Орто кылымдагы Анадолунун жыгачтан жасалган Гипостиль мечиттери жана курулуштарында колдонулган чебер жыгач оюмдары ЮНЕСКОнун Дʏйнɵлʏк мурастар тизмесине жаңы кошулду. 2023-жылдын 10-25-сентябрында Сауд Аравия Королдугунун Эр-Рияд шаарында ɵткɵн ЮНЕСКОнун Дʏйнɵлʏк мурастар комитетинин кеңейтилген 45-сессиясында аталган мечиттер ЮНЕСКОнун тизмесине киргизилди. Мындан улам Тʏркиянын Дʏйнɵлʏк мурас объекттеринин саны 21ге кɵбɵйдʏ.
Анадолунун жыгачтан жасалган гипостиль мечиттери эң мыкты Тʏркиянын Дʏйнɵлʏк мурастар тизмесине катталган биринчи сериялык маданий объектилер болуп калды. Бул сериялык мʏлк 13-кылымдын аягы менен 14-кылымдын орто ченинде Анадолуда курулган, ар бири азыркыТʏркиянын башка провинциясында жайгашкан беш гипостиль мечитинен турат. ЮНЕСКО тизмесине кирген мечиттердин арасында Коньядагы Бейшехир Эшрефоглу мечити, Эскишехирдеги Сиврихисар Улуу мечити, Кастамонудагы Касабакɵй Махмут бей мечити, Анкарадагы Ахи Шерефеддин мечити же Арсланхане жанаАфьонкарахисар Улуу мечити бар.
Жайгашкан жерлери ар башка болгонуна карабастан, булл мечиттер жалпы техникалык ɵзгɵчɵлʏктɵргɵ ээ. ЮНЕСКОнун маалыматы боюнча, мечиттердин ɵзгɵчɵ архитектуралык дизайны жалпак жыгач шыпты жана чатырды колдогон катар-катар жыгач ички мамычалары («гипостиль») менен таштан тургузулган имараттын сырткы конвертин камтыйт. Алар жыгачтан жасалган татаал оюмдары жана кол ɵнɵрчʏлʏктɵрʏ менен да ɵзгɵчɵлɵнɵт. Мечиттер «кʏндекари» ыкмасы менен жасалган минбарлары менен жыгач устачылык чеберчилигинин жана эстетикасынын укмуштуудай деңгээлин кɵрсɵтɵт. Маселен, декоративдик искусство ыкмасы- мында геометриялык фигураларда кесилген жыгачтын майда бɵлʏктɵрʏн бириктирип, чоң бетти пайда кылып, оюп тʏшʏрɵт. Ал эми «калемиши» деп аталган жасалгалар мечиттин эшиктеринде, мамычалардын баштарында, шыптын устундарында жана кораблдарында кылдат иштелип чыгат. Орто кылымдардан бʏгʏнкʏ кʏнгɵ чейин жакшы сакталган булл тарыхый тʏзʏлʏштɵр Анадолунун турмушун жана маданиятын ачык чагылдырат.
ЮНЕСКОнун тизмесине кирген жыгач мечиттер
Бейшехир Эшрефоглумечити Анадолунун жыгач мамылуу жана устундуу мечиттеринин эң чоңу болуп саналат.
1296-1299-жылдары курулган мечит Селжуктар доорундагы таш жана жыгач устачылыктын кереметин чагылдырат. Анда кɵптɵгɵн селжук мечиттерине таандык ɵзгɵчɵлʏктɵр камтылган: бир нече жыгач мамычалар, толугу менен жыгач менен кооздолгон шыбы жана «калемиши» оюмдары, толугу менен жыгачтан жасалган минбар да ɵзгɵчɵ мааниге ээ.
Сиврихисар Улуу мечити
Анадолудагы чоң жыгач мамылуу мечиттин сейрек кездешʏʏчʏ дагы бир мисалы. 2500 киши бир убакта ибадат кыла ала турган сегиз кылымдык Сиврихисар Улу мечитинин тɵрт кире турчу эшиги жана чатыры 67 жыгач мамы менен кɵтɵрʏлгɵн. Калемиши мотивдери бул мамылардын ʏстʏнкʏ бɵлʏгʏн кооздоп турат. Мечит геометриялык жана гʏлдʏʏ оймо-чиймелер менен кооздолгон жаңгак минбары менен да белгилʏʏ.
1366-жылы Селжуктардын (Анадолу Селжук мамлекети) кулашынын натыйжасында, княздыктардын бири Чандар Бейлиги учурунда курулган Касабакɵй Махмут Бей мечити. Анадолудагы жыгачтан жасалган мечиттердин арасында ɵзгɵчɵ орунду ээлейт. Ал бир да мыксыз курулганы жана ɵзгɵчɵ ички жасалгасы, жыгач конструкциясы менен ɵзгɵчɵлɵнɵт. Искусствонун шедеври болгон мечиттин порталы азыр Кастамону этнография музейинде сакталып турат. Мындан тышкары, оригиналдуу порталдын кɵчʏрмɵсʏ да орнотулган.
Арсланхана катары да белгилʏʏболгон Ахи Шерефеддинмечити сыртынан абдан ачык кɵрʏнʏшʏнɵ карабастан сегиз кылымдык тарыхы бар маанилʏʏ бир эмгекти ɵзʏнɵ камтыйт. 13-кылымдын башында мʏрзɵ комплексинин чыгыш тарабында жайгашкан байыркы арстан айкели ʏчʏн, тʏрк тилинде арстандардын баш калкалоочу жайы деген маанини билдирип, Арсланхана деп аталган. Бир кабаттуу мечит 24 жыгач мамы жана мрамор мамы баштары аркылуу сполиа материалынын жыгач менен гармониясын ачып берет.
Шаардын эң чоң мечиттеринин бири болгон Афьонкарахисар Улуу мечити 1272-1277-жылдар аралыгында курулган. Мечит жыгач жана кирпичтен жасалган айнектери менен капталган архитектурасы Селжук доорунун кайталангыс ʏлгʏлɵрʏнʏн бири. Анын жыгач устундуу чатыры 40 жыгач мамычалар менен бекемделген, алардын борборлору усталар тарабынан жасалган.
Анадолунун Селжук жана Осмон жыгачынан жасалган мечиттери жыгачтын мыксыз колдонулушу жана таасирдʏʏ кол менен жасалган диний архитектуранын сейрек ʏлгʏлɵрʏнʏн бири. Осмон доорунун борборунан алыскы аймактарда 20-кылымдын башына чейин жыгачтан чатырлуу жана жыгач мамылуу мечиттерди куруу салты уланган. Бул уникалдуу мечиттерге тематикалык маршрут аркылуу барууга болот.
Окшош макалалар
Тʏбɵлʏк тур, эгемендʏʏ Кыргызстан!
АБДЫКЕРИМ СЫДЫКОВ – мамлекеттʏʏлʏктʏ тʏптɵгɵн инсан
Ɵзʏнɵн мурда ɵзгɵнʏн ɵмʏрʏн сактоого шашкандар