12-ноябрда  Ош шаардык Кеңешинин социалдык-маданий өнүктүрүү жана жаштар саясаты маселелери боюнча туруктуу депутаттык комиссиянын төрайымы Г.Эсенбаева жана шаардык Кеңештин депутаты  А.Мамадалиев, Ош шаардык билим берүү башкармалыгынын адистери менен биргеликте        №62- “Каныкей” балдар  бакчасы  менен жеринен таанышып келишти. Баарыбызга белгилүү  болгондой, жаш жеткинчектерди тарбиялоо аларга энелик мээрим жана татыктуу билим берүүдөн башталат.   Ошондуктан шаардык Кеңештин депутаттары шаарыбызда үлгүлүү болгон №62-бала бакчанын атайын ачык саатына катышып, өздөрүнүн  жогорку баасын  беришти. Шаардык Кеңештин депутаты А.Мамадалиев бала бакчада көптөгөн заманбап балдар ойноочу жана мекенчилдикке үйрөткөн усулдук көрсөтмө куралдарга көңүл буруу менен башка бала бакчаларда да колго ала турган саамалык экендигин баса белгиледи. Ошондой эле  эл өкүлдөрү балдардын күлкүсү менен ортоктош болушуп, шаарыбыздын башка балдар бакчаларынын  жетекчилери менен пикир алмашты.

Учурда Ошто кыймылсыз мүлктүн баасы канча, суроо-талап кандай үйлөргө көбүрөөк, баа көтөрүлөбү, же түшөбү деген суроолорго жооп издеп көрдүк. /й, жер сатуу, сатып алуу, ошондой эле ижарага берүү жылдын кайсы мезгилине карабастан, боло берчү көрүнүш. Ошто туруктуу жашоо үчүн катталгандардын саны да кескин өсүп, аны менен катар турак-жайга болгон талап да олуттуу маселе бойдон калууда.   

Ошто турак-жайга талап Бишкектен калышпайт  

  Учурда Кыргызстанда турак жайдын баасы экономикалык кризистен улам10-20 % арзандады. Бишкекте батирлердин чарчы метри жайгашкан аймагына жараша 450 доллардан 800 долларга чейин, калаанын чок ортосуна салынган үйлөрдүн 1чарчы метри 1200-1300 доллардан сатылууда. Ош шаарында баалар, чарчы метри аймактарга жараша, 350 доллардан 450 долларга чейин болуп жатат. Жаңы курулуп жаткан үйлөрдүн арзандаганы сезилбейт. Ал эми союз маалында салынган көп кабаттуу үйлөр, жер үйлөр бир топ арзандаганы байкалууда. Баалар үйлөрдүн аймагына, сериясына, кабатына, батирдин ички абалына, жылуулуктун бар-жоктугуна жараша айырмаланат.

    Шаарыбыздын «Дом быта», Зайнабединов, Араван кичи райондорунда 103 сериядагы үйлөрдөгү 2 бөлмөлөр 27, 30 миң доллар, 3 бөлмөлөр 32 ден 40 миң долларга чейин сатылууда. 77 сериядагы үйлөр мындан бир аз кымбатыраак.1 бөлмөлүүлөр 12 миңден  17-19 миң долларга чейин болууда. Ал эми Кулатов, Төлөйкөн, ХБК , Түштүк-чыгыш райондорунда бир топ арзан. Анар кичи районунда бардык үйлөр борборлоштурулган жылуулук түзүмүнө кошулгандыктан, кымбат бааланат. Кулатов, СМУ-ТТ тарапта кыйла арзандаганы билинүүдө.

Уй сатып алуу күзүндө күч алат

   Шаарда кыймылсыз мүлк алып-сатуу менен алектенген 13 риэлтор кеңсеси бар. Айрымдары менен байланышып, пикирлерин сурадык. Алардын пикири боюнча, дал ушул учурда -күзүндө үйгө болгон талап күч алат.Анткени, күзгү бышыкчылык болуп, эл эккен эгинин жыйып-терип, жайлоодон семирип түшкөн малын сатып, айтор көпчүлүктүн колунда акча бар маал. Окуу жайларда окуган балдарына үй сатып бермек болгондор, үйлөрүн чоңойткусу, азайткысы же алмаштыргысы келгендер күздө батир издеп киришет. Учурда кардарлар көбүн эсе 1,2 кааналуу үйлөргө басым кылышууда. Коммуналдык төлөмдөргө байланыштуу болсо керек, 3-4 каана алам дегендер сейрек. Жер үйлөргө талап аз. Анткени, үй сатып алып коюп, кайра иштегени кеткендер үчүн кабаттуу үйлөрдөн алуу оңтойлуу. Култтап коюп же ижарага берип коюп кетсе болот. Оштогу  турак-жай  алып-сатууда бир өзгөрүү болсо, алгач Кулатов, СМУ-ТТ кичи райондорунан сезилет.

