СЫРТЫ ЖАЛТЫРАК…

Yстүбүздөгү жылдын 4-сентябрынан тарта өлкөдө саясий партиялардын парламенттик шайлоо алдындагы үгүт өнөктүгү жүргүзүлүүдө. Бул өнөктүк шайлоо болоруна бир күн калганга чейинки убакытты алат. Yгүт иштеринин ийгиликтүү өткөрүлүшүндө саясий партиялардын шайлоо алдындагы программалары  негизги ролду ойноору белгилүү. Азыр шайлоого катышууга мүмкүнчүлүк  алган бардык саясий партиялар өздөрүнүн программаларын коомчулукка тааныштырып жүрүшөт. Бирок, бизде партиянын программасы десе эле башкача нукта кетмей адаты калыптанып калганын байкоого болот.

Мисалы, айрым партиялар айылдардагы дыйкан-фермерлерге канча трактор алып бере турганын, шаардагы көп кабаттуу үйлөрдүн алдына жарыктандыруу уюштурушаарын, банктан ала турган ипотекалык кредиттин үстөк баасын аябай төмөн  кыларын, жолдорду куруп, көпүрөлөрдү оӊдошоорун ооз толтура убада кыларын ар бир шайлоодо көрүп жүрөбүз. Эми бул жолку шайлоонун алдында көбүнесе пандемияга байланыштырып, оорукана, дарыкана, мектеп, балдар бакчасын куруп берем дегендер жайнап чыгып жатканын талдоочулар белгилешүүдө. Калыс айталы, мына ушул жана ушул сыяктуу башка убадаларды партиянын программасы деп колду көкүрөккө коркпой коюп айтса болобу?

 Эгерде элдин кулагына майдай жага турган убадаларды кумдай куюп эле тизмектеш керек болсо, анда жаза келгенге оӊой эле программа болуп чыга келээринде шек жок. Тилекке каршы, биздеги партиялык курулуштун азыркы жеткен шарт-кырдаалы партиялык программаларды жазуунун андайдан башкачараак өӊүтүн талап кылбай жатканын өкүнүү менен белгилөөгө мүмкүн. Партиялык программаны мындай кой, шарттуу түрдө саясий элита  аталып жүргөн кыргыздын саясатчылары эне тилибизге салып айтканда,  кыргыздын «жакшылары» отуз жылдан бери мамлекетибиздин Баш мыйзамын биротоло жазып бүтпөй келатпайбы! Ал эми партиялык программаларды иштеп чыгууда азыр программанын фасадына, көзгө көбүрөөк урунган сырткы жагына басым жасоого (ичи калтырак болсо да мейли) артыкчылык берилип жаткандай таасир калат.

БОЛЖОЛДУУ СТАНДАРТКА КӨП ЖОЛДУУ МАМИЛЕ

Партиялык системасы өнүккөн өлкөлөрдө партиялык программаларды иштеп чыгууда болжолдуу түрдө төмөнкүдөй суроолорго жана жагдайларга жооп изделет: «эмне болуп жатат?», «ким айыптуу?», «эмнени каалайбыз?», «эмне кылуу керек?», «кандай кылуу керек?», «кандай, кайсыл, канча каражаттын эсебинен?», «ким кылышы керек?».

Азыр Кыргызстандагы бир да партиянын программасы бул стандартка жакындатылган мүнөздө болсо да жооп бере албайт. Жогорудагы суроолордун бирине да толук жоопту табууга мүмкүн эмес. Бардык партиялар бир эле жагдай, кырдаалды бир эле өӊүттөн айта беришет: коррупция, социалдык теӊсиздик, экономиканы көтөрүү, маданиятты сактоо. Бардык партиялар келечектеги өз аракеттерин бир стилде трактовкалашат: «биз  бардык жамандыктарга караманча каршыбыз да, жакшы нерселерди колдойбуз!».

Программа негизинен бар милдетине ошол партия көрсөтүлгөн номурдун тушуна беш жылдыктын эсебинен бир гана «галочка» коюу  кирген өӊ-түсү жок электоратка болжолдонот. Ушуну менен кошо бардык партияларга «эки жүздүү элитаризм» - өз командасын коомдогу бардык көйгөйдү чечүүгө дапдаяр «кесипкөйлөр» (профессионалдар)  сыпатында көрсөтүү адаты мүнөздүү.

Айрым партиялардын шайлоо алдындагы программаларында мындан беш жыл мурдагы парламенттик шайлоо алдында берген, бирок аткарылбаган убадалар кездешип жүргөнүн байкоочулар туура баамдашууда. Ушуну менен бирге кээ бир партиялардын программаларында мындан аркы өнүгүүнүн анча деле прогрессивдүү эмес дегидей жолдору да сунушталгандай таасир калат. Не дейбиз, «кой аксагы менен жүз!» эмеспи.

Канткен менен парламенттик шайлоого ат салышып жаткан айрым партиялардын программаларынын арасынан олуттуу эле даражада оозго ала турган жагдайлар кездешпей койбойт. Мисалы, бир партиянын программасында өкмөттүн алдында реформаларга жетекчилик кылууга милдеттендирилген органды –«өлкөнүн мээсин» түзүү  сунушу бар.

Эксперттердин белгилөөсүндө, бул жөн гана келечектүү жана кызыктуу идея эмес.  Ушул кезге чейин жарандык коомдон башка эч ким реформаларга катышкан эмес. Реформалар тиешелүү ведомстволорго жүктөлгөн. Бул коррупцияны жана натыйжасыздыкты гана жаратып, баш аламандыкты жана бюрократиянын өсүүсүнө алып келген. Реформаларды окшош кылышты, акыры  ишке ашпай калды. Эми баарын кайрадан баштоого туура келип жатат. Буга чейин жарандык коомдун бийлик мотивациясы бар болгону менен, кыймылдаткыч күчү жок болуп, ал эми кыймылдаткыч күчү бар бийликтин мотивациясы жок эле, анткени эски схемалар коррупционерлерди жакшы байытып турган.

КЫЙРАТУУЧУЛАРДАН КИМДЕР ТАЖАБАЙТ?

Ар дайым өзүн жаратуучу партия катары көрсөтүп келген дагы бир партиянын бул  шайлоого аттанып жатып таштаган  чакырыктары таӊ калтырбай койбойт: «тигини жок кылабыз, муну жок кылабыз!»  Чынын айтканда, өлкө мындай кыйратуучулардан «өлө» тажап турганын баса белгилеп коюуга тийишпиз. Партия өлкөдө президенттик бийликти да жок кылууну  сунуштагандардын катарына кирээрин жана эмне себептен мындай «кыйраткыч» жана саясий жактан сабатсыз чакырыкты кимдин арсыз кызыкчылыгы үчүн  таштоого аргасыз болуп жатканын коркпой-үркпөй болжоого болот. Бул жагдайда парламентке депутат болуп шайланбай калган талапкер эч качан парламентти жок кылуу керек деген чакырыкты көтөрүп чыкпоосу керек дегенге басым жасап коюу гана жетиштүү.

Дүйнө жүзүндө ар кандай суверендүү мамлекетти монархтар же президенттер тарабынан көрсөтүшөт. Президент, айрыкча Кыргызстандын бүгүнкүдөй шартында өлкөдөгү эӊ туруктуу саясий фигура болуп эсептелет.

Айрым  эксперттердин эсебинде күздөгү парламенттик шайлоонун үгүт иштери, шайлоонун өтүшү жана жыйынтыгынын шылтоосу менен чет өлкөдөн каржыланган уюмдар саясий диверсия уюштурууну көздөп жатышат. Бул жагдайда парламенттик шайлоодогу мониторинг борборунун жетекчиси, экс-акыйкатчы Турсунбек Акун жакында атайын кайрылуу жасап, АКШнын Мамдепартаменти тарабынан каржыланган Эл аралык  институт деген уюмдун парламенттик шайлоонун алдында ички ишибизге кийлигишип, өлкөдөгү реалдуу кырдаалга ылайык келбей турган, чыр-чатактарга жол ача турган коомдук пикир түзүүгө аракеттенип жаткандыгын маалымдады.

Аталган институттун кыйыр түрдө саясий диверсияны ишке ашырууга аракеттенип жаткандыгы жөнүндө айрым маалымат булактары мурдараак эле жазып чыккан. Андан маалым болгондой, институт биринчиден, батышчыл партияларды гана сүрөөнгө алса, экинчиден, ачыктан ачык аутсайдер боло турган партиялардан үчөө-төртөөсүн тандап алып, сурамжылоо жүргүзүү деген шылтоо менен: «элдин көпчүлүгү ушул партияларды колдошот, ал эми фаворит делген партиялардын реалдуу шанстары жок. Алар мыйзамсыз жолдор  менен гана жеӊишке жетүүлөрү мүмкүн» деген кутум идеяны коомдук пикирге сиӊиргенге бардык күч-аракеттерди жумшоодо. Алар өздөрү  «эл колдойт» деп жарнамалагандардын эч кандай реалдуу шанстары жок экендигин эӊ сонун билишет.

Бирок, алар жанталаша жактап жаткан батышчыл партиялар жеӊишке жетишпесе да, парламенттик шайлоодон кийин Кыргызстанда конфликттик абалды түзүп, биринчиден, өлкөнүн эл аралык имиджине доо кетирүүнү көздөшсө, экинчиден, партияларды кыйыр түрдө бири- бирине кайраштырып, саясий туруктуулукту бузуп, массалык башаламандыктарга саясий, психологиялык кыртыш түзүүгө аракеттенишүүдө. Жогоруда аталган институт мурда «Азаттыктын» сайты аркылуу  «сурамжылоонун негизинде» деген шылтоо менен «кыргызстандыктар бийликтин ишине канааттанбайт» деп жарыялагандыгы айтылат. Эми «Общее дело» деген фондунун буюртмасы менен» деген көрнөктүн аркасына жамынып, шайлоого катышып жаткан партияларды бири-бирине кайраштырууга өтүп жатышканын талдоочулар белгилешүүдө.

Чет өлкөлүк донорлордун каражаттарын кантип кагып алуунун ар кандай айла-амалдарын аябай өздөштүрүп алган уюмдар Кыргызстанда  мурдатан эле жайнап жүрүшкөндүгүн эске албай коюуга болбойт. Айрым партиялар дал ошондой максаттын аркасында гана быйылкы парламенттик шайлоого катышып жатканын аӊдабай-бакпай калганга мүмкүн эмес. Ал эми партияларынын программалык тезистери жана чакырыктары да ошондой өӊүттөн түзүлгөнүн байкоо кыйын эмес. Шайлоонун мындай шайтан оюндарында чет өлкөдөн каржыланган «саясий диверсанттардын»  назары эӊ оболу ошондой тариздеги партияларга  түшөөрү айтпаса да түшүнүктүү. Кыргызстандагы ар кандай дурус башталыштарды башында эле кыйратып таштоого кызыкдар күчтөрдү кыйратуудан  качандыр бир мезгилдерде тажайт деп айтууга такыр мүмкүн эмес.

