бет үчүн маска: Бир аш кашык сулу акшагына ысык сүт кошуп ботко даярдап алабыз. Бетке жаап 30 мүнөт кармап, жылуу суу менен жууп салыӊыз.

Майлуу бет үчүн маска. Майлуу жана тери шишикчелери чоӊ бет үчүн масканы жасоо да оӊой. 1 аш кашык сулу талканына айран кошулуп ботко жасалат. Боткону 2 кат дакинин бетине жаап, бетке 15-50 мүнөт коюу керек. Муздак суу менен жууп салынат. Шамалга тотуккан бет үчүн кайнатма 2 аш кашык сулунун үлпүлдөгүнүн үстүнө 1 литр суу куюлуп, 5-10 мүнөт кайнатылат. Андан соӊ муздатылып, сүзүлөт. Мындай кайнатма бырыштарды жазып, бетти абдан жакшы жумшартат.

Кулинарияда сулунун акшагынан сулу уну, сулу үлпүлдөгү (майдаланып, жумшартылган сулу, хлопья) мюсли жасалат. Ошондой эле сулудан ботко, суюк тамак, токоч, куймак даярдалат.

 Сулу боткосу.  Идишке тазаланып, жуулган 1 стакан сулу салып, ага 1 стакан сүт кошуп аралаштырып духовкага бышканча коебуз. Боткого майдаланган жаӊгак, бал, сүргүчтөн өткөрүлгөн алма кошуп койсо болот. Мындай боткодо өзгөчө балдар жана карылардын организми үчүн керектүү заттар болгондуктан табылгыс азык.

Сулу үлүлдөгүнөн токоч. Керектелүүчү азыктар: 100 грамм каймак май, 2 жумуртка, 2 стакан сулу үлпүлдөгү, 2 аш кашык ун, 3 аш кашык кумшекер. Даярдоо: Эритилген каймак майга кумшекерди кошуп чалып алабыз. Эми сулу үлпүлдөгүн, унду, тузду кошуп аралаштырсак камыр даяр болот. Камырдан токоч жасап, духовкада 170 градус ысыкта 10-15 мүнөт бышырсак токоч даяр. Каалоого жараша токочтун курамына бал, ванилин же мейиз кошуп койсо да болот.

Элдик медицинада дары суусундук. Муну дамамат колдонсо кандагы холестеринди азайтып, ашказан, ичегинин сезгенүүсүн кетирет. Артрит оорусунан айыгууда жардамы чоӊ.  Чачтын түшүүсүн токтотуп, боордун, калкан сымал бездин жана уйку бездин иштөөсү жакшыртат.  Мээ катуу чарчаганда, уйку бузулганда, бөйрөк ооруганда, тамакка табит тартпаганда, картайгандагы алсыздыкта да колдонулат. Даярдоо:  термостогу  1 стакан сулунун үстүнө 1литр кайнаган суу куюп, 12 саат коюп коюу керек. Анан сүзүп алып 1 күндө 3-4 маал 50 граммдан ичсе болот.

Арыктатуучу диета. Бул диета 10 күнгө эсептелген. 5 килограммга чейин арыктоого болот. Эртеӊки менен нанүштө:  2 аш кашык сулу үлпүлдөгүнө 1 стакан айран кошуп жумшарыш үчүн 10 мүнөттөй коюш керек. Тамак даяр. Муну менен кошо кантсыз чай же сүт менен кофе ичсе болот. Түшкү тамак:  суюк тамак ичүү сунушталбайт.  Семиз эмес этти кайнатып алып үстүнө жашылча кошуу керек (картошка болбойт). Кечки тамакка да эртеӊ мененкидей тамак сунушталат. Чайга 1 кашык бал кошууга болот. Диета учурунда суусундукту (чай, көк чай же чөп чай) көп ичүү керек. Эскертүү:бул диетаны диетологдун же терапевттин кеӊешисиз кармоо сунушталбайт.

