Ош облусунун Кара-Суу районунун Ак-Таш айылынын тургуну 37 жаштагы  Эралиев Хасан Мурадилович боордун гепатит оорусуна чалдыгып, тез арада боорун алмаштырууга муктаж. Бир тууганы Зуура донор болуп, боорунун жарымын берүүгө даяр. Операция Индияда жасалгандыктан, ага 30 миӊ доллар операциясына жана кошумча чыгашаларына  акча каражаты керек болууда. Дарыгерлер тез аранын ичинде операция жасоо керектигин билдиришти. Ошондон улам бир туугандарынын, өзүнүн каражаты жетпегендиктен, боорукер адамдардан жардам сурайт.

“Досубуз кичинекей кезинен ата-энесинен ажыраган.  2003-жылдан бери Россияда иштеп үй-бүлөсүн багып келген. Үч баланын атасы. 2019-жылы Кыргызстанга келип бул ооруга чалдыкканын билген.

Индиядан келген профессор текшерип, ошол жакка баруусун айткан. Ал жакта да мындай ооруга чалдыккандар көп болгонуна карабастан, кезек алып берерин дарыгер убадалаган.

Жардам берүүнү каалагандар төмөндөгү номерге байланышсаӊыздар болот.

Досу Элчибаев Азамат Маматович

Элсом: 0554 44 82 17

Банктагы эсеп номери: 1280036053405248  KICB банкы

БИК: 128003

ГезитибиздинарсанындаАтаМекендикөндүрүшчүлөрдүколдоомаксатындаөндүрүүчүлөрдү, ишкерлердичагылдырыпкелебиз. Булжолумал-жандыктаргажемдаярдап, бүтКыргызстандыкамсыздапкележатканкомбикормзаводубоюнчаайтыпберебиз. Он  экитүрлүүмал-жандыккаэлүүдөнашыкжемдинтүрүнөндүрүп, өлкөнүжанаТажикстандыкамсыздапкелет.  

АлишерАпсаматовOASIS AGRO ишканасынынөндүрүүбоюнчабашкыадиси: 

“Жем табигый ингредиенттерден жасалып, химикат кошулбайт”

OASISAGRO комбикорм заводу 2008-жылдан бери агро- бизнес тармагында башталгыч жана иштеп жаткан ийгиликтүү ишканалардын бири десек болот. Алгач тооктор үчүн гана жем чыгарыла баштаган. Кийинчерээк суроо-талап жогорулап, 2017-жылы жумуртка багытындагы тоокторго эле эмес, эт багытындагы тоокторго, букаларга, саан малдарга, жылкыларга жем сурагандар көбөйдү. Ошондуктан, биз өндүрүү базабызга кошумчалоо киргизүүгө мүмкүнчүлүк издей баштадык. 2018-19-жылдары ишканабыз менен USAID долбоорунун ортосунда проект түзүлүп, анын негизинде жаӊы заманбап тегирмен курганбыз. Азыркы күндө тегирмен саатына 5 тонна жем чыгарат. Эгер 8 саат иштесек, 40 тоннага чейин өндүргөнгө мүмкүнчүлүк бар. Сатыкка 300 тоннанын тегерегинде жем чыгарабыз. Бул дегени тегирмендин потенциалы эки, эки жарым эсе жогору. Жемдин 50дөн ашык түрүн иштеп чыгарат. Баалары да түрүнө жараша айырмаланып турат. 2019-жылдын аягынан коӊшу Тажикстан өлкөсүнө экспорттой баштадык. Учурда сатуу бөлүмүнүн кызматкерлери Өзбекстанга да экспорттоону ишке ашыруунун үстүндө алектенишүүдө. Завод бүгүнкү күндө 12 түрлүү мал-жандыктарга витаминдер, минералдар кошулган жемдерди даярдайт. Жем табигый ингредиенттерден жасалып, химикат кошулбайт.

Төмөндөгү жандыктар үчүн керектүү витаминдер жана минералдар кошулган жемди даярдайбыз: жөжөлөр, жумуртка багытындагы тооктор, бройлер, бөдөнө, бука, саан уйлар, музоолор, кой, эчки, үндүк, брама, дакан, япон сыяктуу породалар, үй тооктору жана башка. 

“Европа стандарттарына ээ өлкөдө бир гана тегирмен бизде бар”

-Буудай, арпа, жүгөрүнү түшүм кезинде дыйкандардан сатып алабыз. Күндө өзүбүзгө керектүү заттарды тартып, тегирменге иштетебиз. Техникалар Америкадан келген. Европа стандарттарына ээ Кыргызстанда бир гана ушул тегирмен бар. Жем чыгарууда жогорудагылардан тышкары буурчак, пахта күнжарасы, семечки күн жарасы, микро элементтер, амино кислоталар колдонулат. Микро элементтерди өлкөдө жок болгондуктан, Москвадан алып келебиз. Алдыӊкы пландарда жемди гранула кылууну ойлонуудабыз. Себеби мал жегенде жем толугу менен ичине кирет.

“Капастагы тоокко караганда бош жүргөн тоок көп жем жейт”

-Жогоруда айтып өткөндөй, малдын түрүнө, жашына карап түрдүү жем өндүрүлөт. Мисалы, жумуртка багытындагы тооктор сегиз, эт багытындагы тооктор төрт, саан уйлар эки, букалар да бир нече түрлүү жем жейт. Бизде атайын кардарларга түшүндүрүп айтып берүүчү консультанттар бар. Малдын түрүнө карап талап кылган гана өлчөмдө жем берүү керектигин айтып беришет. Капаста турган тоокторго караганда бош жүргөн жайдар тооктор көбүрөөк жемди талап кылышат. Анткени алар энергияны көп жумшашат. Ошондуктан бир тоок 140-150 граммга чейин жем жейт. Ар бир жаныбардын нормасы бар.

Кардарлар келип короо-жайына мал кармап, көбөйтүүнү, кантип иш баштоону сурашат. Анда биздин кызматкерлер аларга колдон келген жардамдарын беришет. Мүмкүнчүлүк болсо пландаштырган жерине дагы барып, көрсөтүшөт. Эгерде мал кармоого ылайыктуу болгон имараттарды курууну ойлоп жатса, санына жараша аянтын так айтып беребиз. Ошого карап кардарларыбыз куруу иштерин жүргүзүшөт. Кайрылгандарга консультация акысыз берилет. Тоок чарбасын түзүүнү каалаган жарандарды биз атайын үч күндүк окуудан өткөрөбүз. Баасы 3-5 миӊге барат. Тоокту бизден ала турган болсо анда акчасын кайтарып беребиз. Жөжө чыгара турган инкубаторубуз, эне тооктор үчүн имарат бар. Азыр тилекке каршы, Кыргызстанда жөжө табуу кыйын болуп калгандыктан, Өзбекстандан бир ай мурда бир күндүк жөжөлөрдү алып келгенбиз. Аларды үч айга чейин өстүрөбүз. Буюрса,эки айдан кийин сатыкка даяр болот. Кардарлар алып кеткен соӊ 30-40 күндүн тегерегинде жумуртка бере баштайт. Тооктор бир жарым жылга жакын кызмат кылып берет. Үч айлык жөжө 320 сомдон сатылат.

“Чет өлкөдөн өкүлдөр келип, мал чарбасын өнүктүрүү жолдорун көрсөтүшкөн”

-Түптөлүү тарыхына токтолсок, 2008-жылы Америкадан эки жаран келип тоок чарбасына жем комбинат уюштурган. Талап өскөн сайын Швейцариядан, Голландиядан жана Европадан өкүлдөр келип, мал чарбасын өнүктүрүү жолдорун көрсөтүшкөн. Мына ушундан улам бизде өндүрүш кеӊейди. Учурда заводдо 35 адам жумуш менен камсыз болгон. Баары Кыргызстандын жарандары. Биргеликте түштүк облустарына, Тажикстанга жемди жеткирүүнү бул жерде ишке ашырабыз. Ал эми Бишкекте филиалыбыз бар. Нарын, Чүй, Ысык-Көл, Талас облустарын камсыз кылууну алар жөнгө салышат.

Жумушчуларды алууда мисалы, бул тармакта 10 жылдык тажрыйбабыз бар. Жаӊы жумушчулар керек болгон кезде келген жаранга ар бир кызматкер үйрөтүп, көмөктөшүп, четинен бардыгын тааныштырып, тажрыйба менен бөлүшөбүз. Себеби, Кыргызстанда атайын комбикорм технологиясын үйрөтө турган ишканалар, окутуу мектептери жок. 

