Ээсин ɵлтʏрʏʏгɵ аракет кылган колдор, жамбашта ɵскɵн тиштер жана «жɵɵ жʏргɵн ɵлʏк» синдрому. Илимде тастыкталган, адам баласында сейрек кездешчʏ кесел тууралуу окуп, жакаңызды кармайсыз.
Беттин “сокурлугу”
Мындай илдетти просопагнозия же бет агнозиясы (грекче «тааныбоо») деп да аташат. Мээнин оң ылдыйкы желке бɵлʏгʏ жабыркаганда пайда болот. Андан жапа чеккендер адамдын жʏзʏн эстей алышпайт — эң жакын жана эң тааныш адамдарды да тааныбай калат. Кээ бирлери ɵз жʏзʏн тааный албай, кʏзгʏдɵн карап алып коркот. Ал эми башка бейтаптар эркектерди аялдардан айырмалоо жɵндɵмʏн жоготот.
Бейрасмий тʏрдɵ бул оору кээде Шалтай Болтай синдрому деп аталат: Льюис Кэрроллдун “Алиса кереметтер ɵлкɵсʏндɵ” деген китебинде бул каарман башкы каармандын жʏзʏн эстебей калганын айткан.
Кɵбʏнчɵ адам башынан жаракат алгандан кийин просопагнозияны пайда кылат, бирок тубаса учурлар да бар. Кээде оору карыганда пайда болсо, илимге белгисиз себептерден улам сологойлордо пайда болот. Дарылоо жок, бирок мындай синдромго чалдыккан адамдарга жардам берʏʏ ыкмалары бар: алар эң жакын деген адамдардын баскан-турганын же ʏнʏнɵн таанууга ʏйрɵтʏшɵт.
Балык жыт синдрому
Бул оору медицинада триметиламинурия деп аталат. Тукум куума зат алмашуунун бузулушу, мында боор белоктун сиңирʏʏ процессинин кошумча продуктусу болгон триметиламинди ишеп чыгара албайт. Организмде топтолгондуктан адам тердеп, заара жана дем чыгарганда аба балык сымал жыттанып баштайт.
Албетте, бул айланасындагыларга кɵйгɵй жаратат. Анын ʏстʏнɵ оорулуу кɵбʏнчɵ ɵзʏнʏн жытын сезбейт, ошондуктан адамдар эмнеге андан качарын тʏшʏнбɵйт. Белгисиз себептерден улам оору эркектерге караганда аялдарда кɵп кездешет. Окумуштуулар анын ɵнʏгʏшʏнɵ контрацептивдер жана прогестерон жыныстык гормону кɵмɵктɵшɵт деп эсептешет. Кээде синдром гепатиттен кийин боору ооруган адамдарда да пайда болот.
Азырынча толук айыктыруунун жолу жок. Бирок жыттан атайын диетанын жардамы менен арылууга болот. Протеинге жана холинге бай азыктардан, буурчак ɵсʏмдʏктɵрʏнɵн, кара эттен жана балыктан баш тартуу кажет. Кошумчалай кетсек, активдештирилген кɵмʏр, жез хлорофилини бар тамак-аш кошулмалары балык жытын азайтууга жардам берет.
«Келгин кол» синдрому
Сиз Кубриктин «Доктор Стрейнджлав» чыгармасын эстеп кɵрсɵңʏз. Же Жессика Альбанын «ɵлтʏргʏч колун». Бул фильмде ɵз колдору аларга баш ийбегендиктен кыйналган каармандар чагылдырылган.
Немис неврологу Курт Голдштейн бир же эки колу ээсине баш ийбей, ар кандай кыймылдарды жасай баштаган ооруну сʏрɵттɵгɵн. Тактап айтканда, анын бейтаптарынын бири уктап жатканда ɵзʏнʏн сол буту менен муунтуп ɵлтʏрʏлгɵн.
Ошондой эле кол чымчып, кɵкʏрɵктʏ мыкчып, чачты жулуп алат. Мисалы, оорулуу бир колу менен тамекини оозуна салат, ал эми экинчи колу ʏстɵмдʏк кылып аны сууруп чыгып, ыргытат. Же бейтап бир колу менен кɵйнɵктʏн тʏймɵсʏн бекитип, экинчи колу менен кайра чечет.