Абдираим Мамытов

Жапалак айылдык аймактык башкармалыгы бүгүнкү күндө 5306 кожолуктан турат. Калктын негизги өнүгүү тармагы болуп айыл чарбасы, дыйканчылык эсептелгендиктен учурда жыйын-теринди жыйноо кызуу жүрүп, аяктап калган мезгили. Аталган башкармалыктагы болуп жаткан иштер, өндүрүш тууралуу кабар алдык.  

Жапалак 13 айылды өзүнө камтыйт

Жапалак айылдык аймактык башкармалыгы негизи 13 айылдан турат. Калкка билим берүү  тармагында 9 мектеп, 6 бала бакча жана 2 китепкана иш алып барат. Саламаттыкты сактоо тармагында бир поликлиника, 8 ФАП элди тейлейт. Аймактык башкармалыктын калкынын негизги өнүгүү тармагы болуп айыл чарба эсептелет. Анда эки чарба кооперативи жана 1090 жеке чарбалар эмгектенет. Жеринин жалпы аянты 5748 га.

Суулуу айдоо 1180 гектар, мунун ичинен 867 га үлүштүк жана 312 мамлекеттик фонддун жерлери. Кайрак айдоо 1855 га, мунун 1171 га үлүштүк, 684 фонддун жерлери. Чөп чабынды 276 га, жайыт 2281 га, саздак жерлер 156 га.

Аймактык башкармалык тарабынан 2020-жылга карата атайын иш чаралар планы кабыл алынып, Ош шаарынын мэриясы тарабынан бекитилип, бекитилген пландын негизинде иш жүргүзүлүп келүүдө.

“Бирдиктүү терезе” ачылды

-Президентибиздин "Аймактарды санариптештирүү жана балдарды колдоо жылы" деген жарлыгынын негизинде, мэриянын протоколдук тапшырмасына ылайык башкармалыкта бирдиктүү терезе ачылып, азыркы учурда элге ыӊгайлуу шарттар түзүлүп, кызмат көрсөтүп жатат.  Андан жарандар жер салыгы боюнча, социалдык фонд боюнча маалымкаттарды, үлүш жерлер боюнча тактамаларды берүү сыяктуу маалыматтарды, аныктамаларды алса болот. Тургундар мурдагыдай кабаттан-кабатка жүгүрбөй, баарын бир жерден бүткөрө алышат.

“2000 кубдук резервуар ишке ашса бир канча айыл таза суу менен камсыз болот”

-Бүтүндөй дүйнө элинин тарыхында калган оор кырдаалды башыбыздан өткөрдүк. Мындай мезгилде өзүбүздүн чыгаан жигиттер элге кол сунушту. Аз камсыз болгон үй-бүлөлөрдү азык-түлүк менен камсыз кылууда чоӊ колдоо көрсөтүштү. Ушундай биримдиктин натыйжасында илдетти жеӊип чыктык десек болот. Илдетти алдын алуу боюнча да иштер жүргүзүлүүдө. Жакында боло турган Жогорку Кеӊештин шайлоо учурунда да коопсуздук эрежелерин сактоо максатында участкаларда тиешелүү чаралар көрүлдү. Аралыкты сактоо, беткап, антисептик жана башка керектүү болгон талаптар эске алынып, бүгүнкү күндө толугу менен шайлоого даяр.

Күздө экинчи толкун болот деген жоромолдор айтылып келет. Ага да даярдыктар көрүлүүдө. Кудай сактасын, мындай нерседен алыс бололу. “Сактыкта кордук жок” дегендей алдын алуу баарынан маанилүү. Октябрь айынан мектептер ачуу мамлекетибизде каралууда, жарандарыбызга барып бул тууралуу да түшүндүрүү иштерин жүргүзүүдөбүз. 

Мэрия тарабынан да биздин аймакка колдоо көрсөтүлүп, мектеп, бала бакчалар, ФАПтар курулууда. Кечээ жакында эле Мээркан айылынын жолуна асфальт төшөлдү. Буюрса, аталган айылга дагы мектеп куруу каралууда. Таза суу боюнча да долбоор иштеп чыгылып, атайын изилдөөлөрдүн негизинде жер бөлүнүп берилип, 2000 кубдук резервуар куруунун алдында турабыз. Курулуш ишке ашса бир канча айылыбыз таза суу менен камсыз болот.

Айыл чарба боюнча инвестиция тартуу иштери жүрүүдө. Сугат арыктарды бетондоо боюнча долбоорлорду иштеп чыгууну пландоодобуз. Антпесек суу коромжуга учурап, эгинге жетишерлик деӊгээлде жетпей, чыгаша көп болууда. Азыр мунун үстүндө аракет көрүлүп жатат. 

“Кореялык бейөкмөт уюм окуучуларга 1,5 млн. сомдук жардам көрсөттү”

-Аймагыбыздын өнүгүшүнө салым кошо турган бейөкмөт уюмдар менен да иш алып баруудабыз. Айта кетсек, Кореянын GoodNeighbors бейөкмөт уюму башкармалыктын үч айылында аз камсыз болгон үй-бүлөлөрдүн балдары менен иштешип жатат. Тээкке айылындагы ФАПка да жылуулук системасын куруп берди. Окуучу балдарга 1 жарым миллион сомдон ашык китеп, окуу куралдары, кийим-кече тарабынан жардам берди. Быйыл да жардам көрсөтүү алдында турат.   

Насирдин Курбаналиев, Жапалак айылдык аймактык башкармалыгынын статиси:

“Өткөн жылга салыштырмалуу арпа, буудай 50 пайызга аз жыйналды”

-Жогоруда айтып өткөндөй биздин аймактагы калктын негизги өнүгүү тармагы болуп айыл чарбасы эсептелет. Дандык буудай, арпа үстүбүздөгү жылы 1174 га эгилген. Алынган дүӊ азык 11 950 центнер. Ар бир гектардан 7,6 центнерден түшүм алынды. Быйылкы жылы өткөн жылга салыштырмалуу 50 пайызга аз жыйналды. Ага климаттын таасири себеп болду. Анткени апрель, май айларында курукчулук болуп, түшүм жакшы албай калды. Андан кийин дандык сулуу боюнча айтсам, 574 га эгилген. Азыркы мезгилде 424 га оруп жыйналды, учурда кызуу мезгили. Ар бир гектардан орточо 60-70 центнерден түшүп атат. Картошка болсо 183 га дыйкандар тарабынан эгилген. Баары түшүмүн жыйнап бүтүштү. 34 582 центнер жыйналып, 18 тоннадан туура келди. Былтыркыга караганда өсүш бар. Себеби Россиядан жеке ишкерлер алып келген жаӊы уруктардан эгишкен.

Жашылчаларга келсек, 474 га жерге эгилген. Анын 407 гектарында жыйын терин бүттү. 1294 центнер жыйналды. Былтыркыга салыштырмалуу 110 пайыз өсүш бар. Бул жылы эӊ жакшы өндүрүш картошка менен жашылчада болду. Төмөнкү өндүрүш кайракы дан эгиндеринде болду. Дыйкандар өздөрүнө 50 пайыз өндүрүшүн алып калып, 50 пайызын алмаштыруу жолу менен базарга чыгарышат. Айдоо жерлери аз болгондуктан, экспортко чыга турган түшүм алышпайт. Андыктан шаардагы гана сатып алуучулардын 30 пайызын тейлешет. Пандемия учурунда да эгин эгүү эч кандай үзгүлтүккө учураган жок. Баары убагында жетишишти. Ошондой эле дыйкандарды колдоо максатында микрокредит алуусуна гарант болуп беребиз. Айыл Банктан 50 миӊ сом өлчөмүндө насыя алышат. Быйыл да көп адам кайрылды. “Мол Булак” микрокредиттик компаниясы да дыйкандарга жакындан колдоо көрсөтүп, дары-дармектерди арзан баада сунушташты. Андан сырткары жеке ишкерлерибиз Чүйдөн арпа уруктарды алып келишип, 16 сомдон дыйкандарга сатып атышты. 60 пайыз дыйкандар сырттан жаӊы уруктарды алып эксе, 40 пайыз өздөрү сактап койгон уруктарынан пайдаланышты.

Мындан сырткары биздин аймактык башкармалыкта шагылды майдалап өндүрүүчү ишкана бар. Элди көмүр, курулуш материалдары менен тейлөө пункттары иш алып барууда.

Жумагүл Кочкорбай кызы

Сүрөт: Сыдык Токонов

Биздин гезит шаардагы ишканалардын гана ишмердүүлүгүн чагылдырып чектелбестен аймактагы мекеме-ишканалардын жумушу менен тааныштырып келет. Бул жолку сапарыбыз Араван районундагы аймактык ооруканага болду. Аталган ооруканага жаӊы төрөткана курулуп  жаткан экен. Башкы дарыгери Усманжан Мамажанов оорукананын ишмердүүлүгү менен тааныштырды.

«Дарыгерлер тынымсыз онлайн окуудан өтүшүүдө»

- Биздин аймактык оорукана 335 адамга ылайыкташкан. Эки филиалыбыз бар, Төө-Моюн филиалы жана Төбө-Коргон филиалы. Ооруканада бардык бөлүмдөр бар. Жалпысынан 10 бөлүм. Хирургия, травматология, жандандыруу бөлүмү, балдар бөлүмү, төрөт бөлүмү, гинекология, терапия, неврология.  84 дарыгер эмгектенет. Алардын ичинен жогорку категориядагы 13, биринчи категориядагылар 18. Дарыгерлердин көпчүлүгүн жаштар түзөт. Максатыбыз, сапаттуу, жогорку билимдүү медициналык жардам көрсөтүү. Быйылкы жылдагы кырдаалга байланыштуу дарыгерлерди окутуу онлайн өтүүдө. Вирусту дарылоо, алдын алуунун жол жоболору боюнча жалпы окутуудан өтүштү. 20дан ашуун дарыгер, 30дан ашуун медайымдар окуудан өттү.

«Район боюнча алты адам вирус жуктуруп алды»

- Бир жылда болжол менен 12 миӊден ашуун бейтап дарыланып чыгат. Бирок, быйыл ооруканага кайрылгандардын саны эки эсе аз. Өзгөчө кырдаалга байланыштуу оор абалда келген бейтаптарды гана кабыл алууга мажбур болдук. Азыр кайрадан уруксат берилип, мурункудай кабыл алуудабыз. Биздин ооруканадан коронавирус жуктуруп алгандардын саны 190 болсо, пневмония менен 230 адам ооруду. Тилекке каршы, 13 жараныбызды жоготтук. Көп учурда оор абалда келип жатышты. Пенде экенбиз, ооруну жашырып, ооруканага келгенден айбыгып жүрүп өлүм ашкере кылды. Yйүндө беш, он күнгө чейин өз алдынча дарыланып жаткандар болду.