Жумагүл Кочкорбай кызы

Сүрөт: Сыдык Токонов    

Азыркы учурда ар бир адамда жок эле дегенде экиден телефон кезиктирүү таӊ калыштуу эмес. Анын үстүнө интернет бүтүндөй адам коомуна таасирин тийгизип, жаӊы мүмкүнчүлүктөр ачылууда. Дегеним, үйдө отуруп эле дүйнөдөгү болуп жаткан окуядан кабардар болууга болот. Бирок, техниканын өнүккөн заманында ар бир жаранда уюлдук телефондун болушу аздык кылат. Өлкө башчы эки жылды катары менен санариптештирүү жылы деп жарыялады. Бардык мамлекеттик кызмат көрсөтүүлөр электрондук форматка өтүшү керек деген талап коюлду. Эгер бул талаптар ишке ашса, бир справка үчүн кезек күтпөйсүз же тааныш салбайсыз. Жарандар тууралуу бардык маалыматтар бирдиктүү базада сакталуу болот. Санариптештирүү - мамлекеттик кызмат көрсөтүүнү жакшыртуунун жолу.

Ошто санариптештирүүгө 15 долбоор  ишке ашкан

Мамлекеттик кызмат көрсөтүүнү электрондоштуруу коррупциянын жолуна бөгөт коет. Башкача айтканда, мамлекеттик кызмат көрсөтүүдө адам фактору жоюлат. Мамлекеттик же муниципалдык кызматкер кайрылган жаранды ары-бери чуркатпай, бардык маалыматты бирдиктүү базадан алууга шарт түзүлөт. Мындай багытта Ош шаарында 15 долбоор ишке ашкан.

Эрлан Атабаев, Ош шаардык мэриясынын экономика, каржы жана инвестиция бөлүмүнүн башкы адиси:

- Мамлекеттик кызмат көрсөтүүнү электрондук форматка өткөрүү республикалык деӊгээлдеги стратегия катары кабыл алынып, учурда өлкө боюнча 189 кызмат көрсөтүүнү электрондоштуруу пландалган. Буга ылайык Ош шаарында 2019-жылы 15 долбоор ишке ашкан. Билим берүү, саламаттыкты сактоо, калкты каттоо, курулуш тармагындагы тейлөөлөр  электрондук форматка өтүштү. Бул үчүн маалыматтык агартуу иштери долбоору ишке кирген. Мында жарандардын, муниципалдык жана мамлекеттик мекеме-ишканалардын кызматкерлеринин санариптик сабатын жогорулатуу максатында маалыматтык окутуу жүргүзүлөт. Ошто күчтүү ITшниктер өтө аз. Аларды бизде жумушка кармап калуу өтө кыйын. Жаӊы программаларды иштеп чыгууда башка жактан ITшниктерди алып келүүдөбүз.

«2020-жылы 5 ири долбоор ишке ашат»

- Быйылкы жылга да бир топ пландар ишелип чыккан. Алардын алгачкылары «Санарип аймак» долбоору. Мында муниципалдык кызматтарды электрондук форматка өткөрүү максаты коюлган. Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына «Түндүк» системасына кошулуу аркылуу башка мамлекеттик органдар менен маалымат алмашуусуна шарт түзүлөт. «Санарип аймак» платформасын ишке киргизүүнү тийиштүү мамлекеттик органдарга тапшырылган. Жалпысынан быйылкы жылга беш ири долбоор иштелип чыккан. Коопсуз шаар долбоорунун II этабын ишке киргизүү биринчи орунда турат. Бул багытта тийиштүү кызматтар менен биргеликте шаардык жолдоруна мониторинг жүргүзүлүп, жыйынтыгында 35 видеобайкоо жана видеофиксация системасынын аппараттык-программалык комплекстерин орнотууга 35 көчөнүн кесилиши аныкталды. Мындан сырткары акылдуу шаар концепциясы бекитилип, мерчемделген иш чаралар этап-этабы менен ишке ашмакчы. Дагы бири ири долбоор эл каттоо долбоору. Бул үстүбүздөгү жылдын 23 – мартынан тартып 1-апрелине чейин жүргүзүлөт.

Билим берүүдөгү санарип

Санариптештирүүнүн дагы бир негизги маселеси – шаардагы билим берүү мекемелеринин интернет тармагына туташуусу. Мектеп жана бала бакчаларыбыздын баары интернетке толук кандуу туташтырылган дегенибиз менен дээрлик көпчүлүгүндө жетекчилилердин каанасына гана жеткиликтүү. Ал эми информатика кааналарына чейин интернет менен камсыз кылган мектептердин саны 39.

Тынчтыкбек Досмуратов, Ош шаардык билим берүү башкармалыгынын окуу-усулдук каанасынын башчысы:

-«Электрондук кезек» системасы үстүбүздөгү 15-февралынан тарта Ош шаарындагы мектептердин 1-классына балдарды кабыл алууда да иштеп баштады. Балдарды мектепке кабыл алуудагы электрондук кезек системасын киргизүүгө негиз болгон жагдай Ош шаарынынын борбордук бөлүгүндөгү мектептерде да жок эмес экенин эске алып, Билим берүү жана илим министрлиги 2020-2021-окуу жылына карата балдары 1-класска кабыл алуудагы электрондук кезек системасын өлкөдөгү беш шаар менен кошо кийирди.

Соӊку эки жылдан бери Ош шаардык билим берүү башкармалыгы тарабынан уюштурулган тесттер электрондук ыкмада өтүп, аны башкармалыктын усулчулары гана ишке ашырса, 2019-жылы окуучулардан тест алууну электрондук ыкмада жүргүзүү боюнча усулдук жардамдар мектеп мугалимдери, айрыкча информатиктер үчүн уюштурулду. Бул иш-аракеттин жыйынтыгында мектептерде ОДС өӊдүү тесттик сынактардын жыйынтыгын электрондук ыкмада текшерүүнү ар бир мектеп өз колуна алууга жетишти. Окуучуларга жаӊы технологияларды окутуп-үйрөткөн, санариптештирүү жараянына түздөн-түз тиешеси бар шаардагы информатика мугалимдеринин сапаттык курамы боюнча да сандык маалымат алынган. Андагы, андан кийинки жаӊыланган маалыматка ылайык учурда Ош шаардык билим берүү башкармалыгына караган билим берүү мектептеринде жалпысынан  92 информатик эмгектенсе, алардын 58и информатика мугалими адистигинин ээси. Ал эми 20 мугалим  информатика-математика адистиги, 3 мугалим информатика-физика, 10 мугалим инженер программист адистиги, ал эми 1 мугалим биология мугалими адистигинин ээси.

«Мектептер 976 компьютер менен камсыздалган»

-Ош шаардык билим берүү башкармалыгына караштуу мектептердеги жалпы компьютерлердин санына токтоло кете турган болсок, учурда 976 компьютер болсо, анын 374үн мектеп жетекчилери, ал эми 602син мектеп окуучулары колдонот. Мындан тышкары проектор жана акылдуу доска менен дээрлик бардык мектеп бирден болсо да камсыз болгон.

Саламаттыкты сактоодогу санарип

Калкты тейлөөдөгү сапаттуулукту талап кылган дагы бир тармак – саламаттыкты сактоо тармагы. 2019-жылы министрликтин буйругу менен 6 долбоор ишке ашкан. Алар үй-бүлөлүк дарыгерлер борборунун бардык филиалдарында калктын санын каттоо максатында “Калк каттоо” системасы ишке кирген. Бейтаптарды дарыгерге электрондук форматта кезекке тургузууда электрондук регистратура иштелип чыккан. Мындан тышкары, электрондук рецепт, электрондук мамлекеттик сатып алуу порталы, ВИЧ илдети менен жашаган жарандарды көзөмөлгө алуу боюнча электрондук база, кант диабети менен жабыркаган бейтаптардын базасы түзүлгөн. Ал эми быйылкы жылы “Электрондук кезек”, “Электрондук медициналык карта” программаларын ишке киргизүүнү жана кечиктирилгис жардам көрсөтүүнү жакшыртуу максатында тез жардам бекетине автоматтык системалык башкаруу программасын орнотуу пландалган. Мындан сырткары, медициналык кызматкерлер үчүн семинар, конференцияларды өткөрүү жана билимдерин жогорулатуу максатында телемедицина системасы ишке ашырылат.