Сулу сүтү. Бул суук тийгенде же жөтөлдө колдонуучу каражат. Керектүү азыктар: 1 литр сүт, 1 стакан тазаланган сулу, 1-2 аш кашык кумшекер. Дардоо: кайнаган сүткө сулуну салып кайнап чыкканда капкагын жаап, жай отто 2 саттай коебуз. Кумшекер кошуп жылуу кезинде сүзүп алса даамдуу дары даяр.

Сыдык Токонов

Адам өз жашоосунун автору дешет. Бирок, кээде тагдыр сыноолору ойлобогон нерселерди жашап өтүүгө мажбур кылат. «Бейне» рубрикабыздын бул жолку коногу Курсант Матиев. Каарманым Ош шаардык муниципалдык менчик башкармалыгынын жарнак жана дизайн бөлүмүн жетектейт. Кыска бирок, сооптуу жумушу, эмгек жолу, үй-бүлөсү тууралуу маек курдук.

Каарман тууралуу…

Курсант Матиев 1974-жылдын 20-мартында Кара-Кулжа районунун Сары-Булак айыл өкмөтүнө караштуу Тегерек Сай айылында төрөлгөн. Балалыгы, окуучулук күндөрү аталган айылда өткөн. 1992-жылы Ош технологиялык колледжине тапшырып, 1995-жылы аяктаган. Кийинчерээк Ош технологиялык университетинин инженер-экономикалык факультетине тапшырып,  финансы жана кредит адистигин аяктаган.  Эмгек жолу 2020-жылы Сары-Булак айыл өкмөтүнүн улук салыкчысы болуп иштөөдөн башталган. Бара-бара экономист, жаштар комитетинин башкы адиси болуп иштеп,  2013-жылдан 2017-жылга чейин Сары-Булак айыл өкмөтүнүн башчысы болуп эмгектенген. Мындан сырткары, аталган айыл өкмөттүн эки жолку депутаты жана айылдык кеӊештин төрагасы болуп да иштеген. 2019-жылдын 1-октябрынан тартып Ош шаарынын муниципалдык менчик башкаралыгынын жарнак жана дизайн бөлүмүн жетектеп келет.

«Кичинекейимден китеп окуганды жакшы көрөм»

- Балалыгым тоолуу айылда өттү. Айыл жашоосу, эли керемет эмеспи. Азыр ошол айыл жашоосун сагынам. Yй-бүлөдө кенже уул болгондуктан атам «бизди ушул уулум багат, ушул бала колубузда калат» деп сыймыктанып калышат эле. Эрте турмуш курдум. Жубайым менен таанышкандан кийин ал мектепти бүткүчө бир жыл күткөнмүн. Кичинекейимден китеп окуганды жактырам. Колума тийген китепти окумайынча текчеге койбойм. Ошондуктан да алгачкы эмгек жорлуп китепканада иштөөдөн башталган. Айылдын китепканасында эки жылдай эмгектендим. Эки жыл аралыгында китепканадагы бардык китепти окуп, таанышып чыкканмын. Ошол жерден эл менен иштешүүнү үйрөндүм. Айыл өкмөткө өттүм, жаштар комитетинин төрагасы болуп иштедим.  97-жылдары башкалар сыяктуу эле Орусияга барып иштеп келдим.

«Арис» мага көп нерсени үйрөттү»

- Орусиядн келип кайра эле айыл өкмөттө иштеп баштадым. Мында салык кызматынан баштап айыл өкмөт башчылыгына чейин көтөрүлдүм.  Албетте, жооптуу кызматта жооптуу иштейсиӊ. Эл деп күйүп-бышып иштеп, бир топ пайдалуу иштерди бүтүрдүк. Муну айыл жашоочулары да билет. Айрыкча «Арис» менен иштешкен убактарда көп нерсе үйрөндүм. Эл менен кантип иштешүү керек, элдин муктаждыктарын баарын үйрөнүп, жол, жарыктандыруу,  спорт зал, мектептердин курулушун жакшырттык. Мен көбүнчө долбоорлор менен иштештим. Эл аралык уюмдар менен иштешүүдө көп жумуштар аткарылды.