«38 орундуу жаӊы төрөт бөлүмү ачылат»

- Ооруканада хирургиялык операциянын бардык түрү жасалат. Мактанып айта алам, тажрыйбалуу дарыгерлер эмгектенет. Операциялык блогубузду толук оӊдоп-түзөөдөн өткөрүп, бардык шарттар түзүлгөн. Мындан сырткары, жаӊы төрөт бөлүмү курулуп жатат. Имарат эки кабаттан туруп заманбап талапка жооп берет. 38 орундуу болуп, ар бир палатага экиден гана эне жатып чыгууга шарттар түзүлдү. Октябрь айында колдонууга беребиз деп жатабыз. Карантинге байланыштуу курулуш иштери токтоп калган эле. Жакында кайрадан жанданган. Тийиштүү шарттар каралган бул бөлүмдү инвесторлор куруп беришүүдө. Араб элинин Ассаба деген коому демөөрчү болуп берген. Бардык жаӊы жабдууларды, ремонттоо иштерин моюнга алышкан. Биздин колубузга баарын даяр кылып анан ачкычын тапшырабыз дешкен. Буюрса, энелер үчүн сонун шарттар каралууда.

«Демөөрчүлөр 5 тез жардам унаасын алып беришти»

- Пандемия бизге чоӊ сабак болуп берди десем аша чаппайм. Анткени, биздин дарыгерлердин тажрыйбасында мындай масштабдуу карантин биринчи жолу болду. Кандай иштөө керек, эмнеге көӊүл буруу зарыл экенин кылдат үйрөнө алдык. Албетте, мындай кырдаалда эл да четте карап турган жок. Колунан келген жардамды берип, жүгүбүздү бир топ жеӊилдетип берди. Мүмкүнчүлүктөн пайдаланып элге ыраазычылык билдирем. Кайдыгер карабаган жарандарыбыз көп экенин көрүп сыймыктандым. Айрыкча, чет өлкөдө иштеп жүргөн мекендештерибиз чоӊ жардам беришти. Ошондой демөөрчүлөр аркылуу районго беш тез жардам унаасын алдык. Бирөөсү биздин ооруканага бөлүндү. Калгандары филиалдарга жөнөтүлөт. 30дан ашуун кислороддук аппараттар, дары-дармектер, коргоочу формалар келди.

«Пневмония менен кайрылгандардын саны өстү»

- Октябрь айынын аягы, ноябрдын башында экинчи толкун болот деген божомолдоолор бар. Акыркы убактарга пневмония менен кайрылгандардын санынын өскөнү байкалат. 18 бейтап пневмония менен ооруп жатат. Ал эми вирус жуктуруп алгандардын саны 6. Учурда бейтаптардын абалы туруктуу, оор абалда жатканы да бар. Саламаттыкты сактоо министрлигинин иштеп чыккан клиникалык протоколу түзүлгөн. Ага ылайык дарыгерлерибиз окуудан өткөн. Ошол окутуу боюнча дарылоо жүргүзүлүп жатат. Yй-бүлөлүк дарыгерлер тобунда көзөмөлдө турган, оорунун белгилери билинген бейтаптардан милдеттүү түрдө ПЦР анализи алынууда. Пневмония менен жаткан бейтаптардан да аталган анализ алынып атат. Вирус учурда элге тарап кетти, дарыгерлер кечинде үйлөрүнө кетип, эрте менен келишүүдө. Ошондуктан алардын саламаттыгы үчүн күнүгө дене табы өлчөнүп жатат. Тынымсыз көзөмөлдө болушууда.

Садык Шаимкулов, хирургия бөлүмүнүн башчысы:

«Вирус мурунку бөлүм башчыбыздан ажыратты»

- Хирургия бөлүмү 45 койкадан турат. Анын ичинде травматология, лор жана окулисттер бизге карайт. Карантин учурунда оор абалда келген бейтаптарды кабыл алып, оор операцияларды гана жасап жаттык. Азыркы учурда мурунку тартипте иштөөгө уруксат берилип, пландалган операциялар да жасалууда. Бөлүмдө жалпысынан 10 дарыгер эмгектенет. 12 медайым, 14 санитарка иштейт. Учурда 24 бейтап дарыланып жатат. Пандемия – кандай учур болбосун этият болууну үйрөттү. Адам өмүрү үчүн ар бир секунда маанилүү экенин билдик. Өзүбүз бир сыйра ооруп, дарыланып чыктык. Тилекке каршы, аты жаман вирус биздин мурунку бөлүм башчыбызды арабыздан алып кетти. Өзүнүн ден соолугунан да жумушун жогору коюп, жанын берип иштеп жүрүп өтүп кетти. Мындан ары эч ким оорубасын, тилегеним ушул.

Бактыгүл Калдарбай кызы

Фото: Сыдык Токонов

Учурдачетөлкөдөжүрүп, престиждүүкомпаниялардын IT тармагындаиштегенмекендештерибизкөп. Билимдүүадамэчкачанкорболбойт. Кайсыулутта, кайсыжарандуулуктаболбосунбилимиӊболсобардыкжердебарктуусуӊ. Мындай мекендештерибиздин бири Эсен Сагынов  Американын Amazon компаниясында инженер-программист болуп эмгектенет. Каарманыбыз белгилүү компанияга кантип кирип калганын жана ITнин келечеги тууралуу кеп салып берди.

- Сагын мырза, сиздин Amazon компаниясында инженер- программист болуп иштериӊиз белгилүү. Маектин башында өзүӊүз жөнүндө кенен маалымат алгым келип турат.

- Каракол  шаарында туулуп-өскөнмүн. Ленин атындагы орто мектепте билип алып жүрүп Түрк лицейине өткөм. Лицейди аяктагандан кийин борборго барып азыркы АУЦАнын программалоо бөлүмүнө окууга өткөм. 2008-жыл окууну аяктагандан кийин Венгрияга жеке жумуштар менен кеткем. Ал убакта магистратурага тапшырууга кызыгып жүргөм. Сураштырып жүргөнүмдө тааныштарым Кореяда окууну сунушташты. 2009-жылдын башында Кореяга кеттим. Бир жыл интенсивдүү курс болду. Бир жылдан кийин Кореядагы IT фирмалардын бирине жумушка орношком. Окуум менен чогуу жумушту да алып кеттим. 2017-жылга чейин Кореяда иштедим.

- Кесип тандоодо мүмкүнчүлүгүбүзгө караганыбыз оӊбу же кызыгуубузгабы?

- Албетте, кызыгууга. Себеби, адам өзү тандаган жолдо кызыгуусу, эргүүсү жок болсо аны алып кетүүсү кыйын. Мен кичинекей кезимден компьютерге кызыкчумун. Атайын компьютердик салондор аз эле, кызыгуум күч болгондуктан издеп жүрүп таап, жөнөкөй эле программаларын колдонууну үйрөнгөм. Сүрөт тартууну, текст жазууну өздөштүргөм. Түрк лицейине окууга киргенден кийин компьютерди кеӊири колдонуп калгам. Мугалимибиз да жакшы түшүндүрүп берчү. Ага карап отуруп эле алып кеттим. Бирок, англис тилинен олимпиадага барат элем. Информатиктерди көрүп суктанчумун. Жыйынтыктоочу тестке келгенде информатика сабагынан алдыӊкы орунда болгонмун. Менин жыйынтыгымды көргөндөн кийин мугалимибиз «информатикага эле өтпөйсүӊбү, жыйынтыктарыӊ жакшы экен» деп калды. Кубанганымды айтпаӊыз, ойлонбой туруп макул болгом. Бул тармакты тандап калышымдын себеби да ушунда. Бирок, ата-энем дарыгер болушумду каалашчу. Алардын айтканына макул болуп медициналык академияга да баргам. Алардын кабыл алуу тести орус тилинде болгону үчүн суроолорундагы көпчүлүк терминдерди түшүнбөй койгом. Беш мүнөттөн кийин чыгып кеттим. Жүрөгүм кайра эле информатикага тартып туруп алган.

- Амазон компаниясына жумушка орношуу оӊой болбосо керек?

- Кореяда иштеп жүргөнүмдө Amazonго чакыруу келген. Бирок, мен 2016-жылы макул болгом. Бир жыл виза ачтыруу иштери менен алек болуп жүрүп, 2017-жылы жумушка орноштум. Албетте, оӊой эмес, оор. Ар бир чоӊ фирмада жаӊы келгендер болот, кеткендер болот эмеспи. Андыктан күнүнө компанияга миӊге жакын жаӊы программисттер келет. Жумушчу топ да чоӊ. Ага жараша талаптар да күчтүү. Жумушка кабыл алууда «келдиӊ, киргенден кийин жумуш таап беребиз» дебейбиз. Атайын команда болот, ал команданын жаӊы долбоору же болбосо бар долбоорду кеӊейтүү керек болуп жумушчу издейт. Ошондой командага жумушка киргенге жараша тажрыйба да болушу шарт. Тажрыйбасы жокторду жумушка алуу кыйын. Бирок, кайсы бир мамлекетте иштеген аталган компаниянын филиалы ошол өлкөнүн өкмөтү менен келишим түзөт. Программалоону бүткөн бүтүрүүчүлөрдү жумуш менен камсыздоо боюнча. Ошондуктан кайсы бир пайызын бүтүрүүчүлөрдү алууга мажбурбуз. Деген менен көпчүлүк учурда тажрыйбалуу программисттерди издешет. Чет өлкөдөн болсо тажрыйбалуу гана программисттерди жумушка алышат. Бүтүрүүчүлөр жергиликтүүлөр гана болот.

- Эгер сыр болбосо айлык маянаӊыз канча?

- Негизинен чет өлкөдө айлык деп эсептелбейт, ал жакта жылдык келишим менен эсептелинет. Компания менен башында атайын келишим түзүлөт. Программисттердики деӊгээлине жараша ар башка болот. Анан да кайсы өлкөдөгү кеӊседе иштеп жатканыӊа байланыштуу. Мисалы, ошол эле компания Канадада башка, Америкадада башка, ал эми Кореяда башка төлөйт да. Ошол өлкөнүн жашоо шартына, базар экономикасына байланыштуу. Бир эле жумуш, бир эле деӊгээл бирок, башка өлкөдөгү акы ар кандай. Мисалы, Калифорнияда айына 20 миӊ доллар алсак, анын 30 пайызы салыкка кетет. Калган 14 миӊинин 5 миӊ доллары ижара акысына кетет. Ал жакта ошончолук тамак-аш кымбат. Күнүмдүк чыгашалар менен айына колуӊда 1 же 2 миӊ доллар эле калат.

- Дүйнөлүк ири компанияларда иштеген кыргыздар көп. Ал эми ушул жаатта карьера жасоону каалаган жаштар эмне кылуусу керек?