Бирдиктүү терезе

Алтынбек Токошев, Ош регионалдык шааркурулушу жана архитектура боюнча башкармалыгынын башчысы:

«Жаран жазган арызын көзөмөлдөп турса болот»

-Өлкөнү санариптештирүү жылынын алкагында былтыркы жылы “Бирдиктүү терезе” долбоорун ишке киргизгенбиз. Мында жарандардын арыздарын бир эле жерден кабыл алып, онлайн режимде жүргүзүлөт. Кардарлар кайрылган арыздарынын кыймылы тууралуу маалыматтарды алып туруу үчүн башкармалыктын биринчи кабатында электрондук таблолор (монитор) орнотулган. Мындан сырткары, жарандар онлайн режиминде интернет аркылуу байкоо жүргүзүп турушса болот. Башкармалыктын өзүнүн сайты аркылуу да жазган арызынын кыймылын текшерсе болот. Учурда “Бирдиктүү терезе” бөлүмүн дагы да жакшыртуу, жарандарга ыӊгайлуу шарттарды түзүү үчүн бөлүмдү модернизациялоо иши жүрүп жатат. Шаардык тиешелүү мекеме-ишканалар менен сурамжылоо каттарын кабыл алуу жана жөнөтүү электрондук почта аркылуу жүргүзүлүүдө. 

Бактыгүл

Калдарбай кызы

Ооба, адатта 9-10 жаштагы балдар менен сүйлөшүү оӊой эмес. Алардын чоочун адамдарга төгүлүп кенен сүйлөп, маектешүүсү бир аз олуттуу болуп калат. Бирок, бул каарманыбыз жогорудагы ойлорду четке какты. Тартынбастан өзүн чоӊ адамдай алып отуруп, келечектеги пландарын, жетишкен ийгиликтерин айтып өттү. Максаты даана, чечкиндүү коюлганы сүйлөгөн сөздөрүнөн билинип турду. 5-класста окуган Нурэл 8 жашынан баштап менталдык арифметиканы өздөштүрө баштаган. Бир канча олимпиадаларга да катышып, алдыӊкы орундарды ээлеп келген.

Нурэл Рахманалиев,

10 жашта:

«Бийик, кооз имараттарды курууга өз салымымды кошом»

-Мен менталдык арифметиканы мектепте 3-4-класста өздөштүрдүм. Анда жеке мектепте окучумун. Атайын команда түзүп бизди даярдачу. Алгач Дубайда болуучу сынакка чакыруу келип, командадан тандалып барганбыз. Ата-энем макулдугун беришип жөнөтүшкөн. Башка досторум апаларын ээрчитип барышкан. А мен жалгыз баргандан корккон жокмун. Жалпы тогуз мамлекеттен окуучулар келишиптир. Ал жактан 3-орунду алып келдим. Атаандаштарым абдан күчтүү, көп болушту.

Шаар дагы абдан кооз экен. Бийик-бийик имараттар. Кыргызстанда эӊ жогору дегенде 20 кабат болсо, Дубайда көз талдырган имараттарды көрдүк. Бизди барганда 40 кабаттуу мейманканага жайгаштырышты. Көчөлөрү таза эч кандай таштанды жок. Мечиттер көп салыныптыр. Музейге кирип, саякаттап, таасирленип келдик.

Ошко келгенден кийин облусттар аралык 10-11 жаштар арасындагы менталдык арифметика боюнча чемпион болдум. Андан соӊ Ташкентке да барып сынакка катыштым. Бирок тилекке каршы, кийинки турга өтө албай калдым. Ташкент да мага өзгөчө таасир калтырды. Биздин шаарга салыштырмалуу таза.

«Кыргызстан таза, өнүккөн өлкө болушун каалайм»

-Келечекте дагы көп өлкөлөргө чыккым келет. Учурда англис тилин үйрөнүүдөмүн. Мектепти аяктагандан кийин Америкага окууга тапшырып, программист болууну кыялданам. Роботторду жасаганга кызыгам. Ошондой эле Кыргызстан таза, өнүккөн өлкө болушун каалайм. Бийик, кооз имараттарды буюрса курууга өз салымымды кошом.

Ар бир баланын жашоосунда эненин орду жогору. Тарбияны негизинен ападан алабыз. Кеӊешти көп учурда апабыздан сурайбыз. Айтайын дегеним, төмөндөгү каармандарыбыз апаларынын аркасы менен программалоо тармагына келип калган.

Айбек Жаныбеков, 12 жашта:

«Алгач электр лампаларынын программасын өздөштүргөнбүз»

-Робототехникага кызыкчумун. Салымбековдун бизнес мектебине 2019-жылы барууну чечип, окуп баштагам. Ал жакта эӊ оӊой болгон нерселерден тарта татаалына чейин үйрөндүк. Алгач барганда электр лампаларынын программасын түшүндүрүп, кантип өчүрүп, жандырганынан баштаганбыз. Кийинчерээк командадагы балдар биргеликте түрдүү роботторду жасап көрдүк. Аларга программаларды өзүбүз түзүп, иштеттик. Командабыз биргеликте олимпиадаларга катышып келдик. Олимпиадага негизинен үч багытта жасалган эмгектер көрсөтүлдү. Атаандаштар да абдан күчтүү болчу. Ал олимпиададан өткөндөр Ташкентте өтчү мамлекеттер аралык олимпиадага жолдомо алмак. Бактыга жараша экинчи багыттагы эмгектерден экинчи орунду алдык. Орун алабыз деп ойлогон эмеспиз. Ошентип Ташкентке 10 жаштан 16 жашка чейинки балдар арасындагы сынакка барып катышып келдик. Чынында ал жакта Бишкектегиден таптакыр башкача аура болду.  Күчтүү роботторду кездештирдик. Өзүбүзгө дагы сабак алдык.

“Мобилдик тиркемелерди түзүп, жеке компания ачсам дейм”

-Келечекте программист болгум келет. Учурда үйдө өзүмдү өнүктүрүүгө аракет кылып жатам. Башында апам кесиби боюнча информатик болгондуктан жардам берип, үйрөтчү. Азыр эми өзүмдө маалымат болуп, билип калгандыктан программалоону четинен тереӊдеп өздөштүрүүдөмүн. Көбүнчө мобилдик тиркемелерди түзүүгө күч жумшап жатам. Себеби кийин өзүмдүн компаниямды ачып, бул тармакта иш алып барсам дейм.

Алмаз, 15 жашта:

“Ультра үн менен обьектти таба алган робот жасаганбыз”

-Мен 9-класста окуйм. Айбек  экөөбүз теӊ бир убакытта бул жаатта билим алдык. Биргеликте роботторду жасап, программаларды түздүк. Жогоруда айтып кеткендей, республикалык олимпиадага катышып келдик. Анда роботубуз ультра үн менен обьектти таап чыгышы керек болчу. Ошондой эле канча аралыкка чейин көрө ала турганын программалап атканда жазабыз. Мисалы, 50 см аралыкка чейин көрүп, ошол аралыкта обьектти таба алат. Олимпиадага даярданууга бир ай убакыт кетти. Бир айда үч робот жасаганга үлгүрдүк.

Албетте, бул биринчи жеӊишибиз болду. Алдыда дагы агайыбыз сунуштап жатат, августта Россияда өтчү робото техника боюнча олимпиадага даярданып баштайбыз.

“Эгер адам күчтүү болгусу келсе, каерде болбосун күчтүү боло алат”

-Мен көбүрөөк оюндарды түзгөнгө кызыгам. Азыр көп убактымды программалоого жумшоодомун. Келечекте мыкты оюндарды ойлоп таап, өз компаниямы түптөгүм келет. Бул же тигил жакка окууга тапшырам деген азырынча чечим кабыл ала элекмин. Эгер адам күчтүү болгусу келсе, каерде болбосун күчтүү боло алат. Ошондуктан кайсы жерде билим албайлы баары өзүбүздүн колубузда.

Балдардын аракеттерин, ой жүгүртүүсүн көрүп, келечекте өлкөбүздүн келечеги кенен жана мыкты кадрлардын ордосу болоруна ишеним артып, аларга кеӊ келечек, ийгилик кааладык.

Жумагүл Кочкорбай кызы

Шаар жетекчилиги ички инвесторлорду, жеке ишкерлерди, Ата-Мекендик өндүрүшчүлөрдү колдоону айтып келет. Ошол эле катарда баары мыйзам чегинде болуусу керектигин эскертет. Калаабызда акыркы жылдарда көп кабаттуу курулуш тармагы өнүгүп, өсүү жолунда келе жатат. Бирок алардын ичинде мыйзамсыз курулуп жаткан 26 көп кабаттуу турак үй болсо, шаар ичиндеги майда мыйзамсыз курулуштар миӊден ашат.