«Yч айылга суу жеткирилди»

- 98-жылдары биздин айыл өкмөткө караган үч айылга суу жеткирдик. Мындан сырткары, үч айылга спорт зал курулду. Бир айылга эки кабат мектеп куруп, спорт залы менен пайдаланууга берилди. Бул иштердин баарын бир чакырылышта эле аткардык. Арабдардын көп долбоорлорун ишке ашырдык. Заманбап талапка ылайык чоӊ ФАП курдурдук. Айыл чарба багытында жайыт комитети, ӨКМ менен биргеликте чоӊ көпүрө салынды. Тогуз- Булак айылында Олжотай каналы тазаланып, айланасы бекемделди. Аябай көп бак-дарактар эгилди. Ар бир айылга миӊден ашуун дарак тиктик. Албетте, бул иштерди аткаруума чет элдик долбоорлор чоӊ жардамын тийгизди. Айыл өкмөт башчы болуп иштеген төрт жылымда көп эле иштерди аткардык. Муну мамлекет да баалап, сыйлыктарын берди. Экинчи чакырылышта шайлоого катышканым менен өтпөй калдым. Иш ордуму сый-урмат менен ийгилик каалап тапшырдым. «Орун басар болуп иштеп бер» дешти. Бирок, жаӊы дайындалган адам пенсия жашында болгону үчүн баш тарттым. Эгер жаш, мыкты иштеген бала болгондо калып, бүт тараптан жардам бермекмин.

«Жөнөкөй жумушчу болуп ишимди баштадым»

- Кара-Кулжадан Ошко келип, Ош шаардык муниципалдык менчик башкармалыгына конкурс аркылуу жумушка орноштум. Жөнөкөй жумушчу болуп кирдим. Мурун жетекчи болуп иштеп жүргөн адам катары баалашып, бөлүм башчылыкка дайындашты. Бир жылга жакын экономика бөлүмүн башкардым. Ал жерде мээнеткеч экенимди көргөзө алдым. Натыйжада жарнак жана дизайн бөлүмүн өткөрүп беришти. Учурда бул бөлүмдө иштегениме бир жылдай болот. Башында эки ай шаардан керексиз, көрксүз жарнактарды тазаладык. Азыр аларды бүт тартипке келтирдик. Бүт баары көлөмдүү тамгага өтүшүүдө. Шаар 100 пайыз болбосо да 60 пайыз тазаланды.

«Жети балабыз бар…»

- Жубайым менен биринчи таанышкан күнү эле турмуш куруу сунушун киргизгем. Анда жубайым мектепте окуйт эле. «Окууну аяктаганыӊча күтөм» дегенмин. Ал убакта мен китепканада иштейм. Экөөбүздүн үйгө кетчү жолубуз бир болгондуктан мен жумуштан эрте чыкчумун. Гүлбарчын менен жолдо сүйлөшүп кетүү үчүн эртерээк чыгып, мектептен күтүп алат элем. Ал мектепти аяктагандан кийин баш коштук. Жети балабыз бар. Эӊ чоӊ кызыбыз 1995-жылы төрөлдү. Эӊ кичүүбүз 1 жарым жашта. Тагдыр экен, жубайымды рак оорусуна тарттырып жибердим… Мурун такыр оорудум дечү эмес. Төшөккө ооруп жатып калган деле жок. Бир күнү жумуштан үйгө барсам «ашказаным ооруп калыптыр» деди. Мурун орозо кармаган эле. Мен шаарда иштейм, ал Кара-Кулжада эле. Жума күнү үйгө барсам ооруп калыптыр. Эртеси  ооруканага алып барган күнү эле «ашказан рагы экен» дешти. Бирок, жубайым муну билбей эле өтүп кетти. Ага айтууну мен каалабадым. Оору менен толук 5 ай күрөштү. Тилекке каршы, жети балам менен кала бердим. Жакшы күндөрүбүз өтө көп. Эстегенимде жүрөгүм эзилет. Эки кызыбызду турмушка узаттык эле. Аягыным эӊ кичинекейим, эне мээримине тойбой кала берди…