«Аларман аз, сатарман көп»

-Ошто үйлөр бир топ арзандады. Аларман аз, сатарман көп болууда. Шаардагы үйлөрдүн баасын чет элде иштеген мигранттардан келген акча «кармап турчу». Рублдун куну кетип, залакасы бизге да тийүүдө. Ал жактан ай сайын келе турган акчага ишенип, банктардан насыя алгандар төлөй албай жатышат. 5миң доллар карыз болуп калып, аны «жабыш үчүн» үйүн саткан адамдар болууда. Бирок, ошол эле учурда «элитный» эсептелген үйлөргө болгон талап баштагыдай. Мисалы, бир кардарыбыз «элитный» үйдөн 3 бөлмөлүү батирди 60 миң долларга сатып алды. Эң арзан бааланган учур, бир бөлмөлөр 10 миң долларга түштү.

/йлөрдүн арзандай баштаганы Кулатов, СМУ-ТТ райондорунан дароо сезилет. /й сатып алууга талап солгундай баштаганда, биринчи ушул райондор «таштайт», анан калгандары. Шаарыбыздагы Араван кичи районунда шашылыш эле болуп калбаса, арзан сатылган учур боло элек,-дейт кыймылсыз мүлк агенттигинин кызматкери Жыпар Садыкова.

Жаңы салынып жаткан үйлөрдө

   Анткен менен жаңы салынып жаткан көп кабаттуу үйлөрдүн наркынын арзандаганы байкалбайт. Жаңы типтеги, заманбап үйлөрдөн батир алуу үчүн алдын ала төлөп, курулушту алга жылдыргандардын көбү мигранттар. Алардын ай сайын жиберген акчалары, алгачкы төлөмдөрү  курулуш тармагын алдыга жылдырып турган. /йлөр бүтүп колдонууга тапшырыла баштаганда толук төлөй алышпай, көйгөй жаралууда. Заңгыратып салынып, бирок эч ким сатып албай бош турган үйлөр да жок эмес.  Шаарыбыздагы курулуш компаниялары менен байланышып, иштин жүрүшүнө кызыгып көрдүк. Алардын айтымында, рублдун түшүп кетиши кардарлардын төлөө жөндөмдүүлүгүнө терс таасирин тийгизүүдө.

Марат Алимбеков, «ТКК» ЖЧКсынын башкы директору:

«Насыядан алыс болуп, шарыяттын негизинде иш тутабыз»

-Кулатов кичи районуна 6 кабаттуу, бышкан кыштан салынган үй куруп бүттүк. Курулуш жүрүп жаткан мезгилде 25 тен 120 га чейин жумушчуну иш  менен камсыз кылдык. Кардарларыбыз жөнүндө айтсак, көбү чет жерлерде иштеп жүргөн мигранттар, мугалимдер, прокурорлор, калктын бардык катмарынан бар десек туура болот. Курулуш башталганда батирдин жалпы суммасынан 20-30 % төгүшүп, калганын ай сайын үзмөк болушкан. Рублдун кунунун кетишине, дүйнөлүк кризиске байланыштуу кардарлардын төлөө мүмкүнчүлүгү начар болуп, учурда төлөмдөр кечигип жатат. Акчалай төлөй албагандарга альтернативдүү жолдорду сунуштап жатабыз. Ак ниет менен алып жаткан үйүнө банктан насыя ала коюп, карыз болбосун, элге жеңилдик болсун деп мөөнөтүн узартып берүүдөбүз.Шарыяттын негизинде иш тутуп, ак мээнет менен иштейбиз. Сапат биз үчүн биринчи орунда, салган үйлөрүбүздүн бышыктыгына кепилдик беребиз.

«Шаарды өнүктүргүбүз келет»

«Достук» турак-жай комплексин курган «Ата курулуш» ЖЧКнын жетекчиси  Чагатай Аматов элдин мүдөөсүн, кардарлардын талабын биринчи орунга койорун айтат.