Курулушу бузулгандан көрө чыдап документ бүтүргөн жакшы

Жеке жаран үй кургусу келе турган болсо биринчи кезекте жерин тастыктаган документин алып архитектура башкармалыгына барыш керек да үй куруу жөнүндөгү планын айтып, арыз жазат. Архитектура шаардын башкы планын эске алуу менен жеке жарандын кура турган үйүнүн жерин карап, анын долбоорундагы үйдү курууга мүмкүнбү же мүмкүн эместигин аныкташат. Эгер турак үйдү курууга мүмкүн боло турган болсо, шаардагы тийиштүү ишканалардын баарына макулдашуу үчүн кат жиберет. Ал ишканалар текшерип, макулдашкандан кийин техникалык курууга уруксат берилет. Газ, суу, жылуулук, электр жана башка ишканалар техникалык шарттамаларын беришет. Ал «бул жерден суу аласыӊ, бул жерден ток аласыӊ, бул жакка канализация улайсыӊ» деген маселе. Ал шарттамаларды алган соӊ архитектура өздөрүнүн пландоо шарттарын иштеп чыгышат. Бул деген долбоорчуга эмне маселелерди кандай кылып аткаруу керектигинин документтердин топтому. Ошол документтер топтомунун негизинде арыз ээси долбоорчу менен жер кыртышын изилдеп, канча кабаттуу, аянты канча болуусу керектигин аныктап, долбоор түзөт. Аны кайрадан архитектура башкармалыгына макулдашууга жиберишет. Андан соӊ долбоор мамлекеттик экспертизанын кароосуна жиберилет. Ал жерден 10 корутундусу алынгандан кийин гана архитектура башкармалыгы курулушту баштоого уруксат кагаз берет.

Мыйзамсыз курулуштардын сапатына кепилдик берилбейт

Ишкерлердин курулушту мыйзамсыз баштоосунун себеби тийиштүү мекеме-ишканаларга арыз жазып, алар курулуш жүрүүчү жер кыртышын текшерип, курулуш куруу үчүн талапка жооп бере тургандыгын аныктап, уруксат кагаз берүү сыяктуу баскычтардан өтүүдөн эринишет. Мурда жогорудагы макулдашуулар, кароолорго 170 күн керектелсе азыр документтерди, текшерүү иштерин эрте карап бүтүрүүгө аракет кылынууда. Ишкерлер ошого да чыдабастан мыйзамды бузуп иш алып барып жатышат. Ал жер кыртышы көп кабаттуу үй курууга жараксыз болуп же коммуналдык кызматтарды улоого мүмкүн болбой калуу коркунучтары бар болуп калышы мүмкүн. Ошол себептен мыйзамсыз делген курулуштардан керектөөчүлөр батир сатып албоосун сунуштайбыз. Ага сот кандай чечим чыгараары белгисиз болгондуктан кардар зыянга учурап калуусу мүмкүн. Шаар тургундары документи жок, иши соттук кароодо турган мыйзамсыз курула баштаган үйлөрдөн батир сатып алып, ага кирип жашай берүүсү мүмкүн. Бирок, имараттын документи жок болгондон кийин батирге да документ берилбейт, тактап айтканда, алуучу ал батирине толук ээлик кыла албайт. Коммуналдык кызматтарды колдонууда да чоӊ маселелер жаралбай койбойт. Мыйзамдын негизинде курулган көп кабаттуу үйлөрдүн курулушу, ичиндеги лифтинен бери текшерүүдөн өтүп, коопсуз болот. Ал эми мыйзамсыз үйлөрдүн эч нерсеси текшерилбейт, сапатына да кепилдик берилбейт.

Алтынбек Пирматов, Ош шаардык мэриясынын шааркуруу жана муниципалдык менчик бөлүмүнүн башчысы:

«Мыйзамсыз курулуштар боюнча түшүндүрсөк да эл түшүнбөй жатат»

- Шаарда курулуп жаткан көп кабаттуу үйлөрдүн кайсынысы кандай стадияда курулуп жатканын ачык айтып, мыйзамсыз деп табылган курулуштардан үй сатып албоону эскертип, массалык маалымат каражаттары аркылуу шаар тургундарына маалымат берип жатабыз. Бирок эл аны кандай түшүнүп жатат билбейм, бүтө элек мыйзамсыз курулуштардан батир сатып алып, сот аны бузууга чечим чыгарса ыйлап мэриянын эшигин каккылап жатышат. 2019-жылдын 14-январында жогорку сотко чейин соттук териштирүүлөрдүн артынан барып Масалиев 64 дарегиндеги курулушту бузуп алып салуу, баштапкы калыбына келтирүү, ошондой эле 200 000 сом айып пулун салуу боюнча соттун чечими өз күчүндө калтырылган. Аны бузуу боюнча долбоор даярдап жатабыз, жакынкы күндө ал алынат.

«Эскертүүбүзгө баш ийбей өз билемдикке барышат»

- Жеке менчик курулуш компаниялары куруп жаткан көп кабаттуу үйлөрдүн ичинен 26 курулуш мыйзамсыз деп табылган. Алардын бирөөсү жогоруда айтып өткөн Масалиев 64 дарегиндеги «Евростиль» компаниясынын курулушуна гана соттун бузулсун деген чечими чыккан. Калганы прокуратурада, финполицияда, сотто иштери каралып жатат. Булардын мыйзамсыз деп табылганын эӊ негизги себеби уруксат кагазы жок курулуп баштаганында. Жер жеке менчик болгону менен кичинекей ашкана куруу үчүн да тийиштүү мекемелерден уруксат алуу зарыл. Курулуш алдында техникалык изилдөө жүргүзүү зарыл, ар бир кабаты экотехинспекциясынын көзөмөлүндө болуусу керек. «6-7 кабат болуп курулуп калганда бузбастан курулуп баштаганда токтотпойт белеӊер»  деген элдин пикири болуп жатат. Мисалы, ошол Масалиев 64 дарегиндеги курулуш башталганда эскертүү берилген. Биз сотко берип шаардык соттон курулуш токтотулсун деп чечим чыкканда 3 кабаттуу болчу. Эскертүүлөргө карабай, өз билемдик менен курулушту уланттып ага дагы 6-7 кабат кошуп салды. Курулуштун жүрүшү, ага кеткен чыгымга биз күнөөлүү эмеспиз. Эскертүүнү укпай, кура берген ошол компаниянын өзү күнөөлүү.

«Чакан дүкөндү бузуу да бир топ чыгымды жаратат»

- Калаа башчысы Таалайбек Насирбекович шаардагы мыйзамсыз курулуштарды алып салуу кызматкерлерин көбөйтүү боюнча тапшырма берди. Себеби шаардын ичинде жаӊы курулуштардан сырткары майда мыйзамсыз обьектилер да көп экен. Былтыркы иштерибиздин ичинен элге көрүнүктүүлөрүн айта кетейин. Осмонов көчөсүнүн эки тарабындагы мыйзамсыз курулуштардын баарын тазалап алдык. Ал жерде ар тармактуу соода түйүндөрү бар болчу. Андан сырткары Абдыкадыров көчөсүндөгү мыйзамсыз майда соода түйүндөрүн да алып салдык. Таалайбек Насирбекович «бузуп алган жерди кайра сөзсүз оӊдоп кеткиле» деп тапшырма берген. Эл «булар жыргап эле бузуп кетип жатат» деп ойлоп жатат. Жок, мисалы, бир чакан мыйзамсыз курулган дүкөндү бузуп, жерин тегиздеп, оӊдоп кетүүнүн өзү эле бир топ чыгымды жаратып жатат.

Шаардагы көп кабаттуу үйлөрдүн арасындагы гараждарды алып салуу иштеринин үстүндө да иш алып баруудабыз. Тактасак, шаардагы гараждардын 15%ына гана унаа киргизилет экен, калганы бүт эле кладовка катары колдонулуп, ичинде эски эмеректер, пахталар, банкалар сакталат экен. Ошол гараждарды алып салып, алардын ордуна заманбап унаа токтотуучу жайларды куруу боюнча Таалайбек Насирбекович маселе көтөрүп, тийиштүү ишканаларга тапшырма берди.

«Ишибизди түшүнүү менен кабыл алган жарандарга ыраазы болом»

- Өзүӊүздөргө маалым болгондой, Ак-Буура дарыясынын жээгин оӊдоп-түзөө, элге пайдалуу эс алуучу жай куруу үчүн чоӊ долбоор даярдалып жатат. Анын жээгинде да 100дөн ашык мыйзамсыз курулуштар бар. Алардын ээлерине да түшүндүрүү иштерин жүргүзүп, алып салуу иштери жүрүп жатат. Мындай иштерде эл менен тил табышып иштөө аябай кыйын болот. Осмонов көчөсүн тазалоодо эл аябай каршылык көрсөтүп, ишибизге бир топ тоскоолдук жаратышкан эле. Шакиров көчөсүн кеӊейтүүдө элге түшүндүрүү иштерин жүргүзгөндөн кийин ар бир үйдүн ээси бузулуш керек болгонун бузуп, кыскартылыш керек болгонун өздөрү билип эле кыскартып турушту. Элдин ошондой түшүнүү менен кабыл алып, мамлекетке жардам берип турганын көрүп ыраазы болот экенсиӊ.

