Энени тʏйшʏккɵ салган тɵрɵттɵн кийинки депрессия

Баш сɵз ордуна

“Пандемия учурунда кош бойлуу эки аялды карадым, бири тɵрɵтʏ жакындап калган жаш эне эле, “бул илдет баары бир ɵлтʏрɵт турбайбы” деп ɵзʏн-ɵзʏ “жеп” салды. Экинчиси аны кɵрʏп кайгыга алдырды, анан экɵɵнʏ бɵлбɵсɵк болбойт экен деп эки башка бɵлмɵгɵ котордук, бирок кʏнʏ-тʏнʏ кайтарганга туура келген. Бири тɵрɵтʏ оор болуп кɵз жарса, экинчиси кабылдоого учурап каза болуп калды. Ага чейин деле практикамда кездешчʏ, тɵрɵгɵн аялдар депрессияга тʏшɵрʏ, бирок аягы ɵлʏм менен аяктаган учур биринчи  жолу болгондуктан азыр да жаш эненин ошондогу абалы кɵз алдымдан кетпейт”,- дейт тажрыйбалуу акушер-гинеколог. Аялдар кош бойлуу кезде жана тɵрɵгɵн соң депрессиялык абалга тʏшɵт. Дʏйнɵлʏк изилдɵɵлɵрдɵ тɵрɵттɵн кийинки депрессия бир аптадан башталып 3 жылга созулган убак да кездешет. Аялды алсыратып, тʏшʏнʏксʏз ойго салган бул кандай абал, ушул тууралуу сɵз кылабыз.

Гормоналдык ɵзгɵрʏʏгɵ байланыштуу

Тɵрɵттɵн кийинки депрессия – жаңы жашоо ролуна ыңгайлашууга жана баланын тɵрɵлʏшʏнɵ жооп катары ɵнʏгʏп жаткан олуттуу аффективдʏʏ оору. Бул патология организмдеги гормоналдык ɵзгɵрʏʏлɵргɵ байланыштуу.

Кɵбʏнчɵ оору депрессия, кɵз жаш, тынчсыздануу, кыжырдануу, ɵзʏн тɵмɵн баалоо жана баланын тарбиясынын тууралыгына шектенʏʏ тʏрʏндɵ ɵтɵт. Диагнозду ырастоо ʏчʏн адис бейтап менен сʏйлɵшʏп, ар кандай анализдерди тапшырышы керек. Бул оорунун терапиясы антидепрессанттарды, транквилизаторлорду, психотерапия сессияларын жана психолог менен иштɵɵнʏ камтыйт.

Себептери

Эксперттер тарабынан берилген маалыматтарга ылайык, бул абал тɵрɵттɵн кийинки мезгилде 10-15% кездешет. Кɵптɵгɵн аялдар жагымсыз симптомдорду этибарга алышпайт, ал эми башкалары атайын адиске кайрылуудан качышат, ошондуктан эмоционалдык бузулуулардын чыныгы пайызы бир топ жогору.

Кош бойлуу жана тɵрɵттɵн кийин жаш эненин организми стресске, гормоналдык ɵзгɵрʏʏлɵргɵ, жаңы ролго жана ʏй-бʏлɵ ичиндеги абалга  байланыштуу ɵзгɵрʏʏлɵргɵ дуушар болот.

Тɵрɵттɵн кийинки депрессиянын негизги себептерин аныктоодо тɵмɵнкʏ учурларга маани берилет:

• Гормоналдык дисбаланс – прогестерон жана калкан безинин секрециясы сыяктуу гормондордун ɵзгɵрʏшʏ. Тɵрɵттɵн кийин гормондору тез тɵмɵндɵп кетсе, ошол эле учурда пролактиндин кɵлɵмʏ кɵбɵйɵт. Мындай ɵзгɵрʏʏлɵр нерв системасынын иштешинин бузулушуна алып келет, ал эмоционалдык туруксуздукта жана депрессияда чагылдырылат;

• Тɵрɵт татаал болуп, аял абдан кыйналса, тɵрɵткɵ психологиялык жактан даяр эмес болсо, баласы чарчап калса же кандайдыр бир кемчилик менен тɵрɵлсɵ;

• Жаш энеге жаңы талаптарды жана милдеттерди талап кылган социалдык шарттардын ɵзгɵрʏшʏ. Аялдын социалдык чɵйрɵсʏ тарылып, ал чоң жоопкерчиликти сезет;

• ʏй-бʏлɵдɵгʏ турмуш-шарттын начардыгы;

• Тɵрɵгɵн келин ɵтɵ эле жаш болсо.