-Биздин кардарлардын көбү Россияда иштегендер болгондуктан, орус акчасынын түшүп кетишине байланыштуу төлөө солгундап кетти. Ага карабастан кардарлардын кызыкчылыгын эске алып, мөөнөтүн узартып берип, колдоо көрсөтүп жатабыз. Компаниядагы балдардын баарысы шариаттын принцибин бекем тутуп иш алпарган жигиттер. Ак мээнет менен салып жаткан ишибизге насыяны аралаштырбайбыз. Кокус кардарлардын насыя алып силерге төлөйм дегенин уксак, насыя алдырбай коюунун бардык мүмкүнчүлүктөрүн карап жатабыз.  Бул үй биз салып жаткан 2-үй. Биринчисин колдонууга тапшырдык. Принцибибиз – сапат жана мөөнөт. Кардардын айткан мөөнөтүндө бүтүрүү. Баасы, бир чарчы метр - 450 доллар. Мунун ичинде үйдүн өздүк наркы кошулган. Бөлмөлөрдүн аянты кардарлардын талабына ылайык ар кандай болгондуктан, баалар ар түрдүү эсептелет. Бирок, Бишкектегидей асман баасында эмес, элибиздин жашоо-шартын, мүмкүнчүлүгүн эске алып иш тутабыз. Өзүбүз Россия, Казакстанда иштеп жүрүп көп тажрыйба топтогонбуз. Убагында шымдын багалегин кыскартып, шруп катырып акча таап иштеген мээнеткеч балдар бар арабызда. Ошондуктан элибизге жардам бергибиз, шаарыбызды өнүктүргүбүз келет.

 Айлыкты карагандарга мамлекет колдоо көрсөтүшү зарыл

     Эксперттердин белгилөөсү боюнча, айлык акыны карап жашаган элдин катмарынын ушундай арзандаган учурда да үй сатып алууга дарамети жетпейт. Коммерциялык банктар аркылуу ипотекалык кредит алса болот. Бирок алар үстөгүн 25% дан төмөн бербейт. Ал эми мамлекеттик ипотека жанданса, жылдык пайызы 15% дан жогору болбойт деп айтышууда эксперттер. Ошондуктан  мамлекет колдоо көрсөтүп, узак мөөнөттүү ипотекалык насыя берүүнү жайылтууга тийиш.

«Ош мэриясы ипотекага үй берүүнү колдойт»

   Элдин муктаждыгын эске алып, Ош шаардык мэриясы тургундарга узак мөөнөттүү ипотекалык насыя берүүнү пландаштырып, атайын департамент түзүлгөн. Мекеменин жетекчисине ипотека маселеси боюнча кайрылдык.

«Максатыбыз элибизди турак-жай менен камсыз кылуу»

  Ош шаардык мэриясынын жеке турак жай куруу, жер пайдалануу жана турак жай маселелери боюнча департаментинин директору Исраилов Мирлан Кубанычович:

-Жыл өткөн сайын шаарыбызда адам саны көбөйүп, турак жай салуу үчүн жер алуу талабы күчтүү болууда. Шаарга тийиштүү жерлер акыркы жолу 1988-жылы кезектегилерге таркатылып берилген.Бүгүнкү күндө шаарга караштуу жер жок. 2006-жылы кезекке тургандарга Кең-Сай, Жибек жолу массивдеринен жер берилип бүттү. Учурда кезекте тургандардын саны 22 миңден ашык. Ал эми башта алган жерин саткандар кымбат сатышууда. Мисалы, Кеңеш тарапта 2 бөлмөлүү үй 6 сотых жери менен 35-40 миң долларга бааланып жатат. Башта  суроо-талап анча болбогон Амир -Тимур шаарчасында жер азыр кымбаттап кетти.

Ош шаарынын өнүктүрүү программасынын алкагында шаар мэриясы тургундарды турак-жай менен жеткиликтүү камсыз кылуу максатында турак-жай өнүктүрүү фондун түзгөнбүз. Ош жана Жалал-Абад шаарларын калыбына келтирүү мамдирекциясы курган 600 батирлүү үйлөрдү шаардын муниципалдык менчигине өткөрүп берүү туурасында Өкмөттүн атайын №495 токтому чыккан. Ал эми Өкмөттүн 583-токтомунун негизинде бул батирлердин 206 сы шаардагы күч түзүмдөрүнүн кызматкерлерине кызматтык үй катары берилди. Калган 384 батир ипотекалык негизде шаардагы мекеме-ишканаларда иштеген кызматкерлерге берилет. Учурда юридикалык процедуралар жүрүп жатат. Банктар менен келишим түзүлүп, 12 % менен, 7 жылдык мөөнөткө берилет. Бул пайыз деле пайда көздөп эмес, инфляция менен күрөшүү, кайра үй салуу максатында кошулат. Буюрса, бул демилге ишке ашса көп тургундар батирлүү болушат.