Уулбү Каныбекова

Маданият элдин табиятынан келип чыгат. Дарактын гүлү жана мөмөсү кандай болсо, элдин маданияты да ошондой. Өз маданиятын өнүктүрө албаган же жоготкон эл мөмө байлай албаган, куурап калган даракка окшойт. Ал качандыр бир убакта кыркылып, отун катары пайдаланылары турган иш. Маданиятка болгон колдоо, ал тармакта жүргүзүлүп жаткан иштер тууралуу шаардык маданият башкармалыгынын жетекчиси менен маек курдук .

-Саламатсызбы Элдияр Тажибаевич. Ош шаардык маданият башкармалыгына жетекчи болуп келгениӊизге жарым жылдан ашыптыр. Бул тармактагы өзгөрүүлөр менен катар жетишкендиктерди бөлүшүп кетсеӊиз.

-Саламатсыздарбы? Ооба, кызматка келгениме жарым жылдан өтүүдө. Негизинен бир топ өзгөртүү киргизип ийдик дегенден алысмын. Бирок, өзүбүздүн моюнубузга жүктөлгөн милдетти так, толук аткарганы аракет кылуудабыз. Өткөн жылга көз салып айта турган болсок, масштабдуу алгылыктуу иштерди жасай алдык. Баарына белгилүү болгондой “Ош – Түрк дүйнөсүнүн маданий борбору” эстафетасын ийгиликтүү өткөрүүгө болгон күчүбүздү жумшап, шаардагы маданият кызматкерлери биргеликте жыйынтыктадык. Баары четте карап турбастан эл аралык майрамдык кечелерди өткөрүүдө зор салымдарын кошушту. Бул да маданияттагы бир жетишкендик десем болот.

“Маданиятта профессионалдуулукту күчөтүү максатында конкурстарды уюштуруудабыз”

-Ош шаарында акыркы мезгилдерде чыгармачыл инсандар көбүн эсе тойдун гана эсебинде жашап, той үчүн гана ырдагандай болуп калышты. Биздин маданият тармагында таланттар үчүн конкурс, сынактар, кызыктыруучу кандайдыр бир сыйлыктар жоктугунан, иш чаралар болбогонунан жогорудагыдай кырдаал күчөп кетти. Албетте, той деле жакшы, бирок, биз маданиятта профессионалдуулукту күчөтүү, маданиятка болгон көз карашты өзгөртүү  максатында ар түрдүү конкурстарды уюштуруудабыз. Азыр аларда мотивация жок болгондуктан, бир аз солгундап кетишти. Мына ошол абалдан алып чыгуу үчүн бий конкурсу, эл аралык КВН уюштурулду. Таланттарды тандоодо “Алтын үн” сынагын жарыяладык эле учурда үчүнчү этабына келип, жыйынтыктоо алдында турат. Сынакка шаардан 86 адам катышып, арасынан тандалып отуруп 13ү финалга чыгышты. Жөн эле ырдап коюп жүрө бербесин деп атайын мыкты адистерди дайындаганбыз. Алар конкурсанттардын талантын өстүрүүгө, сахнада өзүн алып жүрүүсүнө, үнүн тарбиялоодо жардам беришет.

Бул жылы президентибиздин жарлыгына ылайык балдарды колдоо жылында “Жаӊы таланттуу муун” аталышындагы мектептер арасында конкурс жарыяланган. Шаардагы бардык мектептер катышып, жаш таланттар, жаш жаратмандар өнөрлөрүн көрсөтүшүүдө. Жакында 4-мартта “Эне жана бала” деген сүрөт көргөзмөсү болот. Ага 300дөн ашык жаран катталды. Эмгектери бири-биринен кооз болууда. Буюрса, көргөзмөдө жеӊүүчү аныкталат.

“Керектүү аппаратураларды алуу үчүн мэриядан 10 миллион сом бөлүндү”

-Жогору тараптан кандай колдоолор көрсөтүлүүдө?

-Ош шаарындагы, облустагы жаш таланттарды тартуу максатында “Мурас” окуу борборун ачтык. Маданиятка болгон жаштардын көз карашын башка нукка бурууну көздөйт. Бул иш чараларды ишке ашырууда шаар мэри Таалайбек Сарыбашов колдоо көрсөтүүдө. Бюджетибиз өткөн жылы 2 млн. болсо, 2020-жылга 4 млнго бекитип, анын ичинен 800 миӊи маданий иш чараларды өткөрүүгө жумшалат. Андан сырткары кызматкерлердин айлык маяналары жогорулады. Ошондой эле шаарда быйыл чоӊ өзгөрүү болууда. Шаарда чоӊ иш чара, кечелерди уюштурууда аппаратура, монитор сыяктуу керектүүлөрдү 10-15 миӊ долларга чейин ижарага алчубуз. Мэрге керектүү болгон аппаратураларды өзүбүздүн балансыбызга алууга сунуш бердик эле. Колдоо таап, мэриядан 10 миллион сом бөлүндү. Буюрса, жакынкы айларда алынып келинет. Бул да болсо шаардык маданият башкармалыгынын жеӊиши. Анткени мындай аппаратуралар Кыргызстандын башка аймактарында жок.

Баарыӊыздар күбө болгондой, шаарда штаттык кыскартуулар көп болду. Бирок, мэрибиздин маданият кызматкерлерин колдоо демилгесинин негизинде биздин аракетибизди баалап, кошумча 17 штат кошуп берди. Анын ичинен 12си оркестр, бешөө “Акак Ош” комузчулар тобу түзүлдү. Топко таланттарды тандап алуу конкурс аркылуу өттү. Комузчулар тобуна 35 адам катышып, алардан 7-8 адам тандап алынды. Тандалып алынгандар февраль айынан баштап ишке кабыл алынды.

Жетекчиликке келгенге чейин бул тармакта аралашып жүрүп жетишпестиктерди жакшы эле билчүмүн. Мисалы, беш-алты жыл мурун тигилген формалар кийилип, эскилиги жеткен болчу. Азыр эми формаларды жаӊылоого басым жасоодобуз. Жогоруда айткан топтордун баарын бириктирип, өзүбүздүн 35 адамдан турган чоӊ оркестрди түзүүнү ойлонуудабыз.

Бизди колдоп, жаштардын арасынан таланттарды алып чыгууга тапшырмаларды берип келген маданият министрлигине да тереӊ ыраазычылык билдирип кетем. Анткени ар тараптуу колдоо болбогондо, жемиштүү иштер аткарылмак эмес.

“Балдарды тарбиялоодо маданияттын орду жогору”

-Бүгүнкү күндө адамдардын маданиятка болгон мамилеси кандай болууда?

-Өлкө эгемендүүлүктү алгандан кийин жашоо турмуш кыйындап, ар ким өз курсагынын камын ойлоп, маданиятка дээрлик жарандар тарабынан көӊүл деле бурулган эмес. Андан бери 30 жыл убакыт өтүп, элдин маданиятка болгон көз карашы калыптанып келүүдө. Маданият, маданияттуу адам кандай болуш керек деген сыяктуу түшүнүктөрдү аздан сиӊиришүүдө. Эгер маданияттуу адам болсо, анын жүрөгү жумшак болот. Ырга, бийге, чыгармачылыкка жакын болгон адамдардын жүрөгү жумшак келет. Ошондуктан, жарандарды колдон келишинче балдарын кичинесинен маданияттын, чыгармачылыктын кайсы бир багытына тарбиялоосуна чакырат элем. Балдарды тарбиялоодо маданияттын орду жогору.

“Таланттуумун деген адам аракетти кошо алып кетиши керек”

-Жогоруда белгилеп кеткендей, колдоо көрсөтүлүүдө. Эми мындан ары бизге эмгектенүү гана калды. Профессионалдуу кызматкерлер таланттар чыгып келген, мындан кийин да чыга берет. Буюрса, эл аралык деӊгээлге чыгарууга болгон аракетибизди жумшайбыз. Эл ичинде таланттар көп. Бирок, баары эле эмгектенип, өздөрүнүн үстүнөн иштешпейт. Шаарда таланттарды чогултуп, иштешүүгө чакырабыз, эшигибиз дайыма ачык. “1 пайыз талант, 99 пайыз аракет” дегендей, адам кыймылдаганда гана ийгиликке жетет. Таланттуумун деген адам аракетти кошо алып кетиши керек.

-Рахмат, ишиӊизге дагы да ийгиликтерди каалайбыз.