Бактыгүл Калдарбай кызы

Бүткүл дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюму 1988-жылдын 1-декабрын СПИД оорусуна каршы күрөшүүнүн күнү деп белгилеген. 32 жылдан бери бул оору тууралуу дүйнө эли кабардар болгону менен статистика өскөндөн өсүп жатат.  Бир жылда дүйнөдө 1,5 млн. адам ВИЧ-инфекциядан улам көз жумуп, 2 млн. адам жугузуп алат. Учурда ВИЧ-СПИД маселеси өтө глобалдуу бойдон калууда. Жер шарында бул дарт катталбаган бир да мамлекет жок. Жана азырынча бул дарттын дабасы табыла элек. Бул илдет тууралуу ар бир адам маалыматка ээ болушу керек.

Эл аралык тилештик –жалпы-жоопкерчилик

СПИДди  алдын алуу жана күрөшүү боюнча

Ош облустук борборунун башкы дарыгери Э. Нарматова облус боюнча бул илтет менен күрөш, алдын алуу чаралары кандай жүрүүдө ушуларга токтолду. 

 -Элмира Балтабаевна, быйылкы жыл коронавирус пандемиясы башка ооруларды чекеге сүрүп койгондой эле болду, бул жаатта сиздин борбор кантип иш алпаруудасыздар?

-Туура айтасыз. Бул жылы СПИД менен күрөш боюнча айлык жеӊил эмес шарттарда өтүүдө. Коронавирустук инфекциянын пандемиясы өз түзөтүүлөрүн киргизип, көпчүлүк иш чаралар онлайн форматында өтөт. COVID-19 көптөгөн ооруларды, анын ичинде ВИЧ-илдетин да экинчи планга түртүп койгондой болду. 2020-жылы  СПИД менен күрөшүү боюнча “Эл аралык тилектештик, жалпы жоопкерчилик” деген ураандын алдында өтмөкчү. 2020-жыл бир нерсени бизге таамай көрсөтө алды: биз ар бирибиз Жер шарында болуп жаткан окуялар үчүн жооптуубуз жана кандай гана пандемия болбосун бардык адамдардын коопсуздугу бир адамдын жоопкерчилигинен көз каранды болот. COVID-19 да, ВИЧ-илдети да – бул жүрүм-турумга байланышкан оорулар.

Статистика төмөндөгөн жок

 Республикалык СПИД борборунун расмий маалыматы боюнча, 2020-жылдын 1-ноябрына карата Кыргызстандыктардын арасында 9604 киши ВИЧ-инфекциясын жуктургандар каттоого алынган. Ал эми эл аралык серепчилердин айтымында, бир расмий катталган ВИЧ-инфекциясына 4 катталбаган туура келет, башкача айтканда бул теӊдеме коэфиценти 1:4 болуп саналат. Демек, «айсберг» феноменин эске алганда, биздин республикада жалпысынан 35-40 миӊге жакын ВИЧ-инфекциясын жуктуруп алган жарандар болушу мүмкүн.

•      Бишкек шаары (2052 киши же республикада катталгандардын 21,0% түзөт).

•      Ош шаары (1177 же 12,3%)

•      Ош (1567 же 160 %)

•      Чүй (2833 же 30,0 %)

•      Жалал-Абад (1085 же 11,2 %)

•      Баткен (247 -2,6 %)

•      Ысык-Көл (310 – 3,2 %)

•      Нарын (191 -1,9 %)

•      Талас (141 – 1,5 %)

Айта кетчү нерсе, Ош шаары менен Ош облусу ВИЧ-инфекциясынын өсүшү боюнча республикада эӊ алдынкы оорундарда келе жатат, республикада катталган ВИЧ-инфекциясынын 29% ушул аймактарга таандык болуп эсептелет. 1-ноябрга карата Ош облусунун региондорунда катталган ВИЧ-инфекциясынын саны төмөндөгүчө:

•      Кара-Суу районунда – 888

•      Ноокатта – 327

•      Алайда -60

•      Араванда –51

•      Өзгөндө – 177

•      Кара-Кулжада- 58

•      Чон-Алайда – 6 киши.