• Кээде кулк-мʏнɵзʏнɵ жараша: мисалы ɵзʏмчʏл мʏнɵз кʏтсɵ;

• Аялды тʏйшɵлткɵн кʏнʏмдʏк турмуштагы кыйынчылыктар. Балага кам кɵрʏʏ, уйкусуз тʏндɵр, тамактандыруу, дарыгерге баруу, сейилге чыкпоо организмди чарчатып, нерв системасынын бузулушун жаратат;

• Кош бойлуу кезинде дайыма стресс абалында жʏрсɵ, тɵрɵгɵн соң сɵзсʏз таасир берет.

• ʏй-бʏлɵсʏ колдобосо, кʏйɵɵсʏнʏн жардамы тийбесе, “баланы ɵзʏң бак, ыйлатпа деп тетири карап же башка бɵлмɵгɵ качса, чогуу карабаган учурда да аял бала жалгыз гана ага керекпи деген ойго чɵмʏлɵт;

• Жубайы менен болгон мамилелерде кɵйгɵйлɵр, жубайлардын ортосунда чыр-чатактар, тʏшʏнбɵстʏктɵр жана бири-бирине нааразычылыктар кɵп болуп, аялдын айыгып кетʏʏ мезгилине байланыштуу интимдик жашоо экинчи планга ɵтɵт.

Симптомдору

• Тɵрɵттɵн кийинки депрессияга кабылган аялда дайыма депрессия, кайдыгерлик, маанайдын ɵзгɵрʏшʏ, тынчсыздануу, кɵз жашы тɵгʏлʏп, кыжырдануу болот.

• Оорулуу кɵбʏнчɵ уктайт же тескерисинче, уйкусуздуктан жабыркайт.

• Аппетит кʏтʏлбɵгɵн жерден начарлап, башка учурларда ашыкча тоюп алат.

• Аялдын ɵзʏн-ɵзʏ сыйлоосу тɵмɵндɵп, ɵзʏнɵн кемтик издеп жана пайдасыздык сезимде болот.

• Оорулуу ɵзʏ менен ɵзʏ гана болуп калат, кимдир бирɵɵ менен баарлашуу ага кызыксыз жана кыжырданууну жаратат.

• Аялга бала багуу жана ʏй жумуштарын аткаруу кыйынга турат.

• Ушундай абал ɵчʏшʏп кетсе аял ɵзʏнɵ жана балага зыян келтирʏʏ жɵнʏндɵ коркунучтуу ойлор пайда болот.

Депрессия тɵрɵгɵндɵн 3-4 жумадан кийин башталат

Маанайдын кескин ɵзгɵрʏшʏ, жаман маанай, тɵрɵттɵн кийинки депрессия учурунда кɵз жаш тɵгʏʏ адатта 14 кʏндɵн 2 айга чейин созулат. Эгерде аял эскертʏʏчʏ белгилерди этибарга албаса жана адиске кайрылбаса, оору бир нече жылга созулуп, ɵнɵкɵт патологияга айланып кетиши мʏмкʏн. Оорунун ар кандай тʏрлɵрʏ бар:

• невротикалык;

• невротикалык кɵрʏнʏштɵр менен патологиясы;

• алдамчылык компоненттери менен меланхолия;

• узакка созулган нерв сиситемасынын бузулуусу.