Жумагүл

Кочкорбай кызы

“Менин милициям мени коргойт” деген ишенимди ар бир жарандын көкүрөгүнө орнотуу – тартип күзөтчүлөрүнүн эӊ башкы милдети болушу керектигин өлкө башчы белгилеп келет. Коомдо аларга карата жакшы да, жаман да маанайда түрдүү пикирлер айтылат. Канткен менен да өз милдетин так аткарып, оор, курч кырдаалдарда тынчтыкты камсыздап келгендерге ыраазы болуудан башка жол жок. Ош шаарында 2014-жылдан бери “Шумкар” атайын полку түзүлүп, өз милдеттерин аткарып келишет.

ИИМдин “Шумкар” АБП нын 3 батальонунун штабына караштуу ЖМК жана КМИ боюнча инспектору милициянын лейтенанты Алимжан уулу Мухамедали:

“Мамлекеттин кайсы жеринде өзгөчө кырдаалдар жаралса, ар дайым биринчи болуп жетип барууга аракет кылабыз”

Кыргыз Республикасынын ички иштер министрлигине караштуу “Шумкар” атайын багыттагы полку 2014-жылы 17-январда өкмөттүн токтому менен түзүлгөн. Түзүлгөндөн тарта мамлекеттин кайсы жеринде өзгөчө кырдаалдар жаралса, ар дайым биринчи болуп жетип барууга аракет кылабыз. Баткен, Жалал-Абад чек ара маселелеринде барып, кызмат өтөп келебиз. Ошондой эле жайкысын туристтик мезгилде Ысык-Көлгө барып да кызмат көрсөтөбүз. Таласта, Ысык-Көлдө болгон көчмөндөр оюндарында жана ушул сыяктуу чоӊ масштабдуу иш чараларда коопсуздукту камсыздап, милдетти так аткарууга аракет кылабыз.

“Чечилбеген чек ара маселелеринен улам курчуган кырдаалды жөнгө салабыз”

Түштүк региондо жайгашкандыктан, Баткен облусундагы чек арадагы түшүнбөстүктөрдү жөнгө салууда  2014-жылдан бери кызматтабыз. Кырдаалды турукташтыруу үчүн элге түшүндүрүү иштери жүргүзүлөт. Чечилбеген чек ара маселелеринен улам түшүнбөстүктөр болуп, эки тараптуу кагылышууга чейин жеткен учурлар болууда. Ошол жерде элдин коопсуздугун сактап, берилген буйрук боюнча тапшырманы аткарабыз.

Жалал-Абадда да Орто-Токой суу сактагычында маселе чечилгенге чейин эки жыл коопсуздукка жооп бердик.

“Атайын кайрымдуулук акцияларына да активдүү катышабыз”

-Бир гана коопсуздукту карап тим болбостон, жоокерлер кайрымдуулук да көрсөтүшүп,  муктаж болгондорго колдон келген жардамдарын беришет. Материалдык, кара күч жагынан атайын акцияларды уюштуруп, бир катар иштерди аткаруудабыз. “Боорукердик” балдар үйүнө атайын курам белгилүү даталарда куттуктап барып, балдарга аз да болсо майрамдык маанай тартуулап келебиз. Ошондой эле Араван көчөсүндөгү балдар үйүнүн жылуулук системасын балдар барып, баштан-аяк жаӊылап, орнотушту.

“Достук баарынан маанилүү”

-Кээ бир катардагы кызматкерлердин арасында турмуш-тиричиликке байланыштуу көйгөйлөр болуп калат. Мындай учурда карап турбастан, командадагы балдар биргеликте ынтымактыктын, достуктун белгиси катары жардам колун сунабыз. Бул кадамыбызды командирибиз дагы колдоп, боорукер болууга үндөйт. 

-Полкко кызматка кабыл алуу да талаптар кандай?

-Жумушка кабыл алынуучу кызматкерлер армияга барып кызмат кылып келиши шарт. Боюнун узундугу 1метр 70смден жогору болуп, мурда соттолбогон жарандар кабыл алынат. Жогорку окуу жайды бүткөнү милдеттүү эмес, бирок, окуу жайды бүткөн же спорттук жетишкендиктери бар жарандарга да артыкчылык берилет. Кызматка алууда жүрүм-турумуна да баа берилет. Түрдүү кырдаалда иш алып баргандан кийин ден соолугу таза болуусу керек. Атайын медициналык кароодон өткөрүлүп, тастыкталгандан кийин гана кабыл алынат. 

“Бир кызматкер жаман болсо, баары жаман деп терс пикирди карманууга болбойт”

-Тартип тынчтыктын эӊ негизги булагы болгондугу үчүн жарандарды тартипти сактоого чакырам. Мамлекет ишеним арткан форма кийген милиция кызматкерлерин сыйлоого көнүүбүз кажет. Бир кызматкер жаман болсо, баары жаман деп терс пикирди карманууга болбойт. Тескерисинче, бизге жардам берип, коопсуздукту, тартипти сактоого көмөк көрсөтүүсүн суранат элем.

Айбек Татанов ПСН отрядынын кызматкери:

“Ден соолугу чыӊ адам мекенди коргой алат”

-Бул тармакта 12 жылдан бери эмгектенип келем. Мага жоокерлер арасындагы футбол боюнча команданы даярдоо тапшырылган. Бала кезден футболго кызыгып, ойноп келчүмүн. Жогорку лигаларда ойноп келгем. Оюнда травма алып калгандыгыма байланыштуу учурда машыктыруучулукту кошо аркалап келем. Ар ротадан тандалып алынган 15 балабыз бар. Жумасына үч жолу алдыда болчу турнирлерге даярдыктарды көрүп, машыгууларды өткөрөбүз. Жакында 23-февралга карата өткөрүлгөн турнирде биздин команда биринчи орунду ээледи. Ага Ош облусуна караштуу бардык күч структуралары катышты. Негизги максатыбыз коопсуздуктук, тынчтыкты камсыздоо болсо, ишке катар эле спорт турат. Албетте, ден соолугу чыӊ адам мекенди коргой алат, түрдүү кырдаалдарга туруштук бере алат. Ошол себептүү дайыма өзүбүздү машыктырып, ар тараптуу өстүрүп келебиз. Атайын ок атуу машыгууларын өткөрүп турабыз. Курал-жарактарды чачуу, кайра чогултуу боюнча да көнүгүүлөр жасалат.   

Күч структураларынын арасындагы спорттук оюндарында активдүүлүгүн көрсөтүшүп, футбол, волейбол оюндарынан сырткары спорттун башка түрлөрүндө да дүйнөлүк чемпионатка чыккан балдарыбыз да бар. Балдарыбыз азиялык оюндарда да орун алып келген.   

 Жумагүл Кочкорбай кызы

Сүрөт: Сыдык Токонов  

Кыргызстан көпчүлүктү жаратылышы, климаты, ресурстары менен суктандырып келет. "Эл башы болбой, суу башы бол" деп айтылгандай, суубуз таза жана жетиштүү. Мамлекет атайын электр станцияларды куруп, элди электр энергиясы менен толук кандуу камсыздоого аракетин кылып келет. Азыркы учурда бул тармакта кандай иштер жүрүп жаткандыгы тууралуу маалымат алдык.

“Ош электр” ишканасынын директорунун техникалык маселелер боюнча орун басары Нурлан Раимберди уулу:

“Былтыркы жылга даярдаган иш пландарыбызды жүз пайызга аткардык”

«Ош электр» ачык акционердик коому 2000-жылдан тарта өз ишин баштаган. Калк абоненттери менен түздөн-түз иштеген ишкана болуп эсептелет. Биздин карамагыбызда жалпысынан 87, 35, 10, 6 кВттук подстанцияларыбыз, 5815 элге жарык берүүчү трансформатордук пункттар бар. Жалпы 6 10 35 кВттук аба чубалгылары биригип 13515 км түзөт. Ошол аба чубалгыларын, жер алдынан жүрүүчү 35 кВ 15 км кабелдик линиябызды, андан сырткары 3000 км 6 10 кВ аба чубалгыларын тейлеп, капиталдык оӊдоолордон өткөрүп турабыз. Ошондой эле капиталдык курулуш деп ар жылы планга киргизип, аз да болсо жаӊы конуштарга, ашыкча жүк менен иштеп жаткан трансформаторлорду куруу, жаӊы обьектилерге электр энергиясын берүү аткарылат. Тейлөөчү ишкана болгонубузга байланыштуу элдин талабына жараша кошумча иштерди жасап келебиз. Калкты электр энергиясы менен камсыздап, кайра чогултулган төлөмдөрдөн жумушчулардын айлык акысы, салык, кошумча сатып алынган электр энергиясын төлөйбүз. Ишканага керектүү болгон жабдууларды сатып алууга жумшайбыз.