Жайылышынын башкы себеби баӊгилик

Башкы себеби жаштардын арасында баӊгичилик, айрыкча ийне (шприц) аркылуу баӊги затын колдонуу болуп эсептелет. Бүгүнкү күндө Ош облусу менен Ош шаарында божомол менен 12-15 миӊден ашык кишилер баӊги затын ийне менен колдонот. Бул оорунун көбөйүшүнүн дагы бир себеби болуп, сойкулардын көбөйүшү, ички жана тышкы миграциянын өсүшү, ошондой эле жаштардын арасында бул оору боюнча билими, маалыматы аздыгы менен байланыштуу.

Кандай жол менен жугат?

СПИДдин козгогучу – кишинин иммунодефицит вирусу, бул вирус ооруга каршы организмдин коргонуу мүмкүнчүлүгүн кыйратып, адамды өлүмгө дуушар кылат.

ВИЧ-инфекциясы  3жол менен жугат:

• Вирусту жугузуп алгандар менен жыныстык катнаш учурунда;

• Кан аркылуу – парентералдык жол менен;

• Иммунодефицит вирусу бар энеден төрөлгөн балага берилиши мүмкүн;

Кандай учурда жукпайт?

-кол алышканда, кучакташканда,

-үй жаныбарларынан,

-душ жана даараткана пайдаланганда,

-аба аркылуу,

-чымын-чиркей, курт-кумурскалар чакканда,

-бассейнге түшкөндө,

-ашкана идиштерин колдонгондо,

-компьютер  жана уюлдук телефон менен иштегенде,

-коомдук унааларда.

СПИДке каршы күрөшүү үчүн сиз эмне эмне кыла аласыз?

ВИЧ-инфекция, СПИД жөнүндө билим алып, аны өзүӊүздүн ден соолугуӊузду коргоо үчүн колдонуӊуз. Досторуӊузга, туугандарыӊызга СПИД жөнүндө көбүрөөк билүүгө жардам бериӊиз. Курбуларыӊыздын арасында ВИЧ-инфекциясынын алдын-алуу жана СПИД жөнүндөгү маалыматтарды таратыӊыз. ВИЧ-инфекцияны жугузуп алган адамдарга боор ооруган мамиленин үлгүсүн көрсөтүӊүз, аларга жардам берүүгө аракет кылыӊыз.

Ар түрдүү адепсиздиктер, бузукулар менен күрөшүү иретинде сексуалдык жүрүм-турумдары терс жактарын, сойкулуктун жыныс түгөйүн алмашуунун, аракечтикке, бангиликке жана башка зыяндуу булганыч түшүнүктөрүн калктын калыӊ-катмарына, көбүнчө жаштар, окуучулар топторунун арасында баяндама иштерин дайыма жүргүзүү зарыл.

Эсинерде болсун! Сиз өзүнүздү СПИДден сактасаӊыз болот, ал эми ооруп калгандарды ал дарттан дарылап сакайтуу азырынча мүмкүн эмес.

Азыр ар бир адам ВИЧ инфекция, СПИД оорусу жөнүндө толук билүү керек, анын белгилери, азыркы мезгилдеги абалы, оорунун таралуу жолдору, анын алдын алуу күрөшүү жолдору, ыкмалары, айрыкча жаштардын арасында тарбиялык иштерди жакшы деӊгээлде жүргүзүү, алардын жүрүш-турушуна көӊүл буруу, уят-сыйытты сактоо, бул багытта алардын жоопкерчилигин жогорулатуу ар бирибиздин милдетибиз.

Жугузбоо үчүн эмнелерди билүү зарыл:

1. Дарт жөнүндө ар бир жаран билүүгө милдеттүү. Кандай оору, кандай жол аркылуу жугат, айыкса болобу, толук маалымат алуу учурда өтө маанилүү. Билген адам эч качан бул жолду тандабайт.