- Көбүрөөк тажрыйба топтоо талап кылынат. Жогоруда айтканымдай ири компанияларга жумушка орношууда эӊ биринчи кезекте тажрыйба турат. Эгер тажрыйба болсо чет өлкөдөн болсо да чакыртып алышып, жумуш беришет. Азыркы жаштар окууну бүтө элек эле жумуш сурашат да. «Мен төртүнчү курста окуп жаттым эле, Amazonго ишке кирсем болобу» дешет. Албетте, тажрыйбасыз болбойт. Же болбосо аталган компаниянын филиалы бар өлкөдө окууну бүтүрүү керек болот. Атайын резюмелерди жайгаштырган дүйнөлүк сайттар бар. Ал жакка программисттер өзүнүн профилин толтуруп, дүйнө жүзү көрүп, толук маалымат ала тургандай шарт түзүлөт. Жумуш берүүчүлөр өздөрүнө керектүү жумушчунун издөөдө аталган сайттарга сөзсүз баш багат. Эгер алардын талаптарына профилдеги маалыматтар жооп берсе дароо маектешүүгө чакырышат. Профилдеги программист жөнүндөгү маалымат так жана туура болууга тийиш. Эгер маектешүүгө келгенде маалыматта жазылгандай натыйжа көрсөтө албасаӊ чоӊ мүмкүнчүлүктү жоготтуӊ деген кеп.

- IT тармагынын орду жана маанилүүгү жөнүндө айта кетсеӊиз. Келечекте өндүрүш ансыз өз ишмердүүлүгүн жүргүзө алабы?

- Албетте, IT кереги жок тармактар деле бар. Мисалы, талаа жумуштары, дыйканчылык менен алектенген жердештерибиз программист балдарсыз эле өндүрүштү жасап жатышпайбы?! Бирок, алардын жумушун жеӊилдетүүгө аталган тармак жардамга келиши мүмкүн. Бара-бара адамдар да жеӊил жумушту тандап калышкан. Кол менен жасалчу жумуштарды техника аткарып жатат. Сугаруу, дан себүү сыяктуу бир топ жумуштарда техниканы колдонгон дыйкандардын ишмердүүлүгү алдыга жылат. Мен ойлойм бара-бара бардык тармак технологияга байланат. Бул дегеним бардык тармакта IT адиси зарыл болот дегеним эмес. Азыр бардык тейлөөлөрдү онлайн кылса болот. Мисалы, көпчүлүк фирмаларда бухгалтер жок. Онлайн аркылуу жүргүзүшөт. Бара-бара бүт тармак оптимизацияланат деп ойлойм.

- Программисттер дене кыймылына караганда акыл-эс кыймылынан катуу чарчашат дешет. Мындай учурда сиз кантип эс аласыз?

- Ооба, адам психологиялык жактан чарчаганда психологиясын эс алдыруусу керек болот. Жан дүйнөсү каалап турган нерсени жасап дегендей. Ар бир адам өз кызыгуусуна жараша эс салат. Кээ бири того чыгып, кээ бири балык кармап, дагы  бири спортко барат. Мен көп кино көрөм. Эки-жакка чыгып сүрөт тартканды жакшы көрөм. Досторго жолугуп ой бөлүшөм. Жумасына эки жолу спортко көӊүл бурам. Теннис ойнойм.

-Канча өлкөдө болдуӊуз?

- Көп деле эмес, Казакстан менен Орусияны санабаганда Венгрияда, Кореяда, Малайзияда, Америкада, Канадада болдум. Азыркы учурда Түркиядамын. Бул жакка убактылуу эле келгем, жумушум Канадада.

- Канча тилде сүйлөйсүз?

- Билген тилдерим алты. Кыргыз тили, казак тили, орус тили, англис, түрк жана корей тилдеринде эркин сүйлөйм.

- Маегиӊиз үчүн чоӊ рахмат!

Бактыгүл Калдарбай кызы

Калкты жылуулук менен камсыздоочу эки ишкана бар. Алардын бирөөсү «Жылуулуккамсыздоо» ишканасы болсо, экинчиси Ош шаардык жылуулук электр борбору. Кычыраган чилдеде жылуу үйдө отурууӊузга шарт түзгөн аталган ишканалардын кышка даярдыгынан кабар алдык. Вице-мэр Асилбек Топчубаевдин айтымында, Ош шаары бүгүнкү күндө 90 пайыз кышка даяр.

«Кышка даярдык кыштан чыкканда эле башталат»

- Негизинен, шаар жашоочуларын жылуулук менен камсыздоо үчүн кышка даярдыкты кыштан чыгып эле баштайбыз. Себеби, даярдык көрүүдө аткарылуучу иштер көп. Ар бир откананы дыкат текшерүүдөн өткөрүп, бузулган тетиктерди оӊдоп, үйлөргө киргизилген линиялардын бекемдигин текшерип отуруп эле кайра кышка кирип барабыз. План боюнча бардык даярдыктар 1-октябрга чейин толук бүткөрүлүшү керек. Учурда ишеничтүү айта алам, Ош шаары кышка 90-95%  даяр. Бардык жумуштар план боюнча аткарылып жатат. Өкмөттүн атайын түзүлгөн комиссиясы бар. Алар да Ош шаарынын кышка даярдыгы боюнча текшерүү өткөрүп, эӊ жакшы деген баасын берип кетишти. Башка облус, райондорго салыштырмалуу бир канча алдыда экенибизди айтышты. Кудайга шүгүр, кемчиликтер  жок.

«Бир жылда 11 миӊ тоннадан ашык көмүр жагылат»

- Ош шаарын эки ишкана жылуулук менен камсыздайт. Булар «Жылуулуккамсыздоо» ишканасы жана жылуулук электр борбору. "Жылуулуккамсыздоо" ишканасында жалпысынан 83 откана бар. Бүгүнкү күндө алардын баары текшерүүдөн өткөрүлүп, сырдоо, оӊдоп-түзөө иштери жүргүзүлдү. Мына ошол отканаларга жылына 11 миӊ тоннадан ашуун көмүр жагылат. Кампага жылына мындан да ашыгыраак көмүр камдалат. Учурда тендер жарыяланып, кампа 70-80% көмүр менен толтурулган. Буюрса, 1-октябрга чейин толук камсыздалат. Ал эми жылуулук электр борборунда мазут иштетилет. Анда да жетишерлик мазут кампада даяр. Аталган ишкана да тендер жарыялап, тийиштүү тарап менен келишимдер түзүшкөн. Былтыркы жылы 16 миӊ тонна мазут иштетилген болсо, быйылкы жылга 23 миӊ тонна мазут даярдалды. Бул ишканада үч буу казаны бар. Алардан экөө толук кароодон өткөрүлүп, кышка даяр деп тастыкталган. Ал эми бирөө учурда оӊдоп-түзөөдөн өтүүдө.

«Ош РЭТ күчөтүлгөн тартипте иштеп жатат»

- Райондук электр тармактар ишканасында кышка даярдык иштери бир аз артта. Себеби, карантин учурунда жарыкты убактылуу өчүрүп, оӊдоп түзөөдөн өткөрүүчү иштер аткарылган эмес. Өзүӊүздөр билесиздер, андай кырдаалда элди жарыксыз үйдө кармоо мүмкүн эмес болчу. Ошондуктан, андагы жумуштар кечиктирилип жасалды. Мындан улам ишкана кышка даярдык иштеринде бир аз кеч калышкан. Бирок, күчөтүлгөн тартипте иштөө тапшырылган. Буюрса, белгиленген убакытка даяр болушат.

«Жергиликтүү бюджеттен көзү азиздер үйүнө жылуулук системи киргизилди»

- Ош шаарындагы көп кабаттуу үйлөрдүн дээрлик баары жылуулукка туташкан. Кээ бир үй-бүлөлүк жатаканалар бар, алардын ичинде жылуулук киргизүүгө ички система жок болгону үчүн гана жылуулук жок отурушат. «Жаӊы линия киргизип бергиле» деп жашоочулар өздөрү кайрылганы менен батирде убактылуу жашагандар өз чөнтөктөрүнөн акча чыгарып орното беришпейт экен. Мына ушундай майда көйгөйлөрдөн улам жылуулукка туташпаган үйлөр бар, бирок аз. Быйылкы жылы Жийделиктеги беш кабаттуу көзү азиздер үйүнө ички система орноштуруп бердик. Буюрса, быйыл жылуулук берилет. Былтыркы жылы калаа башчы өзү барып, көзү азиздер менен жолукканда жылуулук жок экенин айтышкан эле. Таалайбек Насырбековичтин жеке тапшырмасы менен откана курулуп, жылуулук кирүүчү  система толугу менен орнотулду. Бул үчүн атайын жергиликтүү бюджеттен акча бөлүнгөн.

Беделбай Кадырбердиев, «Жылуулуккамсыздоо» ишканасынын жетекчиси:

«Эки откананын имаратын оӊдоп-түзөө иштери токтотулду»

- Биздин ишканада жалпысынан 83 откана бар  болсо анын 18и электр тогу менен, 64ү көмүр оту жана бирөөсү газ оту менен иштейт. Отканалар быйылкы кышка толугу менен даяр. Учурда 71 откана сыноодон өттү. Андан сырткары, кампада көмүр толугу менен камсыздалды. Ишкана 35 мектеп, 26 балдар бакчасы, 9 жогорку окуу жайы, 2 кесиптик лицей, 7 административдик мекеме, 3 китепкана, 1 атайын көзү азидер үй-интернаты, "Боорукердик үйү" жана 290 көп кабаттуу үй, 48 менчик жер үйлөрдү тейлейт. Абоненттердин саны 13 522. Жылуулук энергиясын жеткирип берүүчү магистралдык жана ички кварталдык куурлар бардыгы биригип 68,3 километрди түзөт.

2020-2021-жылдардагы жылытуу мезгилине даярдык көрүүдө эскилиги жетип, кайра курууга муктаж болгон эки откананын имаратын кайра куруу жылдык планыбызга киргизилген эле. Тилекке каршы, быйылкы жылдагы абал, акча каражатынын тартыштыгынан улам курулуш иши убактылуу токтотулду. Учурда 83 откана жылуулук берүүгө даярдалып, ар бир откана жылдагыдай оӊдоп-түзөөдөн өттү.

«Гидравликалык сыноо 25-сентябрдан тартып жүргүзүлөт»

- Ар бир участка башчылары отканадан абонентке чейинки жылуулук жеткирүүчү түтүктөрдү карап чыгып, тешилгендерин алмаштырып, буроолор майланып, толук кандуу жылуулук берүүгө даяр болушат. Негизи жылуулук ишканасы жылуулукту жер төлөгө чейин жеткирип берет, аны андан ары тартып алуу жашоочунун милдети. Жылыбай жатат деген тургундар батирлериндеги стояктарды, батарейкаларды жуудуруп, эскилерин алмаштыруу зарыл. Муниципалдык турак-жай коммуналдык башкармалыгы жыл сайын шаар тургандарына бул тууралуу түшүндүрүү иштерин жүргүзүп келет. Учурдан пайдаланып шаар тургундарына кайрылып кетүүнү туура көрдүм. 25-сентябрдан тартып 10 күн бою гидравликалык сыноо жүргүзүлөт. Ошол күндөрдө үйүӊүздөрдө адам болушу шарт. Анткени, сыноо жүргүзүү учурунда сууну адаттагыдан эки эсе чоӊ күч менен беребиз. Себеби, суу түтүкчөлөрдү таза жууп чыгып кетиши керек. Эскирген түтүктөр болсо жарылат, оӊдоп-түзөөдөн өткөрөбүз. Ошондуктан үйдө адам болуусу зарыл.