Көбүнчө электр энергиясын колдонуу күз, кыш айларында болот. Жылуулук бериле элек учурда калк электр мештерин колдонушат. Ушул учурда колдонуу жогорулайт. Ошондуктан, мисалы, 2020-жылдагы кышкы өнөктүктү өткөрүү үчүн 2019-жылы даярдык көрөбүз. Атайын иш пландар бекитилип, капиталдык оӊдоолор жүргүзүлчү жайлар аныкталат. Өткөн жылдагы катардагы оӊдоолорго токтоло кетсем, 35 кВттук 39 даана аба көмөкчү чордондорду, 35 кВ 1777 км аба чубалгыларын түзөөдөн өткөрдүк. Мындан башка да бир топ көмөкчү чордондор түзөтүлдү. Майда оӊдоп- түзөтүүлөр менен катар беш жылда бир жолу капиталдык оӊдоо да жүргүзүлүп турат. Буга атайын каражат бөлүнүп, 2019-жылы 58 млн. 285 миӊ каралган. Анын 42 млн. 704 миӊи аткарылды. Тактап айтканда, үнөмдөө менен колдонулду. Трансформаторлорду курууда Баткен, Ош облусу боюнча жалпысынан 70 ар түрдүү кубаттуулуктагы трансформаторлор орнотулду. 11 миӊ электр эсептегичтерди үйдүн ичинен сыртка көрүнүктүү жерлерге чыгарууга жетиштик. Ашыкча жүк менен иштеп келген 50 трансформаторлордун кубаттуулуктарын жогорулаттык. Былтыркы жылга даярдаган иш пландарыбызды жүз пайызга аткарууга аракет кылдык. Айыл өкмөттөрдөн, организациялардан келген кайрылууларга да көмөк көрсөтүүгө жетиштик.

“2020-жылга чоӊ проекттер каралууда”

2020-жылга да чоӊ проекттер каралууда. Биринчиси, 2018-жылы башталган проект, Европанын өнүктүрүү банкынын эсебинен 5 млн. еврону Ош шаарына алып келип, үч көлөмдүү подстанциянын 0 4 кВ аба чубалгыларын жана ага уланган абоненттерге атайын эсептегич коюу планы иштелип чыгып, жакын арада аткарылуу алдында турат. Экинчи CASA-1000 проектти башталат. Электр тармагында кемчиликтерди жоюу максатында керек болгон шаймандарын сатып алуу каралды. 2020-жылы сатып алуу аткарылса, кийинки жылдан куруу иштери жүрөт. Президентибиз, холдингдин төрагасы билдирип келгендей, шаарда, райондорго акылдуу эсептегичтерди орнотуу пландаштырылган.

“Абоненттер суроолоруна соц тармактар аркылуу жооп ала алат”

Мурун биздин ишкана, кызматкерлердин аткарган иштери көп жарыяланбай, элге маалымат толук жетчү эмес. Төрагабыз бул тармакты жөнгө салып, массалык маалымат каражаттарына, социалдык тармактарга аткарылып жаткан, аяктаган иштер кабарланып, жарыяланып турат. Эл бүдөмүк болгон маселелер, көйгөйлөр тууралуу суроолорун соц тармактар аркылуу берип, жооп ала алышат. Бул багыт учурда ишин активдүү, натыйжалуу жүргүзүүдө.

Жарандарга энергияны сатуу баарына белгилүү болгондой экиге бөлүнөт. 700 кВтка чейин 0,77 тыйындан, андан кийинкиси 2 сом 16 тыйындан эсептелет. Себеби электр энергиясын шаар ичине тегиз жеткирүү максатында иштелип чыккан тариф. Шаарда тургундар баары кечки саат 6дан кийин электр энергиясын көп колдоно башташат. Эгер бул тариф болбосо, анда максималдуу көрсөткүч түшүп кетет.

“Чоӊ масштабда 85 жылдык маараке белгиленди”  

Ишканада 2060 кызматкер эмгектенет. Алардын арасында ишканага эмгеги сиӊип, ардактуу эс алууга чыгуу алдында тургандар, жаӊыдан окууну бүтүп келгендер да кездешет. Мамлекеттик сыйлыкка татыктуу болгондор да бар. 2019-жылы 22-декабрда энергетиктердин майрамында жетишкендиктер көрсөтүлүп, Токтогул ГЭСинде президенттин катышуусунда чоӊ масштабда 85 жылдык маараке белгиленди.

“Канча көп электр энергиясын колдонсо, ГЭСтен да ошончо суу агып кетет”

Энергетика биздин сыймыгыбыз дагы, көйгөйүбүз дагы болуп калды. Чынында жумуш көп. Баарын аткарууга келгенде каражатка келип такалат. Мисалга алганда телефонго бирдикти алдын ала салабызда, ал эми өлкөбүздө өндүрүлгөн энергияны төлөөдө кайдыгерлик кылабыз. Кыргызстанда өндүрүлгөндөн кийин аны сактап калуу үчүн алдын ала төлөөнү адатка айландырышыбыз зарыл. Өлкөбүздө электр энергиясына эч кандай чектөө жок. Бирок, ар бирибиз керектүү жакка пайдалануубуз абзел. Эгерде үнөмдүү пайдаланбаса анда биринчиден, өзүнүн чөнтөгүнө зыян, экинчиден, ГЭСке да зыянын тийгизет. Канча көп электр энергиясын колдонсо, ГЭСтен да ошончо суу агып кетет. Ошондуктан жарандарды сабырдуулукка, үнөмдүү колдонууга жана тармакты өнүктүрүү үчүн алдын ала төлөөгө чакырат элем. 

Жумагүл Кочкорбай кызы     

Кыргызстанда жаш балдар жана аялдар арасында туура эмес тамактануунун өсүшү бирден-бир көйгөй болуп саналат. КРнын Саламаттыкты сактоо министрлигинин жана ЮНИСЕФдин маалыматтарына ылайык 43 пайыз жаш балдар жана 35 пайыз төрөт курагындагы аялдар аз кандуулук менен жабыркап келишет. Өлкөдө жаш балдардын өлүмүнүн 22 пайызы толук кандуу тамактанбагандыктын себебинен болсо, 18 пайызы туура эмес тамактануу менен жабырланышууда.

 Бул тууралуу «Тоолуу агро-экосистемаларда азыктанууну жакшыртуу» долбоорунун алкагында айылдык кызмат көрсөтүүчүлөргө түркүндөштүрүп, туура тамактануу боюнча вебинарда айтылды.

Өткөн аптада уюштурулган вебинарда үй-бүлөдө тамак- ашты туура бөлүштүрүү тууралуу сөз болду. Анда ашканадагы мүмкүнчүлүктү билген, азыктардын эсебин көзөмөлдөгөн аялдар бөлүштүрүүдө кемчилдиктерге жол берээри айтылды. Анткени үй кожоюну эсептелген кайнатага, кайненеге, алардан соӊ жолдошуна, эркек балдарына көп каллориялуу тамакты бөлөштүрүп, кыздарга жана өзүнө аз өлчөмдөгү тамак калтырат. Анын кесепети аялдардын ден соолугунун алсыздыгына жеткирет. Андай кыз-келиндер төрөгөндө ден соолугу начар балдарды жарыкка алып келет. Вебинарда дени сак эне, дени сак улут экени баса белгиленди.

Анда айтылгандай адамда микро-макро элементтердин, витаминдердин жетишсиздиги көптөгөн ооруларга себеп болот. Курамында крахмал болгон өсүмдүк майлары жана татаал углеводдор. Алар энергия бөлүп чыгарат. Окууда, жумушта энергия менен камсыздайт. Ал эми белоктор чанактуу өсүмдүктөрдө, жаӊгактар менен семичкелерде, сүт азыктарында, этте, жумурткада бар. Адам организминин 20%ын белоктор түзөт. Ал өсүүнү, физикалык күчтү берет. Курамында «А», «С», «К», «Е» витаминдерге бай көк чөптөр, жашылчалар, мөмө жемиштер, коон, дарбыздар. Булар организмди түрдүү ооруулардан коргойт. «В» витамини нерв түзүмүнүн ишин камсыздайт. Кальций, кремний, марганецтин жетишсиздиги сөөктүн морт болуусун шарттайт.

Дени сак энеден дени сак бала төрөлөт

Кыз-келиндер жакшы тамактанышса дени сак бала төрөлөт. Ал эми туура тамактанган бала физикалык жана руханий жактан жакшы өсүп-өнүгөт. Өспүрүм балдар  жакшы окуп, мектепте жогорку бааларды алат.