2. Туш келди жыныстык алакадан качыӊыз. Бул жол аркылуу ооруну жугузуп алуу коркунучу көп. Бекеринен адистер бул дартты «жасаган күнөөлөр үчүн жаза» деп атып жаткан жери жок. Эгерде кокустан мындай учур болуп калса, дароо СПИД-борборго кайрылуу зарыл.

3. Ооруканада, эмканада дарыланууда бир жолу колдонулуучу медициналык инструменттерди пайдалануу керек. Залалсыздандырылганын суроого, талап кылууга акылуусуз.

4. Жеке гигиенаны сактоо өтө маанилүү. Башка бирөөнүн, ал түгүл бир тууганыӊдын да сакал алгычын, тиш щеткасын, ооз боӊгучун, дегеле өзүӊдүкү болбогон буюмду такыр колдонбо!

 Дарыгер:

 «СПИД экенин уккан адам өтө катуу запкы тартат»

-Бизге ВИЧ-инфекциясын жугузуп алган  жарандарды эпидемиологдор  алып келишет. Ооруну жуктуруп алган жаранга алгач өз кеӊешибизди  беребиз. Анткени,  бул оору ал адам үчүн катуу запкы болушу ыктымал. Бейтапка ар кандай ойлор келип, коркуу сезими пайда болот. Эгерде  кош бойлуу аял ВИЧ-инфекциясын жугузуп алса, төрөй аламбы деген ой кетет, ал эми үйлөнө элек жигит болсо келечекте үй-бүлө кура аламбы деген тынчсыздануу пайда болот. Ошол кезде өз кеӊешибизди берип психологго жиберебиз.  Андан кийин  ал адам  жаман ойлордон арылган соӊ үй-бүлөсүн, жумушун жана дары ичүү убактысын пландап беребиз. Эгерде бейтаптан кургак учук же башка бир оору аныкталып калса, алгач ошол дартты дарылоону баштайбыз. Ал эми кошумча башка оорулардын белгилери билинбесе, ВИЧ-  илдетин дарылайбыз. Биз берген дарылар  адамдын  клеткасынын ичиндеги  көбөйүп  жаткан  вирустарды жок кылып турат. Бирок биротоло вирусту жок кыла албайт. Дары ичип жаткан адам  алты айда бир жолу анализ тапшырып, рентгенге түшүп турат.  Аталган илдетке кабылган жаран дарыны өз убагында ичип, өз убагында дем алып, өз убагында тамактанышы  шарт.

Психолог:

«Ооруга чалдыккандар көмүскөдө болушат»

-Бизге негизинен ВИЧ-СПИД оорусуна чалдыкканын угуп депрессия болуп калган адамдар   келишет. Алгач алардын эмнеден улам жугузуп алганын жана эмне болгонун угабыз. Ал адамдын ички дүйнөсүнө кирип, психологиясын толук билүүгө аракет кылам.  Дарыны үзбөй ичиӊиз, дары ичип эле жашап келе жаткан адамдар  арабызда бар деп жакшы сөз менен оорулуунун оюн жакшы жакка бурганга аракет кылам. Зарыл болсо ВИЧ-инфекциясын жуктуруп, дары менен жашап жүргөн адамдар менен кезиктирем. Анткени ал адамда дары менен жашаса болот экен деген ой, ишеним пайда болот. Бири-бирин колдоо, кубаттоо максатында аталган ооруга чалдыккан адамдар арасында  тайпаларды түзгөнбүз. Андан сырткары  ВИЧ-илдетине  кабылгандар боюнча так маалыматтар берилбейт, ар убак сыр бойдон калат. Анткени,  маалымат берип койсок, жакын туугандары, достору, тааныштары  оору жугуп калбасын деп бөлүп коюшу ыктымал. Ошондуктан ВИЧ-СПИД илдетине  чалдыккандар ар убак көмүскөдө калышат. Учурда жыныстык жол менен жугузуп алгандар көп кайрылышууда. Күйөөсү аялына жугузган учурлар көп.