Оорунун невротикалык тʏрʏ бала тɵрɵɵ мезгилиндеги караңгы ойлор жана коркуулар менен коштолот. Мындай тɵрɵттɵн кийинки депрессиянын негизги белгиси ашыкча тынчсыздануу болуп эсептелет. Жаш эне дайыма коркуу жана коркунучтуу нерсени кʏтʏʏ менен жашайт. Мындай ой жʏгʏртʏʏ энеде катуулукту, кыжырданууну пайда кылат, ал агрессивдʏʏлʏккɵ айланат. Оорунун оор кесепеттери гипохондрия, баш оору, паника, тахикардия, тердɵɵ кʏчɵйт. Мындай абалда кʏндʏзʏ учуроо бейтаптын кечки чарчоосуна алып келет.

Невротикалык кɵрʏнʏштɵр менен тɵрɵттɵн кийинки депрессиянын белгилери: уйкусуздук, аппетиттин тɵмɵндɵшʏ, салмак жоготуу, бала ʏчʏн себепсиз тынчсыздануу.

Алданган кɵрʏнʏштɵр менен меланхолия кʏнɵɵлʏʏ жана летаргия сезими менен байланышкан. Эне ɵзʏнɵ жʏктɵлгɵн милдеттерди аткара албай жаткандай сезилет. Оорулуу дайыма ɵзʏн кʏнɵɵлɵп, ɵзʏн ɵзʏ текшерʏʏ менен алектенет. Эгерде ооруну убагында дарылабаса бул форма психозго айланышы мʏмкʏн.

Депрессиянын эң кеңири таралган тʏрʏ узакка созулган деп эсептелет. Кɵбʏнчɵ бейтаптар ɵз абалын чыныгы оору менен байланыштырбайт, бирок симптомдорду чарчоо жана уйкунун жоктугу менен тʏшʏндʏрʏшɵт. Аялдар дайыма алсыздык, кыжырдануу жана себепсиз кɵз жаш тɵгʏп ыйлайт. Аялдар адиске кайрылууга шашпай, жагымсыз симптомдорго чыдашат.

Депрессия эркектерде да кездешет

Мындай депрессияга эркектер да чалдыгат. Бул абал кош бойлуулук жана тɵрɵт учурундагы гормоналдык ɵзгɵрʏʏлɵрдʏн натыйжасы эмес. Бул ʏй-бʏлɵдɵ олуттуу ɵзгɵрʏʏлɵр болгон жаңы турмуштук кырдаалга эмоционалдык жооп – эркек ата болуп калды. Жакында болгон окуядан кубанычтын ордун негативдик, ачуулануу, кыжырдануу менен алмаштырышы мʏмкʏн, анткени азыр бардык кɵңʏл балага бурулуп, кʏн сайын ʏйдɵ ыйлап, уйкусуз тʏндɵрдʏ ɵткɵрɵт.

Жогоруда айтылгандай, тɵрɵттɵн кийинки депрессия биринчи жумаларда жана айларда пайда болот. Эгерде аялда жагымсыз симптомдор пайда болсо, анда ал дароо алгачкы текшерʏʏнʏ жʏргʏзɵ турган психиатрга кайрылуусу керек. Ɵз каалоосу боюнча адис тɵрɵттɵн кийинки депрессия менен ооруган бейтапты психолог, гинеколог жана эндокринологдун кеңешине жɵнɵтɵ алат.

Диагнозун аныктоо

Жалпысынан алганда, тɵрɵттɵн кийинки депрессиянын диагнозу тɵмɵнкʏлɵрдʏ камтыйт:

Оорулуунун тарыхын жана анын даттанууларын чогултуу, клиникалык жана анамнестикалык изилдɵɵлɵр. Дарыгер аялдын мурда депрессияга тенденциясы болгонбу же тукум куучулук дарты барбы аныктайт. Адис ʏй-бʏлɵнʏн абалын, кʏйɵɵсʏ жана жакын туугандары менен болгон мамилесин билʏʏ маанилʏʏ.