Оору мээнин сол жана оң жарым шарларынын ортосундагы байланыштар бузулганда ɵнʏгɵт.
«Келгин кол» синдрому мээнин шишиги, инфекциялар, инсульт же Альцгеймер оорусунан келип чыгышы мʏмкʏн. Ошондой эле ийгиликсиз операциялардан кийин пайда болот. Мисалы, 1950-жылдары эпилепсиянын оор учурларын жеңилдетʏʏ ʏчʏн мээнин жарым шарлары хирургиялык жол менен бɵлʏнгɵн. Мээнин оорусу токтоп, бирок колдору ɵзʏнɵ баш ийбей калат.
Тератома
Рак коркунучтуу кесел, бирок тератома андан да коркунучтуу. Бул кɵбʏнчɵ аялдардын энелик бездеринде же эркектин урук бездеринде пайда болгон шишик. Бирок ал жамбаш сɵɵктɵ да пайда болушу мʏмкʏн, ал тургай кээде мээде, жаак, мурун кɵңдɵйʏндɵ же ɵпкɵдɵ болот.
Сɵңгɵк клетканын бɵлʏнʏʏ механизминдеги тʏшʏнʏксʏз катадан улам организм структуралык жактан таптакыр керексиз жерлерде ткандарды же бʏтʏндɵй органдарды ɵстʏрɵ баштайт. Шишиктин ичинде чач, булчуң, сɵɵк, атʏгʏл ɵнʏкпɵгɵн кɵз, бут же тиш болушу мʏмкʏн. Кɵбʏнчɵ тератома жаш балдарда кездешет. Бирок чоңдор аны менен кɵп жыл жʏрʏп, ичинде тиштери, чачтары бар экенин байкабай калган учурлар болот.
Мисалы, Бразилияда бир аял 25 жашка чейин энелик безиндеги тиштери жана чачтары менен жашаган. Дагы бир окуя: 1997-жылы дарыгерлер жаңы тɵрɵлгɵн кызга операция жасашкан, анын чычаңында толук калыптанган ʏчʏнчʏ кɵзʏ бар экени аныкталган. Тилекке каршы, наристе операциядан кийин чарчап калган.
Дагы бир бейтапка 2016-жылы операция жасалган. Анын мээсинде да кɵз табылып, аны алып салгандан кийин бейтап айыгып кеткен.
Таш адам синдрому
Расмий аты прогрессивдʏʏ фибродисплазия. Мюнхмейер синдрому деп да аталат. Бул сейрек кездешʏʏчʏ генетикалык оору, анда дененин тутумдаштыргыч ткандары, башкача айтканда, булчуңдар, байламталар жана тарамыштар акырындык менен сɵɵккɵ айланат. Ал болжол менен 10 жашта пайда болуп, жыл ɵткɵн сайын ɵнʏгɵт. Мюнхмейер синдрому менен жабыркаган адамдын денеси эти качып, скелетти тʏзʏп калат.
Оорунун эң алгачкы белгиси буттун бармагынын ɵнʏгʏʏсʏнʏн бузулушунан башталат. Бейтаптын бармактары ичке ийилген жана муундары жок болушу мʏмкʏн. Аномалдуу сɵɵк ткандары алгач ийинде жана моюнда пайда болот, андан кийин оору акырындык менен бутка чейин ылдыйлайт. Оорулуулардын муундары бир сɵɵккɵ биригип кеткендиктен кыймылдап, тамактанууда, ал тургай дем алууда да кыйынчылыктар болушу мʏмкʏн.
Дабасы жок,сейрек кездешкен оору. Эки миллион дени сак адамдын бири бул илдетке кабылышы мʏмкʏн. Илдеттен жабыркагандар кичине эле жаракат алуудан алыс болушу керек, анткени жарааттар айыгып жатканда алар тутумдаштыргыч ткань менен эмес, сɵɵк ткандары менен капталып калат.
Урбах-Вит оорусу
Сейрек кездешʏʏчʏ генетикалык оору, дʏйнɵ жʏзʏ боюнча 300дɵй кишиде илдет табылган. Кызыгы, бейтаптардын кеминде тɵрттɵн бири Тʏштʏк Африкада жашайт. Оору мээдеги амигдаланын бузулушуна алып келет, бул коркуунун жоголушуна жеткирет. Адам эч нерседен коркпой калат.