Бактыгүл

Калдарбай кызы

Бул аптадагы сапарыбыз №2 «Сулайман-Тоо» башкармалыгына болуп, башчысы Сонунбек Жунусбаев менен маек курдук. “Биздин милдет элге кызмат кылуу” деген Жунусбаев алгылыктуу иш пландары менен бөлүштү.

“Пандемия аткарыла турчу иштерди кечеӊдетти”

-«Сулайман-Тоо» муниципалдык аймактык башкармалыгында 65 миӊге жакын эл жашайт. Жалпысынан 16 кварталдык комитетке бөлүнөт. Ошондой эле 9 аппараттык кызматкерибиз бар. Биз негизги төмөнкү багыттарда иш алып барабыз: аймакка инвестиция тартуу, көмүскө экономиканы жоюу, жашылдандыруу, көрктөндүрүү жана тазалыкты кароо, мыйзамсыз курулуштарды жоюу боюнча. Үстүбүздөгү жылга бир топ жакшы пландарыбыз бар эле. Тилекке каршы, дүйнөнү каптаган пандемия биздин ишке да таасир этип, аткарыла турган иштерди кечеӊдетти. Бирок, ага карабастан өзүбүздүн бекитилген планыбызды аткарганга аракет кылдык. Көп кабаттуу үйлөрдүн фасаддарын оӊдоо, канализацияга уланбаган көчөлөрдү улоо, түнкү жарыктандыруу ишке ашыруу эӊ негизги пландарыбыздын бири болчу.

“Аймакта түнкү жарыктандыруу 95 пайызга бүттү”

-2020-жылга карата инвестиция тартуу боюнча жеке ишкерлер менен сүйлөшүп, аймагыбызды көрктөндүрүү иштерин жүргүздүк. Ошол эле учурда ишкерлердин жардамы менен ички көчөлөрдү асфальттоо маселесин да карадык. Ош шаарынын мэри Таалайбек Насырбековичтин демилгеси менен канализацияга кошууда 70 пайызынын эл, 30 пайызын мэрия төлөп берет. Көп кабаттуу үйлөрдүн фасаддын сырдоодо 50 пайызы каржыланат. Бул жылы 20дан ашык үйдүн фасаддын оӊдодук. Жалпысынан үч километрге жакын канализация тарттык. 91 көчөгө түнкү жарыктандыруу орнотулду. Мунун да 30 пайызына мэрия каражат бөлүп берди. Шаарды жашылдандыруу, гүл отургузуу боюнча мэрдин тапшырмасы боюнча стратегиялык багыттагы Ленин жана Курманжан-Датка көчөлөрүнө гүлдөрдү эгүү боюнча протоколдук тапшырма келген. Анын негизинде ал көчөлөрдө элдин эсебинен көрктөндүрүү иштери башталды. Жарандарга түшүндүрүү иштерин жүргүзүп жатабыз. Тургундар да бул демилгени аябай жакшы колдошууда. Ошол эле учурда борбордук көчөлөрдөгү тазалык маселелери да каралып, “Ош-Тазалык” ишканасы биздин аймакка 16 жерге жаӊы таштанды контейнерлерин орнотуп беришти.

Мындан сырткары баарыӊыздарга белгилүү болгондой, жазгы үч айлыкта карантин болуп калбадыбы. Ал мезгилде дарактарды отургузуу боюнча өзүнчө иш план бар болчу. Ошентсе да, быйыл шаарга көрк берүүчү 3 миӊден ашуун дарак отургузулду. Мэриянын эсебинен Санкт-Петербург, Ферганская, Юбилейная жана ушул сыяктуу канализацияга уланбаган көчөлөрдү уладык. Бул аймакта 25 миӊ жараныбыз жашайт. Андан башка да долбоор даярдалып жатат. Атабаева, Макаренко көчөлөрүн да жүз пайыз мэриянын эсебинен канализацияга улоо маселелери каралууда.  Тургундар тарабынан да колдоо, кабыл алуу жогорку деӊгээлде. Сулайман-Тоо аймагында түнкү жарыктандыруу 95 пайызга бүттү. 83 пайыз канализацияга уланды. Жогорда айткандай чоӊ төрт көчөбүз калды. Ошол аймактар уланса, кийинки жылы жүз пайыз аткарылат. Негизи кошумча каражат катары мэриядан 25 млн. сом бөлүнгөн, үстүбүздөгү жылга бүтмөк. Пандемиядан улам кийинки жылга созулууда болчу. Ниет кылып жатабыз, 2021-жылы буюрса канализацияга уланбаган жерлер калбайт.

“Аялдарга, жаштарга акысыз окуу курстары уюштурулат”

-Давыдов көчөсүндөгү экинчи офисибизде атайын семинардык борбор куруп атабыз. Таалайбек Насырбековичтин колдоосу менен каражат бөлүнүп берилди. Бир ай ичинде бүткөрүлөт. Бүгүнкү күндө жаштар, аялдар радикалдык топторго кошулуп кетип жатканы тууралуу акыркы күндөрү көп айтылууда. Ошондуктан, аларды салттуу исламга тарбиялоо, нарктуу ата-бабаларыбыздан калган маданиятты бекемдөө максатында эл аралык уюмдардын жардамы менен иш алып баруудабыз. Акысыз окуу курстары уюштурулат.

“Пандемияда бизге чоӊ жоопкерчилик жүктөлдү”

-Туура, 2020-жылы өлкөдөгү эпидемиологиялык абалга байланыштуу МАБдардагы эӊ жоопкерчиликтүү жумуш гуманитардык жардамдарды туура бөлүштүрүү болду. Аймакта 10 100 кожолук болсо, ошонун 4 миӊден ашыгына биз гуманитардык жардам көрсөттүк. Жардамдар негизинен өкмөт, жеке ишкерлер жана эл аралык уюмдар тарабынан берилди. Биздин аймактагы муктаж болгон үй-бүлөлөрдүн жүз пайызына жардам жеткирилди. Кээ бирлерине комиссия карап чыгып 2-3 жолудан азык-түлүктөр жеткирилди. Быйылкы эӊ негизги жумушубуз ушул болду. Себеби кыйын мезгилде мамлекетке баары таянат. Пандемиядан улам күнүмдүк жумушта иштеп акча тапкандар жумушсуз калышты. Үй-шарты жакшы болгону менен кирешеси жок үйлөрүндө отуруп калышты. Баарыбыз биргеликте оор кырдаалдан өтүп кеттик. Кайра кайталанбасын. Оор мезгилде биздин аймактын ишкерлери да четте карап турбастан мэрияга колдоо максатында 100 миӊ сом тапшырышты. Күндүзгү стационардык жайлар ачылды. Кудай сактасын, экинчи толкун болот деп болжолдонууда. Болбой эле коюусун каалайт элем. Ошентсе да даяр болуубуз кажет. Бүгүнкү күндө аппарат, дары-дармектерди даярдап жатабыз.

Салык боюнча да учурда иштер кызуу жүрүүдө. Карантин убагында мендеги маалыматтар боюнча 150 млн. сом топтолбой калган экен. Азыр 60 млн. топтолуп, 90 млн. калыптыр. Ага да колдоо көрсөтүп, көмүскө экономикага рейддерди уюштуруп, патент албагандарга алдыруу, жер жана транспорт салыгы боюнча да биздин специалисттер салык кызматкерлери менен чогуу иш алып барышууда.

Пандемияда баарыбыз күбө болдук. Өнүккөн өлкөлөр да оор абалга кептелди. Чоӊ жоготуулар коштоду. Эӊ башкысы ал күндөрдү артка таштадык. Буюрса, алдыда биз жасай турган иштер көп. Жакында боло турган шайлоону тынч өткөрүп алуу максатында турабыз. Мен жалпы шайлоочуларга кайрылып кетет элем. Кимге добуш берүү ал адамдын жеке тандоосу. Бирок, шайлоого катышуу ар бир жарандын милдети. Андыктан шайлоочуларга татыктуу талапкерлерди тандап алуусун каалайм. Биздин милдет элге кызмат кылуу.

Жумагүл Кочкорбай кызы 

Бул рубрикабыздын максаты окурмандарыбызга аз да болсо пайдалуу нерсени жеткирүү, жөнөкөй күнүмдүк колдонгон азыктарыбыздын артыкчылыктарын айтып берүү. Бул жолу  арча мөмөсүнүн пайдалуулугунан тартып, бетке кам көрүүнүн жолдоруна чейин айтып беребиз.

Арчамөмөсү

Арчанын мөмөсү да бир топ ооруларга дары иретинде колдонулат. Арчанын уругун кунжут майына карайганча кууруп, кереӊ кулакка тамызса пайдалуу. Эгер арчанын уругун жанчып, бир аз бал кошуп кайнатып, тамакка алып чайкаса тиштин түбүндөгү шишиктер менен ооздун ичиндеги жараларды кетирет. Арча уругунун коюу боткосунан 15 граммды уйдун майы жана бал кошуп аралаштырып, демиккенге, көтөн чучугу (гемеррой) чыккандарга берсе шыпаа болот. Эгер этек кирди келтирүүнү каалагандар бал менен арча уругун кошо кайнатып, сузуп алып тазалап, марлини чылап, жатынга коюу керек.

Арчанын уругунан 9 граммды ичсе ичтеги курттарды түшүрөт. Арчанын уругунан 30 граммды тазалап, уйдун чарым майына ороп кайнатса урук майды өзүнө сиӊирип алат. Андан кийин аябай ийлеп, чоӊ жараларга тартса, жара улам кичирейип айыгат. Эгер чачы түшкөндөр уксуска аралаштырып, башына сыйпаса пайдалуу. Колдонуу өлчөмү: 1 жаштан 5 жашка дейре 1-2 грамм, 5 жаштан 10 жашка дери 2-3 грамм, 10дон 15 жашка дейре 5-6 грамм берилет.

Көӊүл бурчу иш: Бул дарыны боюнда бар аялдар колдонууга болбойт.

Ачуубадам

Ачуу бадамдын сөӊгөгү (дарагы) бардык жагынан таттуу бадамдын сөӊгөгүнө окшоп кетет. Бирок, данеги ачуу болгондуктан аны ачуу бадам деп атайт, жеп көрбөгөн, ал тургай атын укпаган адамдар да бар болушу мүмкүн. Ошондуктан айрым адамдар: “Кыргызча бадамды эмне деп атайт?” деген суроолорду бериши мүмкүн. Кыргыздар да бадам деп аташат. Кыргызстандын түштүк тарабында көп өсөт. Данеги ачуу болгондуктан, эл аны терип, чогултуп алышпайт. Бирок уйгур жана чыгыш табыпкерчилигинде бадамды дары катары колдонушат. Бадамдын дарылык үчүн эӊ жакшысы жаӊы дандуу жана майлуусу болуп эсептелет.