Толук жана баалуу тамактанбагандыктын таасири же темирдин жетишсиздиги ириде аз кандуулукка алып келет. Анын себебинен мээнин өнүгүүсүнүн кечигүүсү, шамалдагандан эле балдардын каза болушуна чейин жеткирет. 3 жашка чейинки балдардын 43%ы, төрөт курагындагы аялдардын 39%ы аз кандуулуктан жабыркап жатышат. Ал эми цинктин жетишсиздиги – аллергиялык ооруларга кабылуу, бойдун өсүүсүнүн кечеӊдөөсү, диарея, пневмония сыяктуу ооруларга дуушар кылат.

«А» витамининин жетишсиздиги имунитетти төмөндөтөт. Ал эми фолий кычкылынын аздыгы организмдин нормалдуу өрчүүсүн бузат. Айрыкча эненин курсагындагы баланын органдарынын калыптануусунда орду абдан чоӊ. Анан жетишиздиги менен жүрөк кемтиги, акыл эс жетишиздиги менен төрөлүү коркунучу бар. Тилекке каршы, бүгүнкү күндө өлкөдөгү төрөт курагындагы аялдардын 41%ында фолий кычкылынын жетишсиздиги бар.

Йоддун жетишсиздиги мээнин өрчүүсүн бузат. Богок безинин начар иштөөсү семирүүгө алып келет. Кош бойлуу аялдардын 61%, өспүрүмдөрдүн 41%ына йод жетишпейт.

Эл арасында туура жана түркүндөштүрүп тамактанууну жайылтуу максатында «Тоолуу агро-экосистемаларда азыктанууну жакшыртуу» долбоору тарабынан бир топ жумуштар жүзөгө ашып жатат. Ал жергиликтүү, улуттук жана глобалдык деӊгээлде жүргүзүлүүдө.

“Ошингтон” тамашоу командасынын оюнчусу Бектур Жумабаев Ош облусунун аймагында бышкан картошкадан үй шартында чипсы жасап Ош шаарынын тургундарын кубантууда. Эл керектеген продукциянын өз жерибизден чыгып жатканы кубаныч жаратат. Өздүрүштүн ээси менен жакшы саамалыктан бир аз маектештик.

Тамашоучу Бектур Жакыпов:

“Бала кезибиздеги апам жасаган даам”

-      Бектур, жакшы иш баштапсыӊ кут болсун! Чыгармачыл адамга бул идея кайдан жаралды?

-      Биз кичинекей кезибизде апам үйдө чипсы бышырып берчү. Биз дүкөндө чипсы бар экенин билчү эмеспиз. 1998-жылдары ата-энем Бишкекке барып, үйдө чипсы бышырышып, атам кичинекей баштыктарга бөлүп-бөлүп салып велосипеддин артына коюп алып шаар кыдырып саткан экен. Кийин башка өлкөлөрдөн чипсылар келип, атамдар ал бизнесин токтотуп коюшуптур. 3-4 жыл мурун апамдын бизге үй шартында бышырып берген чипсыларынын даамын элге таттырып көрүү идеясы пайда болду. Себеби дүкөндөгү чипсылардын кээ бирлеринин курамы 40% картошка болсо 60%ын ун кошуп жасашат экен. Андан сырткары химиялык татымалдарды да көп кошушат. Ал чипсыны жеп көргөндө эле байкалат. 3-4 жыл мурун ойлонгонум менен керектүү техникаларды сатып алууга каражат жетишпей, ал ортодо үйлөнүп, балалуу болуп чипсы бышырганга убакыт болбой жатты. 2019-жылдын декабрь айынан баштап үй-бүлөбүз менен катуу кирише баштадык.

“Баштыкка аба толтуруп, чоӊ көрсөтүп коюпсуӊар дешет”

-      Бизнес баштоо оор дейт, сен ишти эмнеден баштадыӊ?

-      Алгач чипсыны жасоо боюнча маалымат топтодум. Бир техниканы Кытайдын Гуанжоу шаарынан алдырдык. Кээ бир кескичтерди Орусиядан алдырдык. Сыртындагы баштыкты Казакстанга буюртма берип жасаттык. Себеби бизде мындай баштык чыгара турган шарт жок экен. Чыгарса да ичинде абаны сактап тура алган, жакшы сапаттагы баштыктар болбой каларын айтышты. Бул иштердин артынан бир жыл убактыбыз кетти. Кээ бир адамдар аны ичине аз салып, аба менен көп көрүнтүп коюпсуӊар дешет экен. Баштыктарга аба толтуруп койгонубуздун себеби ичиндеги продукция сынбай, бүтүн боюнча сакталат. Баштыктын чоӊдугу да ошол себептен. А сыртына канча грамм деп жазылса ичинде так ошол граммда продукция бар.

“Аталышын ойлонбой эле “Ошингтон” болсун дедим...”

Yй-бүлөлүк бизнеске аталышын башкача койсоӊор болбойт беле?

-      Аталышын окуп көпчүлүк адамдар “Ошингтон” командасынын балдары биргеликте чыгарып жатат окшойт деп ойлошот экен. Жок, бул биздин үй-бүлөлүк бизнес. Аталышын мен ойлонбой эле “Ошингтон” болсун деп ата-энеме, балдарга сунуштадым. Баары макул болушту. Себеби бул командабыз  менен Тамашоудо бир топ ийгиликтерге жетиштик, президенттен белек алганга да биргеликте эмгек кылдык. Бирок убакыттын өтүүсү менен командадагы жигиттер ар тарапка, ар ким өзүнүн жумушу, тиричилиги менен кетүү убактыбыз келип аткансыйт. Биз кайда болсок да “Ошингтон” деген атыбыз өчпөй сакталып турсун деген ой келди. Буюрса, бул аталышта дагы “кытырак нан”, “күн карама”, “картошка фри” чыгат.

“Кыргызстанда бышкан картошка болсо болду”

-      Чын эле Чоӊ-Алайдын картошкасынанбы?

-      Алгач ар аймактын картошкасынан бышырып көрдүк. Эӊ даамдуу, жакшы кытыраган, майды анчалык көп сорбогон бул Чоӊ-Алайдын картошкасы экен. Кара, борпоӊ топуракта бышканы үчүн курамында крахмалы да көбүрөөк экенин аныктадык. Ошол себептен ушул аймактын картошкасына басым жасоодобуз. Жакында бизге ысык-көлдүк тургундардан “Ысык-Көлдүн картошкасынан жасап көрбөйсүӊөрбү. Бизде да жакшы картошка өндүрүлөт” деген сунуш түштү. Бир эксперимент кылып көрүүгө азыраак картошка буюртма кылдык. Андан да бышырып көрөбүз, жакшы болсо андан да колдонгонго аракет кылабыз. Кайсыл жактын картошкасы болсо айырма жок, негизгичи Кыргызстандын абасында, топурагында бышкан, чипсы жасоонун талаптарына жооп берген картошка болсо болду.

“Картошка биздин элдин экинчи наны болуп калыптыр”

-      Ош шаарындагы дүкөндөрдү толук камсыздаганга жетишип жатасыӊарбы?

-      Азырынча цехибиз чакан гана. Анда апам, келинчегим, дагы бир эже болуп үчөө гана иштешет. Алдыда цехти кеӊейтүү планыбыз бар. Учурда Ош шаарынын дүкөндөрүнүн 60%на жеткирип жатабыз. Күнүнө 20кг картошка бышырууга гана жетишүүдөбүз. Бишкекке жана Ысык-Көлгө жибердик. Ал жактарда да сатыла баштады десем болот. Чыныгы картошканын даамын биздин эл жакшы көрүшөт экен. Себеби ар бир үй бүлөдө картошка күнүмдүк тамакка кошула берип экинчи нан катары болуп калыптыр. Биздин документибиз Евразияга экспорттоого жарактуу документ. Буюрса, Кыргызстандын гана ичине эмес, коӊшу өлкөлөргө да экспорттойбуз деген жакшы ниет бар.

“Эл башка даамдарды да талап кылып жатат”

- Курамы өзгөрүп кетүүсү мүмкүнбү?

-      Бул классикалык даам  өзгөрбөй ушул бойдон калат. Биздин башка чипсылардан айырмабыз продукциябыздын курамы ашыкча кошулмасы жок, накта картошка, өсүмдүк майы жана туздан гана тургандыгында. Бирок кардарлардан “дагы башка даамдарды чыгарбайсыӊарбы” деген сунуштар түшүүдө. Ошол себептен шишкебек, сыр, томат сыяктуу даамдардан турган 6 түрүн чыгаруу планында турабыз. Ошол даамдарга ылайыкташкан баштыктары жасатып алсак эле сатыкка чыгара баштайбыз. Жаш балдар үчүн граммы аз, даамы өзгөчөрөөк түрү да чыгат.

Уулбү

Каныбекова