Оорудан жапа чеккен адам ɵзʏн-ɵзʏ сактоо инстинктин жоготпойт, ошондуктан оору ɵмʏргɵ коркунуч туудурбайт деп эсептелет.
Бейтаптарда жаралар жана тырыктар, теринин бырыштары жана жарааттын начар айыгуусу сыяктуу дерматологиялык симптомдор бар. Былжыр челдерде жана тилде ириң пайда болуп, ʏнʏ каргылданып, карылдайт. Оорунун дабасы табыла элек. Бирок бул оорудан жапа чеккендерди коркутууга болот. Бул ʏчʏн бейтапка абаны жогорку — болжол менен 35% — кɵмʏр кычкыл газы менен дем алдыруу керек. Коркпогондук бир азга жоголот, оорулуу ɵзʏн муунтуп жатканын сезип, дʏрбɵлɵңгɵ тʏшɵт.
Сууга аллергия болуу
Аквагендик уртикария — аутоиммундук оору, физикалык уртикария ɵтɵ сейрек кездешʏʏчʏ тʏрʏ. Дʏйнɵдɵ болжол менен 32 адам жапа чеккен. Оорулуунун денесине суу тийгенде исиркектер жана ыйлаакчалар пайда болот. Ушундай эле реакция тер, шилекей жана кɵз жаштан улам пайда болот. Бирок дененин ичиндеги суунун мындай таасири жок. Аквагендик уртикариянын себептери белгисиз. Буга бейтаптардын терисинин суунун курамындагы иондорго сезгичтигинин жогорулашы себеп болгон деген божомол бар. Суу аллергиясы аялдарда кɵбʏрɵɵк кездешип, жыныстык жетилʏʏ учурунда байкалат. Бейтаптар териге май эмульсиясынын же вазелиндин негизиндеги кремди сʏйкɵгɵндɵн кийин гана душта жуунууга болот.Сууну ичʏʏ да кыйын. Улуу Британиядагы 21 жаштагы бир аял бул кɵйгɵйдɵн суудан дээрлик баш тартып, диеталык кола жана сʏткɵ ɵтʏʏ менен чечкен.
Жɵɵ жʏргɵн ɵлʏк синдрому
Расмий аталышы – Котара синдрому. Анын зомби вирустары менен эч кандай байланышы жок – бул жɵн гана психологиялык бузулуу. Андан жапа чеккен адамга ал ɵлʏп, чирип бараткандай кɵрʏнɵт.
Оорулуу адам ɵзʏн ɵлдʏм деп эсептегендиктен, ал тамактанбай калат. Мындай жарандарда ɵзʏн-ɵзʏ сактоо сезими таптакыр жок.
Бул ооруну 1880-жылы француз невропатологу Жюль Котара ачкан. Ал эчак ɵлдʏ деп ɵзʏн ынандырып, жɵн эле тамактанбай калган аялдын окуясын изилдеп чыккан. Ал ɵлбɵстʏктʏн «тʏбɵлʏк каргышы» алдында калганын, мындан ары анын жегенге муктаждыгы жок экенин айтып берип, ачарчылыктан ɵлгɵн.
Оору шизофрения жана депрессия же травма жана мээ шишиги сыяктуу психоздордо пайда болот. Кээ бир бейтаптар дʏйнɵдɵгʏ бардык тирʏʏ жандыктар, дʏйнɵнʏн ɵзʏ ɵлдʏ деп ойлойт.
Котара синдрому менен ооруган бейтаптар интеллектуалдык жана маданий жактан негизделген абдан таасирдʏʏ окуяларды ойлоп табышы мʏмкʏн. Мисалы, ɵзʏн СПИДден ɵлдʏ деп ынандырган жигит мурда гезиттен бул оору тууралуу макала окуган.
Ал эми тɵрɵттɵн кийинки депрессияга кабылган бир ирандык аял аны перс фольклорундагы Аал аттуу арбак ɵлтʏрдʏ деп ойлогон. Оорудан айыкса болот.
Окшош макалалар
Балдар согуш ардагери менен жолугушту
Айдоого укугу жок бʏтʏрʏʏчʏлɵргɵ автоунаа берʏʏгɵ тыюу салынат!
Аялдар жана эркектер арасындагы тукумсуздук кɵйгɵйʏ