1- Эгер ачуу бадамды жумшак эзип, уксус менен аралаштырып башка сыйпаса ооруганын басат.

2- Аябай жанчып, көзгө тартса көрүү кубатын арттырат.

3- Белгилүү өлчөмдө эреже боюнча ичсе демигүү, жөтөл, көкүрөк оорусу менен өпкөнүн шишигине пайдалуу.

4- Бадамды бал менен жесе боор менен көк боордогу тоскоолдукту жоготот.

5- Мусаллас менен ичсе бөйрөк оорулары үчүн пайдалуу. Ташты эзип, кичине дааратты жүргүзөт. Жатындын ооруганын басат.

6- Бадамды жанчып, аны менен башты жууса баштын какачын кетирип битин жоготот.

7- Бадамды жумшак эзип, таза чүпүрөккө ороп, жатындын оозуна тартып койсо, этек кирди келтирет. Эгер бадамды жанчып шарап менен аралаштырып эзип, эски жайылып кетчү жаралар чакалай, котур, кычыма, суу жараларга жапса пайда берет.

Колдонулушу: Абалга карап 3 граммга дейре берилет.

Көӊүл бурчу иш: Ичегиге зыяндуу

Кайтаруучу же кесүүчү: Шекер, набат, таттуу бадам.

Эгер ачуу бадамды эзип көзгө сыйпаса, көздүн көрүү кубатын арттырат.

Беттеги так жана сепкилдерди кетирүүнүн жөнөкөй ыкмасы

1-Лимонду курч бычак менен жука кесип, андан соӊ бетти жылуу суу менен жууп, ошол кесилген лимонду бир-эки саат бетке кармап, эртеӊ менен жууш керек.

2-Дарбыздын сабагын күл кылып жибербестен негизги касиетин сактап күйдүрүп, бир сар өлчөмүндө кайнак сууга демдеп ичүү керек.

3-Анардын кабыгын сууга кайнатып ичет.

4-Бир баш сарымсакты аябай жанчып, оӊ мурун канаса сол буттун таманына, сол жак мурун канаса оӊ жак буттун таманына таӊып коюш керек.

Мурун канап жана заара азайганда суу баканын жалбырагын жанчып, алынган суусунан жарым стакан ичет. Калган калдык боткосунан мурундун ичине салып коюш керек.

Жылкы эти

Кыргыз эли жылкыны илгертен бери Камбар Ата деп сыйлап келишкен. Күлүк менен жоргону өтө жогору баалашкан. Чыгыш табыптары жылкынын этин дары деп эсептешип, аны жесе ооруларга пайдалуу деп кеӊеш берет. Жылкынын этин белгилүү өлчөмдө ыгы менен жесе кишини жүрөктүү кылат. Эгер этин күйгүзүп, суу менен ичсе ич өткөктү токтотот.

Көӊүл бурчу нерсе: Ысыкчаал адамдарга зыян кылат.

Түзөтүүчүсү: Жакшы бышырып жеген соӊ анардын ширесин же болбосо чалапты артынан ичүү керек. Кытайда жылкы этин кургак, суук, уулуу деп карайт. Сууктан пайда болгон шишиктерди жоготуу (кайтаруу), тарамышты чыӊдоо, бел менен тизени кубаттандыруу, денеге кубат берүү, кайрат берүү сыяктуу касиетке ээ. Кытай табыптары боз жылкынын этин көп жесе адамдарды ар кандай ооруларга дуушар кылгандыктан артыкча жегенди ылайыксыз деп эсептешет. Бирок, жылкынын жүрөгүн кууруп жесе унутчаактыкты дарылайт деп атайт. Эгер жылкынын сөөгүн күйгүзүп, уксуска аралаштырып, баланын башындагы таз же болбосо денедеги жараларга шыбаса жараларды айыктырууга жардам берет. Жылкыны сойгондо ичеги, карды же табарсыгынан чыга турган ташты кытайча “мабав” деп айтат. Бул Кытайда эӊ негизги дарылардын бири болуп эсептелет. Ал чоӊ жана кичинекей балдардын талма оорусун дарылоодо, нервден болгон уйкусуздук, ыкшып жөтөлүү, кызытма кайтаруу менен чечек чыккандагы коркунучтуу учурда колдонулат.

Колдонуу өлчөмү: Күнүгө 1-3 граммды, үч-төрткө бөлүп талкандап ичет.

Кошумча: Кытай табыпкерчилигинде жылкынын тезек ташынан (мабав) тышкары ит менен чочконун да тезек таштары колдонулат.

Уйгак

Ар кандай тиш ооруларга (тишти курт жеп же түбү сыздап ооруганда) бир жарым сар (4гр.) уйгактын жемишинен терип алып, кабыгын аарчып, андан кийин отко саргайта кактап, даяр болгон соӊ бир жумуртканы кошо кууруп (май, туз кошулбайт) күнүнө эки-үч ирет жеш керек.

Алоэ

Алоэ-лилиялар тукумундагы көп жылдык өсүмдүк. Алоэ – бадал, чөп түрүндө болот. Биздин өлкөдө дарыга колдонуу үчүн өстүрүлөт. Балдардын тамак сиӊирүүсү начарлаганда, ичинде курту барларга жана тиши ооругандарга колдонулат. Жара канаганда алоэни сыгып, суусун канаган жерге сүйкөсө болот. Бул дарыны 4 граммга дейре ичүүгө болот, сыртынан сыйпаганда өз ылайыгына карап колдонуӊуз.

Сыдык Токонов

 «Жашоомо саресеп салсам менде баары өз орду менен келатат экен. Кудайга шүгүр, жаман жолго баспадым, бармак тиштеп өкүнгөн күнүм аз» деген Данияр Кадырбердиев «Бейне» рубрикабыздын бул жолку коногу. Ош шаардык электр энергиясын сатуу мекемесинде 4 жылдан бери  жетекчи болуп эмгектенген каарманыбыз эмгек жолу нөлдөн башталганын айтат.

Кадырбердиев Данияр Маматураимович 1980-жылдын 30-мартында Кара-Кулжа районунун Кара-Кулжа айылында туулган. Ошол айылдагы Кара-Кулжа атындагы орто мектепти аяктап, 1997-жылы Ош технологиялык университетинин энергетика факультетине тапшырган. 2002-жылы аталган окуу жайды аяктап, Ош-Электрого контроллер болуп жумушка орношкон. Кийин ага-контроллер, коммерциялык структурадагы контроллер, инспектор, участка башчысы, ага-инспектор кызматтарда иштеген. 2016-жылы Ош шаардык электр энергиясын сатуу мекемесине жетекчи болуп дайындалган.  Yй-бүлөлүү, 3 кыз, 2 уулдун атасы.

«Ата жолун жолдогом»

- Энергетик кесиби атамдын көрсөткөн жолу, мен ошол жолдон кеттим. Атам Кадырбердиев Маматураим энергетика тармагында отуз жылдай иштеди, азыр ардактуу эс алууда. Апам Кара-Кулжа райондук социалдык фондунда эмгектенет. Эки карындашым, үч иним бар. Ата-энем баарыбызды окутту, татыктуу тарбия берип уядан учурду. Кудайга шүгүр, баары  жумушта да, жашоодо да орду бар инсандар. Бул үчүн ата-энебизге рахмат, тереӊ таазим кылабыз. Балалыгым бактылуу күндөр менен коштолду десем болот. Атам менен апам жумушта болот. Биз чоӊ ата, чоӊ эненин колундабыз. Кара-Кулжада Ак-Таш деген жайлоо бар. Мына ошол жайлоодо чоӊойдук. Таза аба, жаратылыш койнунда, жамандык эмне экенин көрбөдүк. Жаман жолду баспадык. Адам жашы өткөн сайын баскан жолуна саресеп сала берет экен. Себеби, түрдүү адамга жолугуп ар кандай тагдырларды көрөсүӊ дегендей. Аларды угуп отуруп өзүӊдүн жашооӊ, басып өткөн жолуӊ өзүӊө кызык боло баштайт экен. Мындан улам артты карап же жылмаясыӊ же кайгырасыӊ дегендей. Биздин артты карап дайым жылмаюубузга, ыраазы болушубузга ата-энемдин, чоӊ ата, чоӊ энебиздин эмгеги чоӊ. Алар бизге өздөрүн унутуп коюп мыкты балалыкта жашашыбызга шарт түзүп беришти.

«Мектеп – менин эӊ бекем курулган пайдубалым»

- Мектепте өтө мактанып айта ала тургандай мыкты окубасам да, жүзүм жер караган учур болгон эмес. Бардык коомдук иштерде активдүү элем. Музыкалык ийримдерге, сүрөт тартуу боюнча конкурстарга көп катышат элем. Өзүмө керектүү билимди мектептен алдым десем болот. Мектеп – менин эӊ бекем курулган пайдубалым. Ал жактан алган жакшы билимим кийин университетте атүгүл, жумушта чоӊ жардамын берди. Жумуш эле эмес, жашоодо адам болуп калыптанышыма мектептен алган билимимдин орду чоӊ. Өзүм кичинекейимден юридикалык тармакка кызыкчумун. Окууну бүтүп да юрист болом деп жүрүп энергетикага тапшырып калгам. Себеби, биз мектепти аяктаган жылдары юридикалык тармак өтө өнүккөн эле. Ошол багытка тапшырган студенттер көп болгон. Бул кесипти тандаган жаштардын саны көп экенин көрүп эле юрист болуу оюмдан кайткам. Атамдан кеӊеш сурасам «энергетика тармагын танда, өкүнбөйсүӊ» деди. Өкүнгөнүм жок, тескерисинче бул багытта пландарым, аткарууга бел байлаган жумуштарым көп.

«Жумушка орношуу азыркыдай оӊой эмес эле»

- Жогорку окуу жайды бүткөнүӊдөн кийин кайсыл жерде иштейм, кандай иштейм, эмне менен алек болом деген суроолор пайда болот да. Ал убакта жумушка орношуу азыркыдай оӊой эмес. Мен жаӊы жумушка киргенде үч ай сыноо менен алышкан. Бирок, тартип өтө күч эле. Буйругу жок эле иштеп, үйрөнүүчү болуп жүргөнбүз. Чогуу окуган балдар чогуу ишке кирдик. Бири-бирибизди көрүп, атаандашып иштейбиз. Бирок, ошол атаандашуу баарыбызды ийгиликке жеткирди. Кээде сөгүш угабыз, кээде мактоо угабыз. Баарына чыдачубуз. Өзүбүздүн максатыбыз, планыбыз болгондон кийин аягына чейин барууга бел байлаганбыз. Ал убакта айтылган план толбой калып көп кыйналат элек. Генерал болууну эӊсебеген солдат солдат эмес дегендей эле, жумушта көтөрүлүүнү каалабасак жумушка кирмек да эмеспиз. Мыкты инсандар менен иштештик. Алардын берген кеӊештери көп эшиктерди ачты. Улуулар «жумушка эрте келип, кеч кет. Ошондо береке болот ишиӊде» деп көп айтышчу.