 Масимкан Турсунбекова

Мен ушул шаарда төрөлүп-өстүм, балалыктын баео чагы Ак-Буурага чөмүлүп, Сулайман-Тоого суктануу менен өттү. Азыр отуз жашта болсом, отуз кылымдык тарыхты Ошум басып өттү. Ошко Жаратканым сулуулук берген экен, берекеси төгүлүп бир укмуш, элинин меймандостугу, кең пейилдиги, ачык мүнөз күтө билгендиги менен тартып турат өзүнө, чайканада чайы кайнап, тандырда наны, самсасы буруксуп, кең талаада коон-дарбызы жайнап, айтор суктана турган, чын эле бөтөндөр көз арта турган калаа. Оштон алты жыл алыстап, көп нерсени көрбөй калдым. «Ошто согуш» дегенди угуп жетип келдим. Жолдо катар менин калаам кыйрап кала тургандай, урап кала тургандай элестетип, от менен жалын болуп күлүк ойлор алып учту. Келсем, шаарда жан адам жок, жалаң аскерлер, өрттөлгөн имараттар, күйгөн тамдар, ооруканага баш баксам, онтогон эле адамдар. Айтор, ал учурду элестетип азыр да жүрөгүм ооруйт, кайра-кайра ошол окуяны айта бергим келбейт, ырбатып эмне кереги бар?

Арадан убакыт өтүп, 2014-жылы Ошко келдим, Ош көрктүү, гүл жыттанып мына азыр кар жааса да, гүлдөрү жайнап бажырайып ачылып турат. Былтыр түштүк чыгыш районуна барсам, тааныш эже «мэрия жолдун четин казып таштады» деп жаман көрүп жатты эле, «эже, мына подьездден келген жагымсыз жытка кантип чыдап жашап жүрөсүңөр?» десем, «ой союз убагынан бери оңолбогон эми оңдойбу» дейт. «Мына сиз айтып жаткан жол четиндеги, үйлөрдүн капталындагы казуулар бекерчиликтен казылып жаткан жери жок, ушул түтүктөрдү оңдоо үчүн» десем, «билбейм, көрөбүз го» деп тим болгон. Кышта чалыптыр, «ай, ий баягыда туура айтыпсың, биздин подьезд сасыбай калбадыбы» деп күлөт. Бул менен эмнени айткым келди, жасалып жаткан жумушту жасалып жатат, аткарылып жаткан ишти аткарылып жатат, бир сөз менен айтканда, көргөндү көрдүм деп айтуудан тартынбашыбыз керек. /ч жыл мурда жазында келсем, шаарда төрт күн суу жок болуп, көрбөгөн азапты көргөм, быйыл эки жолу суу өчүрүлдү, бир күнгө да жетпей кайра берилди. Эми суу резервуарлары курулуп жатат, алар бүтсө таза суу менен толук камсыз болуп суу көйгөйү жаралбайт дегенди угуп, жүрөгүм кубанды.

Балдар бакчалары салынып жатат, эки эмкана салынды, булардын баарын окуп, көрүп, угуп мен бүгүн башымды бийик көтөрүп ушул калаада ушундай алгылыктуу, ургаалдуу иштер жүрүп жатканын танбайм, мактанам, сыймыктанам.