Психодиагностикада ооруну Эдинбург шкаласы менен баалоого болот. Бул эмоционалдык стресстин деңгээлин аныктоого мʏмкʏндʏк берген атайын ыкма. Монтгомери-Асберг шкаласы тɵрɵттɵн кийинки депрессиянын тынчсыздануу моделдерин изилдɵɵгɵ багытталган. Гамильтон жана Бек таразасы оорунун ɵзʏн-ɵзʏ сыйлоо сезимин тʏшʏнʏʏ ʏчʏн колдонулат.  Ар тʏрдʏʏ тест сыяктуу анкеталар тɵрɵттɵн кийинки депрессиянын жеке инсандык кɵрсɵткʏчтɵрʏн баалоого мʏмкʏндʏк берет.

Кээде эндокриндик система менен лабораториялык изилдɵɵлɵр кɵйгɵйлɵрдʏ кɵрсɵтʏшʏ мʏмкʏн. Оорулуу эндокринологго барат, жыныстык гормондорго жана калкан безине кан анализин тапшырат. Эгерде аялдын анализинде тироксин же прогестерондун аздыгы аныкталса, анда бул оорунун себеби болуп саналат.

Дарылоо

Кээ бир аялдарда депрессия жеңил ɵтɵт, мындайда ʏй-бʏлɵдɵгʏ жылуу мамиле гана дабаа болот. Ал эми диагностикалык ыкмаларды колдонуу менен аялдын оорусу тастыкталганда, патологияны дароо дарылоону баштоо керек. Канчалык эрте баштаса депрессия менен кʏрɵшʏʏ оорулууга жеңил болот. Бул учурда психологиялык кеңеш берʏʏ же психотерапевтке баруу жетиштʏʏ.

Тɵрɵттɵн кийинки депрессиядан кутулуу ʏчʏн оору орточо деңгээлде ɵткɵндɵ психотерапиядан ɵтʏп, дарыгердин сунушу боюнча дары-дармектерди ичʏʏ керек.

Тɵрɵттɵн кийинки депрессияны дарылоо тɵмɵнкʏлɵрдʏ камтыйт: ички ресурстарды колдонуп, аял ооруну жеңе алганда психолог менен кеңешʏʏ. Ал эс алуунун ыкмаларын, кɵңʏлдʏ тынчсыздандырган ойлордон тынчтандыруучу нерсеге которууну ʏйрɵтɵт. Ɵзʏңʏзгɵ убакыт табуу, спорттук сабактарга катышуу же сулуулук салонуна баруу сунушталат.

Ички карама-каршылыктарды чечʏʏгɵ багытталган психотерапия. Бул ыкма аялга ички кɵйгɵйлɵрʏн чечʏʏгɵ мʏмкʏндʏк берген терапияга негизделген.

Антидепрессанттар, гормоналдык дары терапиясы. Бул дары-дармектер тынчсызданууну басат, эненин гормоналдык деңгээлин нормалдаштырат, ал тургай эмоционалдык абалды да кетирет.

Социалдык колдоо бул аялдын формалдуу эмес чɵйрɵгɵ киришине негизделген, ал жерде ал ɵз пикирин билдирʏʏгɵ, тажрыйба бɵлʏшʏʏгɵ жана маанилʏʏ кеңештерди алууга болот.

Бʏгʏнкʏ кʏндɵ медицина жагымсыз оору менен кʏрɵшʏʏнʏн кɵптɵгɵн ыкмаларын билет. Болочок эне тɵрɵттɵн бир нече ай мурун тɵрɵттɵн кийинки депрессиянын алдын ала башташы керек. Эс алуунун жана кɵңʏл буруунун ыкмаларын ʏйрɵнʏʏ маанилʏʏ. Буга дем алуу кɵнʏгʏʏлɵрʏ, гимнастика жана автогипноз жардам берет.

Бардык ʏй-бʏлɵ мʏчɵлɵрʏ менен ар бир адамдын ортосундагы милдеттерди бɵлʏштʏрʏʏ тартибин алдын ала талкуулоо маанилʏʏ, бул жаш эненин жʏгʏн жеңилдетʏʏгɵ жардам берет. Кʏн сайын бала жытын искеп, кубанычтын кɵз ирмемдерин таап, ʏй жумуштарын оңой жасоо керек, ошондо эне болуу чыныгы гармония жана бакыт алып келет.