Жумагүл  Кочкорбай кызы

 “Мал чарбасын жана рынокту өнүктүрүү - 2” долбоорунун максаты долбоорду ишке ашыруунун аймагында жайгашкан жергиликтүү коомчулуктардагы жакырчылыктын деӊгээлин азайтууга жана алардын экономикалык өсүшүнө көмөк көрсөтүүгө багытталган. Долбоор 4 компоненттен турат: биринчиси жайыттарды жамааттык башкаруу жана тобокелчиликтерди азайтуу; экинчи компоненти малдын саламаттыгын коргоо жана анын өндүрүмдүүлүгү боюнча кызмат көрсөтүүлөр; ал эми үчүнчүсү сүттүн кошумча нарк тутумун диверсификациялоо жана өнүктүрүү; төртүнчү компонент долбоорду башкаруу деп аталып, ал Айыл чарба, тамак-аш өнөр жайы жана мелиорация министрлигинин айыл чарба долбоорлорун ишке ашыруу бөлүмү тарабынан ишке ашырылат.

Долбоор Ош, Баткен жана Жалал-Абад облустарынын 189 айылдык аймактарында ишке ашырылууда. Долбоорду ишке ашыруунун алкагында 2019-жылы: айылдардын жазгы жана күзгү чогулуштары,  жайыт пайдалануучулар бирикмелеринин жалпы чогулуштары өткөрүлгөн, жайыттарды башкаруу пландары толукталып иштелип чыккан. Айылдык кеӊештердин отурумдары өз убагында өткөрүлгөн жана башка иш чаралар жүргүзүлгөн. Бардыгы болуп долбоор башталгандан бери социалдык мобилизация боюнча 19 641  иш чара өткөрүлгөн жана аларга 605 121 адам тартылган, анын ичинен   173 559  аялдар катышкан, башкача айтканда жалпы катышуучулардын 29% түзгөн.

2015-2020-жылдар аралыгында  бардыгы 909 окуу тренинг өткөрүлгөн, аларга 22 442 адам, анын ичинен  3 423 аялдар катышкан.  ЖПБ жайыттарын жамааттык карталоонун милдеттери жана механизмдери менен катышуучуларды тааныштыруу максатында облустардын деӊгээлинде тегерек столдор өткөрүлгөн. Иш чараларда жайыт комитеттердин төрагалары, айыл өкмөттөрүнүн башчылары, райондук мамлекеттик администрациялардын башчылары-акимдердин орун басарлары, «Кыргыз жайыты» ассоциациясынын жана АРИСтин өкүлдөрү катышкан. Жалал-Абад облусунда тегерек столдордун ишине -164, Баткен облусунда - 85, Ош облусунда - 213 адам катышкан.

Долбоордун алкагында 1 261 кичидолбоор ишке ашырылып, анын ичинен атайын кубаттуу техникалар, айыл чарба техникалары 390 кичидолбоор, малдын ден соолугун коргоо багытында 297 кичидолбоор, жайыттардын инфраструктурасын оӊдоо, жаӊы курулуштар багытында 507 кичидолбоор, жайытты жакшыртуу багытында 67 кичидолбоор ишке ашырылууда.

Кичидолбоорлор аяктагандан кийин жайыт комитеттер, ревизиялык комиссиялардын төрагалары, кичидолбоордук топтордун лидерлери жана башка коомчулуктар үчүн жылдык отчёттук чогулуштар өткөрүлөт.

        Азыркы күнгө 32 бизнес – сунуш жактырылган жана 27 бизнес сунуш каржыланган: Ош облусунда – 19 бизнес - сунуш; Баткен облусунда - 10 бизнес - сунуш; Жалал - Абад облусунда - 3 бизнес - сунуш. Бизнес -сунуштардын негизги түрлөрү: бал челектер, күнөсканалар, интенсивдүү бакчалар, жемиштер үчүн кургаткычтар, жүндү тытуу үчүн жабдуулар, логистикалык борборлор жана башкалар болгон.