Көпүрөгө кенен токтолуп кетейинчи. Көпүрө салуу, жол оңдоо мусулманчылыкта сооп иш, мурункусу таштай качып кеткенди азыркы шаар бийлиги кабагым-кашым дебей, айланага жар салбай жакшынакай кылып бүтүрдү. «Көпүрөңөрдү көргөнү келдим» деп борбордон курбум келиптир. Көрсөттүм, шаардын тазалыгына карап суктанып, гүлдөрүн жыттап, таң калып эле «мэриңер мыкты иштеп жатыптыр, борборго барсаң таштандыдан арылбай калган, өлкө башчысы да айтып тазалата албай койду, а силер рахмат айтышыңар керек, бирок неге наалый бересиңер, кылдан кыйкым издемей сайын тура албайсыңарбы» дейт. Уялдым, кайра чыйралдым да айттым ага. «Наалыбайбыз, айрымдар ушундай узун ушактарга ишенип жашашат, кеп кылганды жактырышат алардын оозун ким тыят, албетте өздөрү өз көзү менен барып күбө болгондо гана туура эмес сөзгө кулак салганын аңдайт» десем, сөзүмдү кубаттап калды. Экөөбүз андан ары Кара-Сууга бардык, келатсак таксиге бир аял чыкты, таксист экөө талкуулап келатышат, «көпүрө бүтүп жыргап калдыңарбы?» деп сурады айдоочу бизден. Оозумду ача электе жанымдагы аял «кайдан? Атамбаев ачылышында сүйлөп жатса артындагы тосмо кулап түшүп ит болушуптур…» дейт. Ушул жерден нукуду курбум, айт чындыкты дегени да. Башымды чайкадым, тиги айдоочу ишенбегендей «койсоңузчу» деди. «Ой чын, кошунам барган экен ачылышында, тосмолор биринин артынан бири кулаган имиш. Жер титирегенсип барып ары жактагы бетону күп дептир…» Ушул жерде мен эмес, курбум күлүп жиберди. «Эже, накта артист турбайсыңарбы силер, мындан эки саат мурун биз ошол көпүрөдөн өттүк. Былк этпей турат, аны кургандар деле башы иштейт да, силер жомок кылып айтып жатасыңар» деп жинденип баштады. Экөө аз жерден урушуп кете жаздады, орус мүнөз курбум тиги аялга «азыр бул байкени айдатып туура көпүрөгө барабыз» деп ачууланып алыптыр. «Барам эле, көрөм эле» деп аял албууттанып бир топ кепти айтты. Ошентип көгөргөн экөөнү көпүрөгө алып келдик, айдоочу экөөбүз. Ары жагына, бери жагына түшүп караган аял үн катпай туруп «кел эми, селфи кылып сүрөткө түшүп коелу, кулабаганы кайра жакшы. Өлүгүңдү көрөйүн, Апизаны өлтүрөм, ушак-айыңдын баарын ошол угузат бизге» деп эмелеки саатта айтып жаткан сөздөрүн кайра артка алып, калптан кошунасына шылтап жолун улады. Курбум айтат, «көзүнө сайып көрсөтүш керек азыр. Минтпесе сөздөр тыйылабы, бир айдай ушинтип сүйлөп анан басылышат, жапжакшынакай турган нерсени» деп бир топко кейиди. Муну менен мен көпүрөнү өзүм салгансып, сапатына, башкасына баа бере албайм, бирок татынакай болуп көркүнө көрк кошуп бүткөрүлдү, ушуну канчага чейин кеп кылышат, канчага чейин «кокуй, так ортосунан бөлүнүп калды» деп асылышат, канчага чейин эрмектешет, ошону айткым келди. Кечээги апта Нурматов көчөсүндөгү көпүрөдөн бир аял боюн таштап жан таслим болуптур. Аны да жазып жатышты «жаңы курулган көпүрө кара жолтой экен, адамдар боюн таштап өлүп жатат» деп. Ушуларды окуп таң калдым, оозумда сөз бар деп эле эмне жамандык болсо жаңы көпүрөгө «жабыштырып» такай бергени кандай? Ошол ошол боюнча калса эмне, улам –улам көпүрөдөн кулаган аял тууралуу «изилдеп» башташты. «Ал деген психикалык жактан оорулуу экен. «карызы бар экен», «бирөө түртүп ийиптир», «экс-депутат маркум Баяман Эркинбаевдин карындашы экен» деп милициядан мурун эле жоруй башташты. Оорулуубу, башканын карындашы болобу, айтор, өлүм ак, капилет келет, кырсыктап келет, ар бир башта бир өлүм. Ушул бирөөлөрдүн күйүтүн да көпүрөгө алпарып чаптадыңар? Илгертен түптүү элбиз, жамандыкты жайылтпай, бирөөнүн кайгысына күйүп келген, күйүп эмес. 5-6 адам жалпы жумуруятты жамынып калем сабын көтөрүп жаза калганына жол болсун? Ошол жазмакерлердин бешенесине тилекке каршы, келин эски көпүрөдөн бой уруптур, кокус жаңыдан бой таштаса, калпты жазгандар муну китеп кылып жазмак, аттиң…

 Калаанын тазалыгы, элибиздин маданияттуулугунда, калаанын көрктүүлүгү кыргызстандыкдардын сыймыгы экенин сезе билишсе. Мен мындан ары да ушул шаарда жашайм, ушул шаарда балдарым, неберелерим жашап-окуп сыймыктанат. Башка көп өлкөдө болдум, бирок алар өмүр бою насыя алып жашашса да наалыбайт, акыркы кезде куру наалып, жалган кепке көбүрөөк ишенип, чындыкты көргүбүз келбейт, кээде төрөлгөнүнө нааразы адамдарды көп кезиктирчү болдум, позитив кайда? Бир бөлкөнү бир күн кечке жеген убактан өтүп калдык, не бир апаат, ачкачылыкта деле жүзүнө кызыл жүгүргөн, ууртунан жылмайган адамдар жашаган…

Аида Абдулаева, Ош шаарынын тургуну