«Балдарыма жумшак атамын»

- Жубайым айылдашым болот. Кичинекей кезибизден эле бири-бирибизди таанычубуз. Жогорку окуу жайды бүткөндөн кийин эле баш коштук. 22 жашымда ата болдум. Биринчи кызым төрөлгөндөгү сезим эч эсимден кетпейт. Көрсө, эркек бала ата болгондон кийин чоӊоет экен. Жоопкерчиликтүү болуп, ар бир кадамыӊды ойлонуп басып калат экенсиӊ. Мен балдарымды колумдан келишинче эркелетип чоӊойттум. Себеби, бала мээримге тоюп чоӊоюуга укуктуу. Турмуш өзү тарбиялап, каалаган нугуна салып алат. Биздин ата-эне катары милдетибиз мээрим төгүп, эркелетип, жашоонун жакшы жактарын көрсөтүп тарбиялоо. Эӊ кичүү кызым эки жашта. Азыр ошол кызым дарым, чарчоомду жазчум. Yйгө барышымды кечке күтүп отурат. Барсам көӊүлүмдү көтөрүп, чарчоомду унуткарат.

«Доско баймын, жакшылык, жамандыкта чогуу болгон досторум көп»

- Жашоодо тамашакөймүн, ачык-айрым адаммын. Жанымда отурган адамды күлдүрүп отурууну жакшы көрөм. Жубайым айтып калат «досторуӊ эле көп» деп. Чынында доско баймын, жамандык, жакшылыкта чогуу болгон досторум көп. Достор арасында уюштуруучу менмин. Кайсыл жерде чогулбайлы, ким менен жолукпайлы баарынын уюштуруучусу мен болуп чыгам (күлүп). Достун болгону канатыӊдын бекемдиги. Кандай күн болбосун ойлонбой бирөөсүнө чалып жардам сурай аласыӊ. Же болбосо ким жардам сураса тайсалдабай макул болосуӊ.

Бош убактым аз болот бирок,  үй-бүлөм менен досторум менен отурганда эс алам. Жумушта жетекчи, үй-бүлөдө ата болгонум менен досторума, балдарыма барганымда жан дүйнөм тынчтык табат. Мен бакыт деп ушуну элестетем.

Бактыгүл

 Калдарбай кызы

Ар бир жарык дүйнөгө келген ымыркайдын үнүнө күбө боло турган жай төрөт үйү эмеспи. Күнүнө ондогон наристелерди тосуп алып, сак саламат энеси менен үйлөрүнө жөнөтүп, алардын ден соолугу үчүн кам көргөн мээрбан айымдардын эмгеги зор, жоопкерчилиги чоӊ. Бүтүндөй дүйнө башынан кечирген пандемияда өз милдеттеринен качпай, жоопкерчилигин сезип, иш алып барышты. Өз өмүрү коркунучта турганына көӊүл да бөлүшкөн жок. Үстүбүздөгү аптада пандемия учурунда төрөт кабыл алуу кандай жүргүзүлгөнү тууралуу Ош облустук төрөт үйүнүн  башкы дарыгери  Гүлбара Кенжебаева менен маек курдук.

"Кызматкерлерди, кош бойлууларды илдеттен сактоодо кабыл алуу пункту чоӊ жардам берди"

-Быйылкы жыл баарыбыз үчүн оор жылдардын бири болду. 2020-жылды аябай кубанып тостук эле. Жыл башынан тарта дүйнөгө белгилүү боло баштаган вируска байланыштуу бизде да алгоритмдер, алдын алуу боюнча профилактикалык иштер жүргүзүлө баштаган. Ал эми өлкө ичине карантин режими киргизилгенден тарта тартиптер катуу коюлган. Облустук төрөт стационарына да карантин киргизилип, кызматкерлерди, бейтаптарды, кош бойлууларды ковид илдетинен сактоодо бизге кабыл алуу пункту чоӊ жардам берди. Ошол күндөн тарта кабыл алуу пунктун уюштурууда атайын палаткалар пайдаланылган. Бирок, кол жууганга шарттар болбой, жамгыр жааган күндөрү кызматкерлердин жумушуна тоскоолдуктар жаралды. Андан кийин эле өзгөчө кырдаалдар министрлигине байланышып, министрдин колдоосу менен бир бөлмөлүү контейнерди уюштуруп алдык. Анын ичинде толугу менен бардык шарттар түзүлүп, кызматкерлердин вирустан сактануусуна чоӊ жардам көрсөттү деп айта алам. Себеби бизге коронавируска күмөн болгон жана ооруп калган бейтаптарды тиешелүү жайга жөнөтүп, өзүбүздүн дарылоо курстарына киргизбедик. Ал эми коргонуучу каражаттар менен мамлекет тарабынан толук кандуу камсыз болдук. Андай курч маселе туулган жок.

“Бир айдын ичинде миӊден ашуун төрөт кабыл алдык”

-Мындан сырткары өзүӊүздөргө маалым болгондой, шаардык төрөт стационары илдетке байланыштуу эки айга жабылып калып, бизге эки эсе жоопкерчилик түштү. Бир айдын ичинде миӊден ашуун төрөт кабыл алдык. Вируска шектүү же ооруга чалдыккандар менен байланышта болгон кош бойлууларды даярдалган аскердик госпиталдагы обсервациялык жайга жөнөтүп, ал жакта да биздин кызматкерлер тейлешти. Обсервацияда жаткандардын да дарылануусу, төрөтү да биздин моюнубузга жүктөлдү. Кудайга шүгүр, өзгөчө абал учурунда оор абалда вирус жугузуп алган кош бойлуулар болгон жок. Вирус бар деген анализ жыйынтыгы болгон учурда аларды изоляцияга жөнөттүк. 

Кайрылгандар көп болгондуктан, ошол учурда социалдык аралыкты сактоого мүмкүн болбоду. Ковидде баары эле клиникалык белгилери менен келе бербейт экен. Симптомдору жок, сыртынан оору белгилери билинбегендер да кабыл алуу пунктунан өтүп калышы ыктымал эле. Бирок, кудай сактап, кызматкерлер ар бир бейтапка, кош бойлууга тыкыр көзөмөл жүргүзүп, өз мезгилинде жардам көрсөтүп, тиешелүү жакка которуп, жакшы иш алып барышкандыгы үчүн бизде мындай учур катталбады.

“Вирустан көз жумган кош бойлуулар облусттук төрөт стационарында болгон жок”

-Азыр шаардык төрөткана ачылгандан бери жеӊилдиктер болуп, өз нугуна түшүүдө. Биздин төрөт стационары облустар аралык болгон үчүн учурда Баткен, Жалал-Абад облустарынан, жана өзүбүздүн жети райондон кош бойлуу кезинде оор акыбалда кабылдоого учурагандардын  баарын кабыл алуудабыз. Күнүнө орто эсеп менен 15 төрөт катталууда. Мурунку эле режимдегидей иштеп жатабыз. Бүгүнкү күндө райондордон ковидке чалдыккан кош бойлуулар келе элек. Себеби жогоруда айтып өткөндөй,  алгоритм стандарттарды иштеп чыктык. Ар бир райондо илдетке чалдыгып, ооруп калган кош бойлууларды аралыктан консультация берип, аймактык ооруканаларда койкаларды уюштурганбыз. Анын негизинде куратор орган катары баардыгына кеӊеш берип, тейледик. Ар бир райондун куратору бар. Алардын телефондору күнү-түнү иштеп турду. Оор абалдагыларга мүмкүн болсо жогорудагыдай аралыктан кеӊештерди бердик. Өтө оор абалдагылар түз бизге жөнөтүлүп жатты. Вирустун айынан көз жумган кош бойлуулар облусттук төрөт стационарында болгон жок.

Азыркы учурда бүткүл саламаттыкты сактоо уюмунун эксперттеринин далилдөөсү боюнча балага эненин канынан балага жугуу процесси болбойт деп далилденди. Бир гана төрөгөндөн кийин өздүк гигиенаны сактап, төрөгөн эне баланы туура эмизип, колун тез-тез жууп, беткап тагып, бүт профилактикалык стандарттарды сактаса балага жугуу коркунучу болбойт.

“Билим деӊгээлибиз дагы да көтөрүлдү десем адашпайм”

-Коронавирус элибизди туура жакка тарбиялап койду. Ар бир дарыгердин, медицина кызматкеринин баалуулугун элибиз билди. Буга чейин чынында биздин рейтингибиз түшүп, кандай болбосун бизге күнөөнү жүктөгөнгө аракет кылышчу. Азыр дарыгерлердин статусу көтөрүлдү. Андан сырткары медициналык жардам көрсөтүүдө өздүк гигиена, кол жуу процедураларын ар бир кызматкер так аткарып калды. Албетте, бул жаӊы инфекция болгондуктан, жаӊы протоколдорду иштеп чыктык. Бир топ жаӊы маалыматтарга ээ болдук. Билим деӊгээлибиз дагы да көтөрүлдү десем адашпайм. Кандайдыр бир кабылдоого учурап калган кезде, ошону убагында белгилеп, убагында жардам көрсөтүү сапаты дагы жогорулады.

Ошондой эле болжолдонуп жаткан экинчи толкунга толугу менен даярбыз. Кабыл алуу пункту ишин токтотпой жүргүзө берет. Бул бизге дагы да чоӊ жардамын тийгизет. Дары-дармектердин запастары да жылдын аягына чейин жетишээрлик деӊгээлде камдалды. Коргонуучу кийимдер, беткаптарда, керектүү каражаттарда буюрса эч кандай маселе болбойт. Медицина кызматкерлеринин арасында кадрларды камсыздоодо дагы биз толук кандуу иш чараларды иштеп чыктык.  

  Жумагүл Кочкорбай кызы

Фото: Бекмамат Айдаркулов

КАЙСЫЛ РЕСУРСКА  БАСЫМ ЖАСАЛАТ?

Ар кандай эле шайлоонун таза же таза эмес өтүшүн шарттаган эки негизги ресурстун  бар экени башканы кой, балага деле маалым. Биринчиси административдик ресурс, экинчиси- финансылык ресурс.

 Адатта ар кандай шайлоолордо аталган эки ресурс теӊ активдүү колдонулат. Экөөнүн бирөөсүнө артыкчылык берүү, басым жасоо шайлоо өткөрүлүп жаткан мезгилде түзүлгөн шарт-кырдаалга жараша аныкталаары белгилүү. Мисалы, бийлик шайлоо өткөрүү жолу менен өзүнүн кайсыл бир кызыкчылыгын ишке ашырууну максат кылып жаткан болсо,  анда ал  административдик ресурсту сөзсүз  активдүү пайдаланаары турган сөз. Ал эми финансылык ресурс  көбүнчө атаандашкан тараптардын күчтөрү жана жеӊишке жетүү мүмкүнчүлүктөрү салыштырмалуу бирдей болуп калган учурларда кеӊири колдонулаары белгилүү.

Биздин өлкөдө өтө турган парламенттик шайлоолордо  административдик ресурстар колдонулаарын азыртадан айтып, ич күптү болгондор жок эмес. Андайлар муну менен алдыдагы шайлоонун адилет-калыс өткөрүүнү максат кылып жаткан бийликти астын ала  жаманатуу кылууга дилгирленип жатышса, экинчи жагынан шайлоого карата каршылык (протесттик) электоратты активдештирүү аракетин көрүп жатышкан жагдайды байкоого болот.

Мурдагы президенттердин тушунда административдик ресурстар активдүү колдонулуп келгендигин көпчүлүк жакшы билет. Айтыла жүргөндөй доор, учур ошону кайсыл бир даражада талап кылып,ошого жараша ошондой мүмкүнчүлүктөрдү да түзүп бергендей таасир калган. Айрыкча, биринчи жана экинчи президенттердин тушунда шайлоолордун, референдумдардын бардыгында административдик ресуртар кеӊири колдонулуп келгендигин, ал убакта шайлоонун тагдырын добуш бергендер эмес, бюллетенди эсептегендер чечет деген учкул сөздөр күчүндө болгонун жана эки мамлекет башчысы теӊ  «бийлик болгон жерде зордук да болот» дегендей аны нормалдуу көрүнүш катары көрүшкөнүн талдоочулар белгилеп жүрүшөт.

 Аскар Акаевдин «Бергендерин ала бергиле да, кабинага киргенде өзүӊөр билесиӊер» деген кыргызга чоочун  батыштык батыл эрежеси азырга чейин эскирбей келе жатканын да электоратка тигил же бул дээӊгээлде дурус эмес жагынан таасир этчү психологиялык факторлордун бири катары кароого мүмкүн.

Бийлик башында тургандарга жакпагандар үчүн берилген добуштардын бир бөлүгү жөн эле жок кылынып, алардын ордуна пачкелеп бийликти жактагандарга бюллетендерди салып коюу салты да мурунку президенттердин тушунда айыпсыз көрүнүштөрдүн, тактап айтканда,  «шайлоонун шайтан оюндарынын» бири болгону белгилүү.

Азыр эми шайлоо системасы, аны өткөрүүнүн жол-жобосу, эрежелери заман талабына жараша өзгөрүп, өркүндөтүлгөнүнө байланыштуу, административдик ресурстарды колдонуу негизинен токтоду десе болот. Добуш берүүдө азыр электрондук урналар, биометрикалык паспорттор аркылуу жүргүзүлгөндүктөн, «каруселдер», «өлүк жандар» дегендер жок болду. Азыр пачкалап бюллетень салып,  бийликтегилерге жакпагандар үчүн берилген добуштардын бир бөлүгүн жок кылганга же протоколдорду бурмалап толтурганга мүмкүн эмес. Ар бир бюллетень урнага ташталган сайын эсепке алынып, БШКнын маалыматтык  банкына жөнөтүлөт. Кимдердин канчадан добуш алган эсеби маалыматтык банкка мүнөт сайын түшүп түрат, ал ачылганда участкалык шайлоо комиссияларынан келген маалыматтарга окшош чыкпаса, кайра эсептелет. Ал эми участкалык шайлоо комиссияларында урналарга бюллетендер кандай ташталгандыгын, кандай эсептелгендигин байкоочулар менен бирге шайлоого катышкан партиялардын ыйгарымдуу өкүлдөрү да көзөмөлдөп турушат.

Шайлоодогу административдик ресурстарга кызмат кыла турган облустук, райондук, айылдык деӊгээлдеги жетекчилердин  саясий көз караштарын, демек саясий кызыкчылыктарын азыркы учурда жакындатылган түрдө болсо да бипбирдей деп айтканга мүмкүн эмес.

Алдыдагы парламенттик шайлоодо административдик кайсыл бир ресурс колдонулуп калуусу мүмкүн дегендер мурдагы шайлоолордун шайтан оюндарынын таасиринен чыга албай калгандардын гана арасынан табылуусу мүмкүн. Бул шайлоодо каржылык ресурска басым жасалаары болжолдонууда. Бирок, каржылык ресурс деле эби-чагы менен пайдаланышы мүмкүн экендиги да айтылып жүрөт.Элдин саясаттан көӊүлү үч көчкөн журттай калгансыган маанайын канча өлчөмдөгү акча менен көтөрүүгө мүмкүн экендигин азырынча эч бир партия ачыктай элек. Бул маселе азырынча «ачыла элек сандыкта бычыла элек кундуз бар» деген табышмактай болуп турат.

СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯ ЖАНА ДЕМОКРАТИЯЛЫК СОЦИАЛИЗМ

Кыргызстан социал-демократиялык партиясы (КСДП)  аты бар да заты жоктой, аныгыраагы ага чындап берилген мүчөлөрүнөн бирдөө жарымы да калбагансыгандай абалга жеткенин айрым серепчилер өлкөбүздөгү социал-демократиялык идеялардын кризистик оор абалы катары карай коюшкандыгы белгилүү. Бирок, кризистик делген мындай кырдаалдан чыгып кетүүнүн кандайдыр бир жолун мурдагы социал-демократтар таба алышкандай аблда болуп жатышкандыктарын жаӊыдан түзүлгөн «Биримдик» партиясынын мисалында көрсөтө алышты деп белгилөөгө мүмкүн болуп турат.

Жогорку Кеӊешке шайлоого карата үгүт иштериннин башталышына карата  парламенттик шайлоого №1 деген  катар сан менен катталган «Биримдик» саясий партиясы  демократиялык социализм жана Евразиялык багыт идеясын көтөрүп чыкты. Айтылгандар аталган партиянын  идеологиялык саясатын түшүндүрөт. Партиянын идеологиялык  саясатынын  «Демократиялык социализм» бөлүгүндө эӊ биринчи социалдык багыттарга, анын ичинде билим берүү жана саламаттыкты сактоо тармактарына приоритетүү көӊүл бурула тургандыгы, ал эми Кыргызстандын келечектеги өнүгүү багыты бир гана евразиялык жол экендиги баса белгиленген.

Партия «Биримдик (Единство) демократиялык партиясы» деп аталат. Ошентип, парламенттик кезектеги шайлоо алдында бир саясий партиянын идеологиялык багыты, саясий философиясы аныкталгандыгын кубануу менен белгилеп койгон оӊ.

Демократиялык  социализм –өзүнүн демократиялуулугун баса белгилөө менен айырмаланган социализмдин бир түрү. Идеологиянын бул түрүнүн жактоочулары коомдук менчик жана  өндүрүш каражаттарына карата көзөмөл саясий демократия менен айкалышы керек деген принципти туу тутушат. Социл-демократиялык идеология сыяктуу эле, демократиялык социализм да капиталисттик коомду социализмге акырындык менен реформалоонун жолдорун издеп келет.

 Демсоциалисттик кыймыл жана партиялар Батыштын Англия, Франция, Испания сыяктуу өлкөлөрүндө активдүү ишмердүүлүктөрүн жүргүзүп келишет.Азыркы тапта демократиялык социалисттердин активдүүлүгү Россияда да байкалууда. Идеологиялык жактан жакындыктарына карабастан, социал-демократия менен демократиялык социализмди бири-биринен айырмалап жүрүшөт. Адатта социал-демократтарды  ортозаар солчулдар деп атап жүрүшөт. Ал эми демократиялык социалисттерди негизинен ортозаар солчулдарга кошууга мүмкүн. Кыргыздын демократиялык социалисттеринин таасын бир багыты, ага жараша аракеттери жөнүндө сөз айтууга али эрте. Бирок, партиялык курулуштун тарыхында бул кадамды маанилүү деп баалоого мүмкүн экендигин белгилөөгө болот.

ГЕНЕРАЛ АСАНОВ : «СОТКО  БИЙЛИКТИН КИЙЛИГИШПЕГЕНИ АНЫК КӨРYНДY»

Паламенттик шайлоонун алдында БШК эки партия менен соттошууга үлгүрүп, экөөндө теӊ жеӊилүүгө учураганы коомчулуктун бүйүрүн кызытып, бүкүлү пикирлерге жем таштаган окуяларга айланды.

 Биринчиси, «Кыргызстан» партиясын талапкерлердин тизмесин мөөнөтүнөн кечигип тапшырганы үчүн шайлоодон четтетүү боюнча БШКнын  чечимин сот жокко чыгарган окуя.Мындай чечимди шашылыш кабыл алуунун акыбети дурус болбоосунан белгилүү бир сабак ала  албаган БШК эми депутаттыкка талапкерлердин бири болуп катталып, андан кийин тизмеден таптакыр алынып ташталган жарандын арызынын негизинде «Бүтүн Кыргызстан» партиясын шайлоого катышуу укугунан ажыратуу чечимин чыгарган. БШКнын мындай чечими алдыдагы парламенттик шайлоону адилеттүү жана таза өткөрүүнү максат кылып жаткан бийликтин жана албетте, Борбордук шайлоо комиссиясынын максат-мүдөөсүнө кайсыл бир деӊгээлде каршы келеби же жокпу, айтуу кыйын эле.Бирок, бул окуяларда Боршайком өзүн калыс жана адилет шайлоо өткөрүүнүн күйөрманы кылып көрсөтүүгө бел байлаганын демек, артык кылам деп атып тыртык кылып алганын  болжоого мүмкүн. БШК бул окуялардан сөзсүз оӊ сабак алышы зарыл, анткени элде мурдагы шайлоолордон алган терс таасирлердин күүсү дале күчүндө турганын аӊдап-багыш кыйынга турбайт. Мисалы, андайлардын эсеби боюнча,  азыркы бийлик деле «Бүтүн Кыргызстандын» парламентке келишине мурдагы бийликтей  колдон келишинче  бут тосоорун көрсөтүп коюшу керек эле. Керек болсо, электоратында дал ушундай пикирдин калыптанышына урунаарга тоо таппай тургандай абалга кептелип турган Мадумаровдун өзү кызыкдар болгон эмес деп эч ким кепилдик бере албайт. Мадумаровду айрым талдоочулар бирдиктүү команда түзө  албаган саясатчылардын катарына кошушуп,  ошонун айынан ар кандай авантюрага  жакын экендигин белгилеп жүрүшөт.

Бүгүнкү бийликти бир дагы партиянын жеӊиши азгырбай  тургандай сезилип жаткан кырдаалда «Бүтүн Кыргызстандын» абалына назар сала кызыккан эч ким деле жоктугун байкоого болот. Аны соттун чечимин таза майдалап  комментарийлеп жаткан Малумаровдун жанында турган генерал Курсан Асановдун: «Сотко бийликтин эч бир кийлигишпегени анык болуп калды!» деп кубана айтып алганы да далилдеп тургансыйт.

Абдираим МАМЫТОВ